Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka

Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka
Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
Белорусская Советская Социалистическая Республика
	republika radziecka
	1919–1941; 1944–1991
Godło	Flaga
	Hymn: Hymn Białoruskiej SRR;
	Dewiza: Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!; (Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!)
Państwo	ZSRR
Siedziba	Mińsk
Data powstania	1 stycznia 1919
Data likwidacji	25 sierpnia 1991
Powierzchnia	207 600 km²
Populacja ; • liczba ludności	; 10 151 806
• gęstość	48,9 os./km²
Języki urzędowe	białoruski, rosyjski
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, Białoruska SRR, radziecka Białoruś, BSRR (ros. Белорусская Советская Социалистическая Республика, biał. Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка) – jedna z czterech republik, które w grudniu 1922 roku utworzyły Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Białoruska SRR była członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i członkiem siedmiu organizacji wyspecjalizowanych ONZ^[1]; obok Ukraińskiej SRR była jedną z dwóch republik ZSRR będących podmiotem prawa międzynarodowego, obok podmiotowości międzynarodowej ZSRR jako całości.

Historia

Oficjalnie BSRR powołano do życia 1 stycznia 1919 roku w Smoleńsku – miała obejmować gubernie: smoleńską, mińską, mohylewską, witebską, grodzieńską i część wileńskiej.

Na czele Rady Komisarzy Ludowych BSRR stanął białoruski twórca Zmicier Żyłunowicz, jednak wkrótce aresztowano go za próbę dialogu z władzami Białoruskiej Republiki Ludowej, a republikę 27 lutego 1919 rozwiązano, zastępując ją Lit-Biełem. Tereny guberni smoleńskiej, mohylewskiej i witebskiej włączono do RFSRR. Kres istnieniu Lit-Biełu położyło zdobycie prawie całego jego terytorium przez Polskę.

W lipcu 1920 roku, po zajęciu będącego poprzednio pod kontrolą polską Mińska przez Armię Czerwoną, dokonano reaktywacji BSRR obejmującej już tylko wschodnią część Litewsko-Białoruskiej SRR (osiemnaście powiatów guberni mińskiej, grodzieńskiej i wileńskiej). Stolicę republiki usytuowano w Mińsku.

W maju 1923 roku CKW RFSRR zdecydował się na ponowne przekazanie Białoruskiej SRR guberni witebskiej (bez powiatów newelskiego, wieliskiego i siebieskiego), większej części mohylewskiej (bez powiatu homelskiego) i jednego powiatu smoleńskiej (mścisławskiego). Od tego czasu BSRR obejmowała terytorium wielkości 110 tys. km kw oraz liczyła ponad 4 mln mieszkańców. W roku 1926 dokonano dalszego powiększenia republiki włączając do BSRR należące wcześniej do Rosji i Ukraińskiej SRR powiaty: homelski i rzeczycki, co zwiększyło obszar republiki do 126 tys. km kw, a liczbę ludności do 5 mln.

W latach 1924–1938, BSSR posiadała cztery oficjalne języki, tj. białoruski, jidysz, rosyjski i polski^[2].

Po agresji radzieckiej na Polskę w 1939 roku dokonano powiększenia BSRR o obszar tzw. zachodniej Białorusi (dawne polskie województwa: nowogródzkie, białostockie, poleskie bez części południowej, część wileńskiego i warszawskiego), na której utworzono obwody: brzeski, piński, baranowicki, wilejski i białostocki. W składzie Białoruskiej SRR znalazły się ziemie etnicznie polskie, m.in. rejon Łomży i znaczna część Wileńszczyzny z ludnością mówiącą w języku polskim. W 1940 roku na mocy porozumienia z Litewską SRR Białoruska SRR utraciła na rzecz Litwy Druskieniki i Święciany.

Osobny artykuł: Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939.

W latach 1941–1944 terytorium które obejmowała Białoruska SRR było okupowane przez wojska niemieckie, które dokonały kolejnego podziału republiki – dawne województwo białostockie znalazło się na terenie Prus Wschodnich, Polesie włączono do Komisariatu Rzeszy Ukraina, wschodnią Wileńszczyznę do Litwy, resztę terytorium Białoruskiej SRR podzielono natomiast na dwa obszary:

znajdujący się pod niemiecką administracją cywilną (rejony Mińska, Borysowa, Bobrujska, Lidy, Nowogródka i Baranowicz)
podlegający niemieckiej komendanturze wojskowej (reszta wschodniej części kraju, w tym m.in. Smoleńsk, którego burmistrzem został Radosław Ostrowski).

Podczas wojny na terenie BSRR działały trzy partyzantki – polska, radziecka i żydowska. Niemcy kontynuowali rozpoczętą przez sowietów politykę ekonomicznego wyniszczania miejscowej ludności (polskiej, białoruskiej i żydowskiej), jednak w porównaniu z nazistowską okupacją Ukraińskiej SRR niemieckie rządy miały dla białoruskiej społeczności – m.in. za sprawą komisarza Kubego – charakter znacznie łagodniejszy. Zezwolono lokalnym działaczom białoruskim na zakładanie organizacji społeczno-narodowych oraz formacji paramilitarnych (m.in. Białoruska Obrona Krajowa). Na czele władz miejskich stawali białoruscy działacze narodowi, m.in. Wacław Iwanowski, Anatol Komar czy wspomniany wyżej Radosław Ostrowski.

W 1944 roku Armia Czerwona ponownie opanowała tereny dawnej BSRR. Najważniejszymi kwestiami po zakończeniu wojny były zarówno powojenna odbudowa, jak i ponowne ustalenie granic republiki. W 1945 roku została podpisana umowa między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a ZSRR o polskiej granicy wschodniej, którą wyznaczono w przybliżeniu wzdłuż tzw. linii Curzona, w wyniku czego Polsce zwrócono jedynie Ziemię Białostocką.

Osobne artykuły: Układy republikańskie (1944) i Umowa graniczna pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku.

Powierzchnia: 207 600 km²
Ludność: 10 151 806 w 1989 r. (1969: 8 897 000)
Narodowości (według radzieckiego spisu z 1959):

Białorusini – 81,0%
Rosjanie – 8,2%
Polacy – 6,7%
Żydzi – 1,9%
Ukraińcy – 1,7%
inni – 0,5%

Duże miasta:

Mińsk

Po drugiej wojnie światowej BSRR przyznano status członka założyciela Organizacji Narodów Zjednoczonych. W 1986 roku południowe obszary BSRR zostały skażone w wyniku katastrofy elektrowni atomowej w Czarnobylu. 27 lipca 1990 roku Rada Najwyższa BSRR wydała deklarację suwerenności Białorusi, a 25 sierpnia 1991 roku deklarację niepodległości. 8 grudnia 1991 roku w Wiskulach koło Brześcia nad Bugiem zostało zawarte porozumienie białowieskie, które w imieniu Białorusi podpisał ówczesny przewodniczący Rady Najwyższej BSRR Stanisłau Szuszkiewicz. Na mocy postanowień porozumienia ZSRR zostało rozwiązane, a suwerenna Białoruś została jednym z państw-członków założycieli Wspólnoty Niepodległych Państw.

Uwagi

↑ W latach 1924–1938 również jidysz i polski

Przypisy

↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 64, 94. ISBN 83-214-0092-2.
↑ Кожинова, Алла Андреевна. 2017. Языки и графические системы Беларуси в периодот Октябрьской революции до Второй мировой войны (pp 133-156). Studi Slavistics. Vol 14.

Bibliografia

MironowiczM. Eugeniusz MironowiczM., Historia Białorusi XX-XXI wieku, Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2021, ISBN 978-83-66912-03-8 .

[1] W latach 1924–1938 również jidysz i polski

[2] Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 64, 94. ISBN 83-214-0092-2.

[3] Кожинова, Алла Андреевна. 2017. Языки и графические системы Беларуси в периодот Октябрьской революции до Второй мировой войны (pp 133-156). Studi Slavistics. Vol 14.

[a]

[1]

[2]