Pałac Popielów w Krakowie
Pałac Popielów w Krakowie[1][2][3] (inne nazwy: Pałac Opatów Jędrzejowskich[3], Kamienica Cystersów Jędrzejowskich, Kamienica Kołłątajowska[2]) – zabytkowa kamienica w Krakowie, na rogu ulic św. Jana i św. Marka, o charakterze pałacowym, powstała w wyniku przebudowy dwóch średniowiecznych kamienic, stanowiąca w przeszłości własność m.in. opactwa cystersów w Jędrzejowie, Hugona Kołłątaja, rodzin Popielów i Rostworowskich.
 nr rej. A-52 z dnia 7.10.1965
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |
 50°03′50,1″N 19°56′20,2″E/50,063917 19,938944
| |
Historia
Na miejscu obecnego pałacu znajdowały się wcześniej dwie kamienice[4][5], istniejące od XIV w., a w XV w. rozbudowane[4][2]. W południowej części była to kamienica Wilkowiczowska[3][2][6] (od nazwiska kupców krakowskich Wilkowiców, którzy byli jej właścicielami przez cały XVII w.[3][6]), w XVII w. przebudowana w stylu barokowym (pozostały z niej elementy kamieniarki, m.in. portale w oficynie)[3][2][6]. W północnej części pałacu (w narożu ulic) znajdowała się kamienica Wosińskich[7][2][8], w XVII w. nadbudowana o drugie piętro[7][2]. W XVIII w. obie kamienice popadły w ruinę[4][2][8].
Do ich połączenia i przebudowy doszło na początku lat 40. XVIII w. (prace wzmiankowane są pod datą 1744[7][9]) na potrzeby opactwa cystersów w Jędrzejowie[2][10]. Zakonnicy byli właścicielami znajdujących się tu wcześniej zrujnowanych kamienic od 1732[4]. Projekt przebudowy niesłusznie przypisywano Franciszkowi Placidiemu, faktycznie jednak prowadzili ją architekci zatrudnieni przy przebudowie kościoła w Jędrzejowie[7]. W wyniku przebudowy powstał jednolity, dwupiętrowy budynek z zachowaną do dziś główną fasadą z portalem oraz klatką schodową ze stylowymi balustradami. W 1784 właścicielem kamienicy został Hugo Kołłątaj, dla którego prawdopodobnie Dominik Oesterreicher wykonał malowidła ścienne na pierwszym piętrze[7][2].
W 1791 dom przeszedł w ręce rodziny Benoë, a później stał się własnością Wielogłowskich. Wykonano nowy wystrój części wnętrz pierwszego piętra. W 1814 przekształcono pomieszczenia drugiego piętra skrzydła północnego na cele mieszkalne[7][2][11]. W 1817 kamienica została kupiona przez rodzinę Popielów[7][2][12]. W ich czasach wykonano restaurację budynku, który odtąd zaczęto nazywać Pałacem Popielów[13][2]. Paweł Popiel (właściciel kamienicy od 1835 do 1892[14]) zorganizował tu salon będący jednym z głównych ośrodków życia towarzyskiego i kulturalnego Krakowa – odbywały się tu wówczas popularne spotkania czwartkowe[15][2][16]. W pałacu znajdowała się wówczas bogata biblioteka, galeria obrazów i archiwum Popielów, a w latach 1858–1873 przechowywano tu zbiory Towarzystwa Naukowego Krakowskiego[15][2][17]. Po śmierci Pawła Popiela większość jego zbiorów przeniesiono w inne miejsca[18]. W latach międzywojennych współwłaścicielami, a następnie właścicielami pałacu stali się członkowie rodziny Rostworowskich[15][2] (w latach 20. XX w. na parterze pałacu mieszkał Karol Hubert Rostworowski[19]).
W 1965 pałac został wpisany do rejestru zabytków[1]. W latach 90. XX w. przeprowadzono jego remont konserwatorski[15][2], kolejne prace remontowe prowadzono w XXI w.[15]
Architektura i wystrój
Pałac wznosi się u zbiegu ulic św. Jana i św. Marka, z węższą elewacją frontową zwróconą w stronę ul. św. Jana, ma ponadto dwie oficyny. Główny budynek jest dwupiętrowy, nakryty dachem dwu- i trzyspadowym[15]. Fasada pałacu z ok. 1744 jest późnobarokowa, sześcioosiowa, niesymetryczna, zwieńczona uproszczonym belkowaniem. W osi południowej znajduje się późnobarokowy portal z ok. 1744 o bogato profilowanym obramieniu, z ukośnie ustawionymi pilastrami i rzeźbami atlantów. W części środkowej portalu, pod gzymsem znajduje się kartusz z herbem Sulima, umieszczony tutaj po 1817. Ozdobne obramienia mają także okna pierwszego i drugiego piętra[20].
W układzie piwnic wyraźnie widać plan dwóch kamienic istniejących tu do XVIII w. W ościeżach okienek kilku piwnic zachowały się fragmenty kamieniarki gotyckiej z XV w., a w jednej z izb parteru międzyokienna kolumna z XVII w. Wnętrza reprezentacyjnego pierwszego piętra zachowały wystrój z XVIII i XIX w., m.in. narożny Salon Kołłątajowski z wystrojem klasycystycznym, częściowo zrekonstruowanym w końcu XX w., w tym stylową boazerią i kominkiem, malowidłami (być może Dominika Oesterreichera) oraz rozetą na suficie. Reprezentacyjna klatka schodowa z dwubiegowymi schodami wyposażona jest m.in. w metalową balustradę w stylu regencji, której ozdobne słupki pochodzą zapewne z ok. 1744[21].
Przypisy
- ↑ a b Zespoły i obiekty... ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Pałac Popielów... ↓.
- ↑ a b c d e Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 80.
- ↑ a b c d Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 80–81.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 209–210.
- ↑ a b c Chmiel 1924 ↓, s. 211–212.
- ↑ a b c d e f g Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 81.
- ↑ a b Chmiel 1924 ↓, s. 212–214.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 209–214.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 214–215.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 215–216.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 216.
- ↑ Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 81–82.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 216–217.
- ↑ a b c d e f Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 82.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 216–217, 221.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 217.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 217–218.
- ↑ Chmiel 1924 ↓, s. 220.
- ↑ Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 85–86.
- ↑ Dettloff, Nestorow i Włodarek 2015 ↓, s. 82–85.
Bibliografia
- Paweł Dettloff, Rafał Nestorow, Andrzej Włodarek: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Miasto Kraków. Cz. XII: Śródmieście: Ulica Świętego Jana. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2015. ISBN 978-83-63877-82-8.
- Pałac Popielów. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 742. ISBN 83-01-13325-2.
- Adam Chmiel: Domy krakowskie: Ulica św. Jana. Cz. 2. Kraków: 1924, seria: Biblioteka Krakowska. 62.
- Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, lipiec 2021. [dostęp 2021-08-17].