Blaise Pascal

Blaise Pascal (ur. 19 czerwca 1623 w Clermont-Ferrand, zm. 19 sierpnia 1662 w Paryżu) – francuski filozof, matematyk, pisarz i fizyk. Tematem jego badań były prawdopodobieństwo, próżnia, ciśnienie atmosferyczne, oraz apologetyka, teodycea i fideizm. Na jego cześć nazwano jednostkę ciśnienia paskal oraz język programowania Pascal.

Blaise Pascal (1623-1662)

Życie

Epitafium w miejscu pochówku Pascala w kościele St Etienne w Paryżu

Blaise Pascal urodził się w Clermont-Ferrand we Francji. Jego matka Antoinette Begon, zmarła gdy miał trzy lata, ojciec Étienne Pascal (1588–1651) przeprowadził się z rodziną do Paryża. Blaise miał dwie siostry: Jacqueline Pascal i Gilberte Pascal. Był słabowity, dlatego ojciec sprowadzał do swego domu prywatnych nauczycieli. Młody naukowiec przebywał w towarzystwie wybitnych osobistości, takich jak: Marin Mersenne, Pierre de Fermat, Gilles de Roberval, Gérard Desargues, Claude Mydorge, Pierre Gassendi i Descartes, kształcąc się i rozwijając swe zainteresowania. Blaise Pascal odznaczał się nieprzeciętnymi zdolnościami już w wieku młodzieńczym. W wieku 16 lat napisał krótką rozprawę o przecięciach stożkowych oraz odkrył twierdzenie Pascala. W wieku 24 lat odkrył prawo ciśnienia w cieczach tzw. Prawo Pascala oraz rachunek prawdopodobieństwa. Poświęcił się początkowo studiom matematycznym i fizycznym (pierwszy użył barometru do oznaczenia wzniesienia nad poziom morza). W roku 1640 rodzina Pascalów przeniosła się do Rouen, gdzie Blaise pomagał swemu ojcu w prowadzeniu księgowości. Wskutek nieszczęśliwego wypadku, którego padł ofiarą na moście Neuilly, skierował swój umysł w stronę zagadnień filozoficzno-religijnych. W roku 1656 zerwał z paryskim życiem towarzyskim i osiedlił się w pobliżu Port-Royal, zbliżył się do jansenistów i oddał studiom religijno - filozoficznym. Zaczął utrzymywać bliskie kontakty z klasztorem Port-Royal w Paryżu, jednym z największych centrów jansenizmu.

Pascal od młodości był słabego zdrowia Cierpiał na bóle głowy i zwiazane z nimi wymioty i omamy wzrokowe. Pascal często miał połowiczne widzenie charakterystyczne w atakach migrenowych. René Onfray w artykule Otchłan Pascala sugeruje, że Pascal cierpiał na migreny z aurą i zwrócił uwagę, że niektóre ilustracje w manuskryptach Pascala są typowe dla psychomotorycznych zaburzeń migrenowych. Sugerowano jednak, że ilustracje Pascala, są znakami stenograficznymi. W kwietniu i marcu 1659 zdrowie Pascala uległ znacznemu pogorszeniu. W tym czasie Pascal napisał Priere pour demander a Dieu le bon useage de maladies (Modlitwa do Boga o dobre wykorzystanie chorób): Boże ... dałeś mi zdrowie, żebym mógł Ci służyć ... Teraz zesłałeś mi chorobę, żebym się poprawił; nie pozwól, żebym użył tego jak wymówkę, żeby Ciebie zirytować swoim rozdrażnieniem... W 1662 roku zdrowie Pascala uległo szybkiemu pogorszeniu. 18 sierpnia 1662 zaczął cierpieć na konwulsje i otrzymał namaszczenie chorych. Umarł następnego dnia rano. Jego ostatnie słowa brzmiały Bóg mnie nigdy nie opuścił. Autopsja pokazała zmiany w mózgu i zmiany żołądkowe. Migreny jakich doświadczał przypisywane są zmianom mózgowym.

Prace naukowe i filozoficzne

Nauki ścisłe

Pascal przeprowadził doświadczenie, które udowodniło, że ciśnienie cieczy lub gazów jest takie samo w każdym miejscu. Doświadczenie polegało na ustawieniu szczelnej beczki przy budynku, na drugim piętrze ustawiano cienką rurkę prowadzącą do beczki. W rurkę nalano wodę i kiedy było już dużo wody w rurce, beczka zaczęła przeciekać. Blaise Pascal wynalazł teoretycznie prasę hydrauliczną.

W połowie życia porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i religii, skłaniał się ku jansenizmowi (Port-Royal). Wyrazem jego poglądów są „Myśli” (tłum. Boy-Żeleński) i "Prowincjałki" (tłum. Boy-Żeleński). „Prowincjałki” to seria listów, będących krytyką ówczesnej jezuickiej kazuistyki.

Poglądy filozoficzne

W filozofii Pascal był następcą Kartezjusza i wyznawcą idei św. Augustyna. Krytykował panteizm i monizm. Uważał, że świat to nie tylko zasady poznawania; jest coś co wyrasta poza możliwości poznania. Nie da się istoty człowieka i sensu życia zgłębić za pomocą rozumu czy doświadczenia. Proponował rozróżniać pojmowanie, które się odnosi do "serca", rozumianego jako poznanie intuicyjne (coeur) obok rozumowania, które się odnosi do umysłu. Głosił, że są prawdy, które uzasadnia serce, a nie uzasadnia rozum i że umysł orientujący się według serca jest umysłem subtelnym (esprit de finesse). Zarówno rozum, jak i pojmowanie są skazane na samoograniczanie się, bo nie możemy się obejść ani bez ścisłych definicji odkrywanych przez rozum, ani bez zasad odkrywanych przez serce.

Najważniejszą decyzją serca było przyjęcie wiary. Decyzję tę opisuje jako zakład, zwany później „zakładem Pascala”. Podejmując decyzję o istnieniu Boga człowiek ma do wygrania – przyjmując jego istnienie – nieskończoność; jeśli Bóg nie istnieje człowiek ma i tak do dyspozycji marną skończoność. Zapoczątkował w ten sposób nowy kierunek w filozofii – fideizm.

Nawrócenie

W latach młodości Pascal − pomimo pewnych związków z teologią jansenizmu − obok pracy naukowej pochłonięty był używaniem rozkoszy ziemskich, które niewiele miały wspólnego z ascezą jego dojrzałego życia. Był wówczas światowcem, prowadził się z rówieśnikami o libertynistycznych poglądach, jeździł poszóstną kolasą. Jego nagłe nawrócenie na ścieżkę życia chrześcijańskiego spowodowane było dwoma dramatycznymi wydarzeniami. Znaczącą rolę odegrała tu na pewno głęboko przeżyta śmierć ojca, jednak "dopiero wypadek z końmi, wskutek którego Pascal znalazł się o włos od śmierci, rzucił go (...) w objęcia religii". Filozof postanowił wyrzec się świata i nauki, aby przez resztę życia poświęcić się Bogu. Od tego czasu nie rozstawał się również z modlitwą, którą napisał w chwili wielkiego duchowego przełomu: "Radość, radość! łzy radości! całkowite i słodkie pojednanie...".

Drugi duchowy przełom nastąpił około lat 50 XVII wieku, w czasie rosnącej popularności krytycznych Prowincjałek oraz ich potępienia przez Kościół w 1657 i umieszczenia na indeksie ksiąg zakazanych. Pascal zrozumiał wówczas, że skądinąd twórcze dzieło może w przyszłości wpłynąć na szkodę autorytetu Kościoła. Prócz tego, kilka lat wcześniej w życiu myśliciela zaszły dwa (uznane za cudowne) wydarzenia. Pierwszym była wizja z nocy 22 na 23 listopada 1654, zanotowana w ten sposób: Ogień. Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, Bóg Jakuba, nie filozofów i uczonych. Pewność, pewność, pewność, doznanie, radość, pokój. Bóg Jezusa Chrystusa. Drugim natomiast − wyleczenie siostrzenicy, Marguerite Périer, z ropnej fistuły w prawym oku wskutek dotknięcia ciernia z korony cierniowej Chrystusa, relikwii przechowywanej w klasztorze Port-Royal pod Paryżem. Zdarzenie to nazwano Cudem świętego ciernia. Sam Pascal tak sformułował związaną z nim myśl: "Jako Bóg nie uczynił rodziny szczęśliwszej, niechaj też i sprawi, aby nie było wdzięczniejszej".

Wszystko to stało się przyczyną nawrócenia Pascala w duchu chrześcijańskim; stanowiąc tym samym genezę powstania apologii, Myśli.

Wiara

Pascal był głęboko wierzącym chrześcijaninem. Prawdziwy Bóg – jak to określił – to Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, a nie bóg filozofów. Wprowadza rozróżnienie między człowiekiem - bytem immanentnym, a Bogiem - bytem transcendentnym. W człowieku istnieje wewnętrzne rozdarcie (małość, wielkość, grzeszność, świętość) dlatego niezbędne jest Objawienie. Sam człowiek nie jest w stanie przełamać tego rozdarcia. Tylko Bóg objawiony jest w stanie wynieść człowieka ponad nierozumienie Boga.

Bardziej się nam opłaca zachowywać prawa religii, niż ich nie zachowywać; na byciu moralnym (w związku z wiarą chrześcijańską) w zasadzie nic się nie traci, a w szczególności nie skazuje się siebie na doczesne nieszczęście.

Główne prace

Wziął udział w walce jansenistów przeciw jezuitom, ogłaszając „Les Provinciales ou lettres Mcrites par Louis de hZontalte + un provincial de ses amis” (1657) (polski przekład pt. „Prowincjałki” wydał Tadeusz Boy-Żeleński, 1921) pełne ironii i ciętej satyry. Pisał też artykuły do „Logiki” Port Royal, której autorami byli Arnauld i Nicole („L'art de penser”, 1662). W swych pracach filozoficznych wskazuje na granice racjonalizmu oraz na intuicję i uczucie jako na władze, które pozwalają nam te granice przekroczyć. O filozofii religii traktuje w „PensMes sur la religion” (1669; przekład polski pt. „Myśli” Boya-Żeleńskiego 1921). W pracy tej Pascal opisuje doskonałość moralną, którą osiągnie człowiek, tylko z pomocą Łaski Bożej, wskutek swej ułomności. Są to uwagi i refleksje pełne głębi, mające mu służyć jako materiał do apologii chrześcijaństwa, której nie zdążył napisać. Przejęty strachem, spowodowanym myślą o nicości człowieka, rzuconego w otchłań nieskończoności świata, którego istoty rozum nie zdoła zgłębić, szukał podpory w religii chrześcijańskiej, co do której stara się przekonać czytelnika, a nawet samego siebie. Kładzie nacisk na wartości uczuciowe duszy ludzkiej, w przeciwieństwie do Descartesa.

Ciekawostki

• Blaise Pascal wymyślił tzw. Pascalinę, pierwszą maszynę liczącą, która potrafiła dodawać. Zbudował ją dla swojego ojca, który był poborcą podatkowym.
• Odkrył tzw. Prawo Pascala.
• Do matematyki wprowadził obiekty nazwane potem ślimakiem Pascala i trójkątem Pascala.
• Wybudował w 1662 roku pierwszą linię komunikacji miejskiej, po której kursował omnibus projektu Blaise Pascala.
• Blaise Pascal jest wynalazcą ruletki.

Zobacz też

• Université Blaise-Pascal w Clermont-Ferrand

Bibliografia

• Leszek Kołakowski, Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i duchu jansenizmu. Kraków 1994.

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Blaise Pascal w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Góra Karmel - pisma Pascala w oryginale i przekładach angielskich
• Myśli Pascala (fragmenty) tłumaczenie T. Boya-Żeleńskiego
• Religii Pascala - Philippe Sollers (fr.)