Bitwa pod Kałuszem
Bitwa pod Kałuszem – bitwa stoczona 14 października 1672 podczas wyprawy Sobieskiego na czambuły tatarskie w ramach wojny polsko-tureckiej (1672–1676).
| Wojna polsko-turecka (1672–1676) | |||
 Wyprawa na czambuły tatarskie. Płaskorzeźba na attyce pałacu w Wilanowie Królewskim | |||
| Czas |
14 października 1672 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik |
rozbicie wojsk tatarskich | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Opis
edytujHetman Jan Sobieski dowiedział się od podjazdu, że Hadży Gerej jest na Zadniestrzu. Kazał zbudować most na stawie komarzeńskim (rozlewisko Wereszczycy). Został on zrobiony w nocy z 10 na 11 października. O świcie przeprawiła się na drugą stronę część wojska. Polskie chorągwie rozbiły zabłąkany czambuł tatarski, liczący 500 Tatarów, wzięli do niewoli kilkunastu jeńców. Wtedy przybył chłop z Hruszowej, który powiedział, że uciekł z kosza Hadżiego Gereja, który idzie z jasyrem i zamierza przekroczyć Dniestr mostem we wsi Mosty. Wojsko koronne ruszyło w kierunku wsi. Wieczorem hetman i jego żołnierze zobaczyli zniszczony most. Polacy spędzili noc nad Dniestrem. Sobieski przeprawił się przez Dniestr przez wielkie chrusty z własną chorągwią pancerną, dragonią i rajtarią. Dzięki pomocy chłopa z Wołoszczy, który za dużą nagrodę obiecał pokazać bród dla wojska, 12 października o świcie Polacy przeprawili się na drugą stronę Dniestru[1].
Następnie skierowali się do Hruszowej, lecz nie zastali tam Tatarów. Po odpoczynku udali się do Drohobycza. Wojsko zatrzymało się półtora mili od Stryja, pod Gajami. Odpoczywało przez 3 godziny. O północy ruszyli w drogę, przeprawiając się przez rzekę Stryj. 13 października o świcie, kiedy przechodzili przez wieś Stanków omyłkowo ostrzelali ich chłopi biorąc ich za Tatarów. Koło południa minęli Bolechów, z okolicznych zamków do nich strzelano. Stanęli na nocleg za Doliną, koło Rożniatowa. Przybył towarzysz z podjazdu i zawiadomił o znajdującym się niedaleko obozowisku Tatarów. Tego dnia Safa Gerej wraz z 1500–2000 niedobitkami połączył się z Hadżym Gerejem. Hetman wysłał posłańców do Kałusza, Nowicy i Rożniatowa, aby chłopi poszli w nocy do lasów i zrobili zasieki na drogach. Rozkaz chętnie wykonało kilka tysięcy chłopów.
Po północy 14 października żołnierze koronni wyruszyli na wroga. W nocy dogonili Tatarów, a następnie pod Nowicą wyprzedzili ich i zbliżyli się do nich przez doliny i chrusty. Sobieski godzinę po wschodzie słońca zaszedł Tatarów z boku. Od czoła zaatakowały Tatarów kilkuset towarzyszy-ochotników, wydzielonych spod chorągwi, a od tyłu pułk wojewody ruskiego Stanisława Jana Jabłonowskiego. Tatarzy ostrzelali ich z łuków[2]. Następnie ruszyli na nich strażnicy wielki Stefan Bidziński (zm. 1704) i polny Michał Zbrożek, chorąży koronny Mikołaj Hieronim Sieniawski ze swoimi pułkami oraz sam hetman wraz z husarią[3].
Tatarzy nie wytrzymali starcia z Polakami i próbowali uciekać na boki, powstrzymali ich Jerzy Boruchowski i Michał Kozubski. Tatarzy zsiedli z koni i pieszo zaczęli uciekać w stronę lasów bednarowskich. Czekali tam na nich chłopi z samopałami, drągami i kosami. Hetman skierował im na pomoc dragonów, pachołków i ochotników. Wzięto do niewoli 150 Tatarów (w tym wezyra nuredina sołtana Halisz Aga, koniuszy i podskarbi nuredina, szafarz hański, ośmiu murzów), Kozaków i Turków. Odbito z rąk tatarskich 10 tysięcy jasyru[4]. Według kronikarza Wespazjana Kochowskiego miało zginąć 6 tysięcy Tatarów, z Polaków nikt nie zginął, było kilkunastu rannych towarzyszy i pocztowych[5]. Zwycięstwo wojsk polskich nad Tatarami było możliwe dzięki podzieleniu zgrupowania hetmana Sobieskiego na kilku grup i umiejętnym oskrzydleniu ordyńców.
Przypisy
edytuj- ↑ Zbigniew Hundert: Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672-1676, Oświęcim 2014, s. 338.
- ↑ Michał Sikorski: Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie 1672, Zabrze 2007, s. 190–191.
- ↑ Dziennik pogromu Tatarów od Krasnobrodu do Kałuszy pisany 15 IX 1672 w obozie pod Petranką, [w] Pisma do wieku, t. 1, cz. 2, s. 1095.
- ↑ Michał Sikorski, op. cit., s. 192–193.
- ↑ Kochowski, Klimakter IV, s. 245.
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Hundert: Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672–1676, Oświęcim 2014.
- Franciszek Kluczycki: Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. 1, cz. 1-2, Kraków 1880–1881.
- Wespazjan Kochowski: Roczniki Polski Klimakter IV obejmujący Dzieje Polski pod panowaniem króla Michała Korybuta, wydawca Jan Nepomucen Bobrowicz, Lipsk 1853.
- Michał Sikorski: Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie 1672, Zabrze 2007.