Wikipedia

Aleksandra Śląska

polska aktorka (1925–1989)

Aleksandra Śląska, właśc. Aleksandra Wąsik[1] (ur. 4 listopada 1925 w Katowicach, zm. 18 września 1989 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa.

Aleksandra Śląska
Ilustracja
Aleksandra Śląska (1949)
Imię i nazwisko

Aleksandra Wąsik

Data i miejsce urodzenia

4 listopada 1925
Katowice

Data i miejsce śmierci

18 września 1989
Warszawa

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Janusz Warmiński

Lata aktywności

1946–1989

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Odznaka Nagrody Państwowej Odznaka Nagrody Państwowej Zasłużony dla Kultury Narodowej Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Aleksandra Śląska (ok. 1935)
Od prawej Aleksandra Wąsik z przyrodnią siostrą Bożeną Jewasińską oraz z bratem Olgierdem (Katowice, 1930).
Od prawej Aleksandra Wąsik (Aleksandra Śląska), kuzyn Rudolf Buchała, brat Olgierd, (Katowice, ul. Poniatowskiego 34, ok. 1932).
Fotografia kartki pocztowej, na środku Aleksandra Wąsik (Aleksandra Śląska) z ojcem Edmundem Wąsikiem oraz z bratem Olgierdem (Kuźnica, 1 sierpnia 1931).
Fotografia kartki pocztowej wysłanej z wakacji przez Edmunda Wąsika do jego siostry Anastazji (Anetki) Wąsik, (Kuźnica, 1 sierpnia 1931).
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy na rogu ul. T. Kościuszki i ul. J. Poniatowskiego w Katowicach.
Popiersie w Galerii Artystycznej na placu Grunwaldzkim w Katowicach.
Grób Aleksandry Śląskiej i jej męża Janusza Warmińskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Życiorys

edytuj

Była córką Edmunda Wąsika[2], wicedyrektora Okręgu PKP, działacza narodowego, uczestnika III powstania śląskiego i posła na Sejm II RP (1935–1938) oraz Heleny z Masłowskch Jewasińskiej. Miała o rok młodszego brata Olgierda[3][2] oraz przyrodnią siostrę Bożenę Jewasińską[4].

W latach 30. XX w. uczyła się w Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Katowicach, jednak jej edukację przerwał wybuch II wojny światowej[5]. W 1945 przeprowadziła się do Krakowa, gdzie zdała maturę w trybie wieczorowym[5]. W 1946 zaczęła uczęszczać na zajęcia szkoły dramatycznej przy krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego, gdzie pierwszy raz zetknęła się z teatrem i znanymi aktorami polskiej sceny teatralnej, w tym z Juliuszem Osterwą. W 1947 ukończyła krakowską PWSA.

Po przeprowadzce do Warszawy została aktorką Teatru Współczesnego (1949–1956, 1959–1961) oraz Teatru Ateneum (1956–1959, 1962–1989). Wykładała w PWST w Warszawie (od 1973). W styczniu 1976 podpisała list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[6]. W 1987 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Za osiągnięcia aktorskie otrzymała 19 nagród oraz odznaczeń państwowych i branżowych.

Dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był onkolog Czesław Górski, z którym miała syna Szczęsnego[7][8]. Po raz drugi wyszła za mąż za Janusza Warmińskiego, dyrektora teatru Ateneum[9].

Zmarła na raka[10] krtani[1], pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 339-3-5,6)[11].

Role teatralne

edytuj

Filmografia

edytuj
Filmy[12]
Rok Tytuł Rola Uwagi
1947 Ostatni etap oberaufseherin
1949 Dom na pustkowiu Basia
1951 Młodość Chopina Konstancja Gładkowska
1951 Rodzina Sonnenbrucków Fanchette
1953 Piątka z ulicy Barskiej Hanka
1954 Autobus odjeżdża 6.20 Krystyna Poradzka
1957 Pętla Krystyna
1960 Rok pierwszy nauczycielka
1960 Historia współczesna Jadwiga, żona Bielasa
1962 Spotkanie w Bajce Teresa
1962 Trio Berta
1963 Pasażerka Liza
1963 Mansarda Maria
1963 Ich dzień powszedni Nitka, żona Siennickiego
1966 Kara cięższa niż kara lektor film dokumentalny; w napisach określenie funkcji: Współpraca
1970 Obóz na Przemysłowej lektor film dokumentalny
1971 Bolesław Śmiały żona króla Bolesława Śmiałego
1982 Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny królowa Bona Sforza d’Aragona, matka Zygmunta II Augusta
Produkcje telewizyjne[12]
Rok Tytuł Rola Uwagi
1956 Człowiek i cień Julia Giuli, śpiewaczka spektakl telewizyjny
1959 Naszyjnik pani Loisel spektakl telewizyjny
1959 Akcja Wega Irena spektakl telewizyjny
1961 Wygnańcy Berta spektakl telewizyjny
1962 Idy marcowe Klodia spektakl telewizyjny
1963 Świadkowie albo nasza mała stabilizacja osoba prologu spektakl telewizyjny
1963 Skandal w Hellbergu Hilda Diederich spektakl telewizyjny
1964 Pomyłka, proszę się wyłączyć! pani Stevenson spektakl telewizyjny
1965 Śmierć w środkowym pokoju Marta film telewizyjny
1965 Maria Stuart Maria Stuart spektakl telewizyjny
1966 Za kulisami Lia spektakl telewizyjny
1966 Panna Rosita czyli mowa kwiatów Rosita spektakl telewizyjny
1966 Pan Tadeusz Telimena spektakl telewizyjny
1966 Listy do Delfiny Delfina Potocka spektakl telewizyjny
1966 Dom kobiet Joanna spektakl telewizyjny
1967 Martwa królowa Ines de Castro spektakl telewizyjny
1967 Czarna suknia Joanna Orłowska film telewizyjny
1968 Nokturn Olga Andrejewna spektakl telewizyjny
1968 Łagodna Ona spektakl telewizyjny
1969 Niemcy Ruth, córka prof. Sonnenbrucha spektakl telewizyjny
1969 Mazepa Amelia, żona wojewody spektakl telewizyjny
1970 Piszę pamiętnik artysty hrabina spektakl telewizyjny
1970 Granica Elżbieta Biecka spektakl telewizyjny
1972 Wyspy szczęśliwe żona doktora film telewizyjny
1972 Wiśniowy sad Raniewska spektakl telewizyjny
1972 Odlot Denis spektakl telewizyjny
1972 Dwa teatry Pani spektakl telewizyjny
1973 Wielka miłość Balzaka hrabina Maria Potocka serial telewizyjny, odcinki: 3, 6
1973 Beatryks Cenci Lukrecja Cenci spektakl telewizyjny
1974 Sława i chwała Maria Bilińska spektakl telewizyjny
1974 Hedda Gabler Hedda Gabler spektakl telewizyjny
1976 Dzika kaczka Pani Soerby spektakl telewizyjny
1979 Wiśnie księgowa Pawlakowa film telewizyjny
1980 Królowa Bona królowa Bona Sforza d’Aragona, żona Zygmunta I Starego serial telewizyjny, odcinki: 1-12
Dubbing
Rok Tytuł Rola Uwagi
1960 Teresa Raquin Teresa Raquin
1965 Wizyta starszej pani Karla Zachanassian
1966 Wyrok w Norymberdze pani Bertholt
1968 Anna Karenina Anna Karenina
1973 Królowa Elżbieta królowa Elżbieta I
1976 Kto się boi Virginii Woolf? Martha

Ordery i odznaczenia

edytuj

Nagrody

edytuj
  • 1950 – Państwowa Nagroda Artystyczna III stopnia w dziale kinematografii za kreację aktorską bohaterki filmu Dom na pustkowiu[14]
  • 1954 – wyróżnienie w Cannes za Piątkę z ulicy Barskiej
  • 1955 – Nagroda Państwowa II stopnia w sekcji filmu za role filmowe w minionym 10-leciu[15]
  • 1964 – Nagroda Państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie, a w szczególności za rolę Ingi w Pierwszym dniu wolności, Joanny w Więźniach z Altony oraz za rolę w filmie Pasażerka
  • 1964 – nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za kreację w sztuce Broszkiewicza Skandal w Hellbergu oraz melodramacie Pomyłka, proszę się wyłączyć
  • 1967 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
  • 1967 – Nagroda na IV MF Telewizyjnym w Pradze za najlepszą rolę kobiecą – za rolę Joanny w filmie Czarna suknia
  • 1968 – nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za kreacje w spektaklu TV Mazepa
  • 1975 – Złoty Ekran – nagroda za role w spektaklach teatru tv Hedda Gabler i Sława i chwała
  • 1978 – nagroda teatralna tygodnika „Przyjaźń” – za rolę Arkadiny w Mewie Antoniego Czechowa w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 1982 – nagroda I stopnia (zespołowa) przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za osiągnięcia aktorskie, a szczególnie za przybliżenie postaci historycznej, Bona Sforza, w tv serialu Królowa Bona
  • 1985 – nagroda na XI OKT w Opolu za rolę tytułową w Matce Witkacego w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 2 grudnia 2013 (pośmiertnie) z inicjatywy ZASP nadano Aleksandrze Śląskiej tytuł Heroiny Polskiego Kina[3]

Upamiętnienie

edytuj

W 2008 na fasadzie budynku na rogu ul. Tadeusza Kościuszki i ul. Józefa Poniatowskiego w Katowicach odsłonięto tablicę, poświęconą aktorce; w tej kamienicy się urodziła i wychowała. Jej imieniem nazwano jedno z rond w katowickiej dzielnicy osiedle Wincentego Witosa. W Warszawie na osiedlu Aleksandrów znajduje się ulica Aleksandry Śląskiej, w okolicy znajduje się także ulica Eugeniusza Bodo. W 2021 roku została wydana praca doktorska Marty Cebery[1] pt. „Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej”[16].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Marta Cebera, Gdy zachorowała, na odwiedziny pozwoliła tylko mężowi. Nie chciała, by oglądano upadek królowej, Gabriela Pewińska-Jaśniewicz, „Zawsze Pomorze” (7), 2022, s. 15–17, ISSN 2720-3700.
  2. ↑ a b Edmund Wąsik. Dumny Ślązak i powstaniec. Poznajcie jego historię. [online], dziennikbaltycki.pl, 21 lutego 2022 [dostęp 2024-08-08] (pol.).
  3. ↑ a b Aleksandra Śląska: Nie tylko królowa Bona [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-07-09] (pol.).
  4. ↑ Edmund Wąsik. Dumny Ślązak i powstaniec. Poznajcie jego historię. [online], dziennikbaltycki.pl, 21 lutego 2022 [dostęp 2024-08-08] (pol.).
  5. ↑ a b Zachwyciła rolą tytułowej bohaterki w serialu „Królowa Bona”, za swoje role dostawała pogróżki [online], Viva.pl [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  6. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  7. ↑ Aleksandra Śląska wybaczyła mężowi, ale kochankom nie puściła płazem. Tak im się odpłacała [online], WP Kobieta, 15 listopada 2022 [dostęp 2024-06-03] (pol.).
  8. ↑ Aleksandra Śląska | Uniwersytet Trzeciego Wieku w Katowicach [online], utw.us.edu.pl [dostęp 2024-07-09].
  9. ↑ Tygodnik Życie na Gorąco nr 38, 17 września 2015, s. 35.
  10. ↑ Magdalena Grochowska, Barchan i koronka, „Gazeta Wyborcza” 1998 nr 291, s. 15–17.
  11. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Aleksandra Śląska, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  12. ↑ a b Aleksandra Śląska w bazie filmpolski.pl
  13. ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” - wymieniona jako Śląska-Górska Aleksandra c. Edmunda.
  14. ↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 2, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-20]. 
  15. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-03]. 
  16. ↑ Marta Cebera, Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021, ISBN 978-83-8206-082-9, OCLC 1246348996 [dostęp 2022-02-21].

Bibliografia

edytuj
  • Anna Jamróz, Magdalena Olkuśnik, Elżbieta Wójcik, Śląska Aleksandra, [w:] Popularna encyklopedia powszechna, t. 11, Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2002, s. 168.
  • Bartłomiej Kaczorowski, Śląska Aleksandra, [w:] Nowa Encyklopedia powszechna PWN, t. 8, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 119.
  • Bolesław Lubosz, Śląska Aleksandra, [w:] Alfabet śląski, Katowice: Structura, 1995, s. 201.
  • Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1993, s. 67. ISBN 83-85831-35-5.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksandra_Śląska&oldid=74839449”