Aleksandra Piłsudska
Aleksandra Piłsudska ze Szczerbińskich (ur. 12 grudnia 1882 w Suwałkach, zm. 31 marca 1963 w Londynie) – polska działaczka niepodległościowa, służyła w Legionach Polskich, odznaczona Orderem Virtuti Militari, działaczka PPS i POW, druga żona Józefa Piłsudskiego.
.jpg) przed 1931 | |
| Imię i nazwisko po urodzeniu |
Aleksandra Szczerbińska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
12 grudnia 1882 |
| Data i miejsce śmierci |
31 marca 1963 |
| Pierwsza dama Polski | |
| Okres |
od 25 października 1921 |
| Małżonek | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Małżonka premiera Rzeczypospolitej Polskiej | |
| Okres |
od 25 sierpnia 1930 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Małżonka premiera Rzeczypospolitej Polskiej | |
| Okres |
od 2 października 1926 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
         
| |
Życiorys
edytuj
.JPG)
Jej rodzicami byli Piotr Paweł Szczerbiński (ur. 30 czerwca 1846 w Suwałkach, zm. 25 marca 1896 tamże), urzędnik magistratu, syn Michała i Anny z Dormejków, oraz Julia Jadwiga (ur. 14 kwietnia 1852, zm. 25 stycznia 1894 w Suwałkach), córka Stanisława Zahorskiego i Karoliny z Truskolaskich. Po śmierci rodziców jej wychowaniem zajęły się babka Karolina Zahorska i ciotka Maria Zahorska. W 1901 ukończyła gimnazjum w Suwałkach, po czym w latach 1901–1904 uczęszczała na kursy handlowe J. Siemiradzkiej, a ponadto studiowała na Uniwersytecie Latającym. W 1903 rozpoczęła pracę urzędniczki w fabryce wyrobów skórzanych na warszawskiej Woli.
W 1904 wstąpiła do PPS. Brała udział w wielu akcjach bojowych, w tym w akcji pod Bezdanami i w napadzie na bank Państwowy w Kijowie. W 1907 została aresztowana przez policję rosyjską w Warszawie, jednak zwolniona z braku dowodów. Następnie udała się do Kijowa. Józefa Piłsudskiego poznała w maju 1906. Przeniosła się do Lwowa, gdzie pracowała w biurze fabrycznym. Nawiązała współpracę ze Związkiem Strzeleckim oraz współtworzyła Towarzystwo Opieki nad Więźniami Politycznymi.
Po wybuchu I wojny światowej wstąpiła do Legionów Polskich i została przydzielona do oddziału wywiadowczo-kurierskiego I Brygady Legionów Polskich, była komendantką kurierek legionowych. Po rozwiązaniu oddziału działała w konspiracji na terenie okupacji pruskiej, przechowując broń i przewożąc literaturę. Działała w POW, za co została aresztowana przez Niemców w listopadzie 1915. Była internowana w obozie w Szczypiornie. Została zwolniona po akcie 5 listopada 1916. Wróciła do Warszawy, gdzie pracowała jako urzędniczka w biurze suszarni jarzyn. Od 1917 do 1918 pracowała w POW jako kurierka materiałów wybuchowych i jako wywiadowca.
7 lutego 1918 Aleksandra urodziła córkę Wandę (zm. 16 stycznia 2001), a 28 lutego 1920 drugą córkę Jadwigę (zm. 16 listopada 2014). Piłsudski nie mógł się z nią ożenić, bo jego żona Maria Piłsudska nie zgadzała się na rozwód[1][2]. Po 15 latach bliskiej znajomości ślub z Józefem Piłsudskim odbył się 25 października 1921 w Belwederze[3]. Stało się to dopiero po śmierci Marii 17 sierpnia 1921, kiedy Józef Piłsudski był Naczelnikiem Państwa.
Józef i Aleksandra Piłsudscy mieszkali w willi Milusin w podwarszawskim Sulejówku. Piłsudski spędził zimę 1930/1931 na Maderze w towarzystwie m.in. lekarki Eugenii Lewickiej, z którą łączyły go zażyłe stosunki. Aleksandra Piłsudska mocno przeżyła ten romans męża (jak twierdziła jej najbliższa przyjaciółka Janina Prystorowa „Ola jest struta, zmartwiona, na wpółprzytomna”). Po powrocie z Madery Aleksandra Piłsudska zażądała od męża zerwania wszelkich stosunków z Lewicką, co też się stało (Lewicka zaszczuta, upokorzona i załamana popełniła samobójstwo)[4].
Piłsudska prowadziła szeroką działalność honorową i społeczną. Od 1926 zasiadała w Kapitule Orderu Virtuti Militari. Po 1926 zajmowała się pozyskiwaniem finansów dla stowarzyszenia „Nasz Dom”, które prowadziło zakład dla sierot. Została honorową członkinią i przewodniczącą założonego w 1925 Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa” (otrzymała legitymację nr 1)[5]. W tej organizacji organizowała w Warszawie przedszkola i szkoły powszechne dla rodzin wojskowych. Do 1939 była przewodniczącą zarządu Komitetu Opieki nad Najbiedniejszymi Mieszkańcami Warszawy „Osiedle”[6]. W stowarzyszeniu „Osiedle” wspierała mieszkańców baraków dla bezdomnych w Warszawie, a w towarzystwie „Opieka” zakładała świetlice z bibliotekami dla młodzieży[7]. Działała także w Unii Obrończyń Ojczyzny, organizacji utrzymującej łączność między kombatantami pierwszej wojny światowej[8]. Współredagowała dwa tomy wspomnieniowe uczestniczek działań niepodległościowych. Do 1939 pełniła funkcję przewodniczącej głównej komisji rewizyjnej obywatelskiego Komitetu Akcji Pomocy Zimowej[9]; w tym charakterze gościła w Łodzi w pierwszych dniach maja 1939 roku[10].
Po wybuchu II wojny światowej, agresji Niemiec i agresji ZSRR na Polskę 1939 Aleksandra wraz z córkami Wandą i Jadwigą ewakuowała się do Wilna, dalej do Kowna na Litwie, a następnie, po rozpoczęciu okupacji Wilna, do Rygi, po czym odleciała rejsowym samolotem szwedzko-sowieckiego towarzystwa lotniczego[11] z Łotwy do Szwecji, a następnie samolotem specjalnym do Londynu[12]. Na emigracji brała udział w akcjach charytatywnych, wstąpiła do Ligi Niepodległości Polski i zaangażowała się w działalność Instytutu Józefa Piłsudskiego, w którym kierowała sekcją badań historycznych, upowszechniającą wiedzę o działalności kobiet na rzecz niepodległości Polski[13].
Zmarła 31 marca 1963. Została pochowana na cmentarzu North Sheen. 28 października 1992 jej prochy zostały złożone w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 6-2-29)[14].
Po jej śmierci, wiosną 1963 z inicjatywy gen. Kazimierza Sosnkowskiego powstał Fundusz Wydawniczy im. Aleksandry Piłsudskiej[15].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 6110, „za męstwo i hart ducha wykazane w pracy niepodległościowej”)
- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[16]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)[17]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[18]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (6 listopada 1930)[19]
- Krzyż Walecznych
- Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1932)[20]
- Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego (1933)[21]
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)[22]
- Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[23]
Upamiętnienie
edytujUchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Aleksandry Piłsudskiej[24]. Patronce roku 2023 poświęcono wydanie specjalne „Kroniki Sejmowej”[25].
8 listopada 2024 w Szkole Podstawowej nr 2 w Suwałkach odsłonięto popiersie patronki Aleksandry Piłsudskiej[26].
Przypisy
edytuj- ↑ Nałęcz Daria i Tomasz, Józef Piłsudski – legendy i fakty, Warszawa 1987, ISBN 83-203-1967-6, s. 132.
- ↑ Suleja Włodzimierz, Józef Piłsudski, Wrocław – Warszawa – Kraków 2005, ISBN 83-04-04706-3, s. 290.
- ↑ Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 75. ISBN 83-01-10291-8.
- ↑ Andrzej Krajewski „Przy uchu Komendanta” Dziennik Gazeta Prawna 96/2018, str. A28.
- ↑ Łukasz Czekała: Historia. rodzinawojskowa.pl. [dostęp 2022-06-08]. Małgorzata Muszańska: 95-lecie powstania Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”. ordynariat.wp.mil.pl. [dostęp 2022-06-08].
- ↑ Dni. Skróty. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 13, s. 15, 1 lipca 1939.
- ↑ Aleksandra Piłsudska, Wspomnienia, op. cit. s. 249–253.
- ↑ Aleksandra Piłsudska, Wspomnienia, op. cit. s. 259.
- ↑ Pani Marszałkowa Piłsudska w Łodzi. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 96 z 28 kwietnia 1939.
- ↑ „Łódź w Ilustracji”, 7 V 1939, nr 18, s. 6; dwie fotografie.
- ↑ „Ku swemu przerażeniu [...] dowiedziałam się, że samolot należy do szwedzko-rosyjskiej linii lotniczej, a pilotem jest Rosjanin” za: Aleksandra Piłsudska, Wspomnienia wyd. Novum, Warszawa 1989, s. 32.
- ↑ Edward Raczyński, „W sojuszniczym Londynie” Londyn 1974.
- ↑ Basaj M., 2023: Aleksandra Piłsudska. Z Suwałk do Belwederu. Mówią wieki, 12 (767), strona 46
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ALEKSANDRA PIŁSUDSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-23].
- ↑ Fundusz Wydawniczy im. Aleksandry Piłsudskiej. „Biuletyn”. Nr 2 (5), s. 67, listopad 1963. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za wybitne zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 351 „za zasługi w pracy na polu opieki nad dziećmi”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za wybitne zasługi na polu pracy niepodległościowej i społecznej”.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 349 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 297 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705–1990. T. 1. Zielona Góra: Kanion, 1992, s. 244.
- ↑ Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.
- ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.
- ↑ M.P. z 2022 r. poz. 740.
- ↑ Kronika Sejmowa 49 (954) [online].
- ↑ W najstarszej suwalskiej szkole podstawowej odsłonięto popiersie Aleksandry Piłsudskiej [online], dzieje.pl [dostęp 2024-11-09] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 572. [dostęp 2020-09-29].
- Aleksandra Piłsudska Wspomnienia, Londyn 1985 wyd. Instytut Józefa Piłsudskiego, ISBN 0-948019-01-8, wyd krajowe wyd. LTW Warszawa 2004 ISBN 83-88736-46-9.
- Bogusław Polak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. T. II (1914–1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 165–166. ISBN 83-900510-0-1.
- Otrando i Milusin – wille Piłsudskich w Sulejówku