Edukacja globalna

Edukacja globalna – część kształcenia obywatelskiego i wychowania poświęcona budowaniu świadomości istnienia zjawisk i współzależności o charakterze globalnym. Szczególny nacisk kładzie m.in. na tłumaczenie przyczyn i skutków opisywanych zjawisk, przedstawianie perspektywy Globalnego Południa, kształtowanie krytycznego myślenia oraz ukazywanie relacji między jednostką i procesami globalnymi. Edukacja globalna sprzyjać ma kształtowaniu postaw odpowiedzialnych, opartych na szacunku, uczciwości, empatii, zakładających osobiste zaangażowanie i gotowość do ustawicznego uczenia się. Zbliżonymi do edukacji globalnej terminami są – często stosowanymi zamiennie – edukacja rozwojowa i edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju^[1]. W zakres tematyczny edukacji globalnej – poza sprawami dotyczącymi rozwoju – wchodzą także prawa człowieka oraz tematy związane ze światowym pokojem (edukacja dla pokoju) i bezpieczeństwem^[2].

W Polsce inicjatywy z zakresu edukacji globalnej wspierane są m.in. przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które od 2005 roku organizuje coroczny konkurs regrantingowy dla organizacji pozarządowych^[3].

Cele i zakres edukacji globalnej

Za główne cele edukacji globalnej uważa się zapewnienie^[4]:

pokoju i bezpieczeństwa w skali globalnej
wzrostu jakości życia w ubogich krajach „Południa” (zróżnicowanie poziomu życia jest jednym ze źródeł konfliktu Północ-Południe)
przestrzegania praw człowieka (ochrony godności człowieka)
warunków do zrównoważonego rozwoju
warunków rozwoju partnerskich relacji gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami globalnej Północy i globalnego Południa

Osiągnięcie tych celów wymaga m.in. kształcenia postaw obywatelskich^[a] z równoczesnym uświadamianiem globalnych współzależności zdarzeń.

A

B

C

D

E

F

Elementy historii ludzkości A – podboje Achemenidów (Iran, lata 550–330 p.n.e.), por. rewolucja neolityczna i Żyzny Półksiężyc – geograficzna kolebka cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu (X tysiąclecie p.n.e.)
B – podział świata po II wojnie światowej (zimna wojna 1947–1991): blok zachodni (zob. USA i NATO, SEATO, CENTO) i blok wschodni (ZSRR i Układ Warszawski)
C – zróżnicowanie stopy życiowej ludności Ziemi w XXI w. jako PKB na osobę z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej
D – prognozy wzrostu liczby ludności Ziemi, zob. Thomas Malthus, wzrost wykładniczy liczebności populacji, eksplozja demograficzna, wyczerpywanie się zasobów naturalnych (granice wzrostu)
E – zagęszczenie ludności w warunkach ograniczonej komunikacji międzykulturowej (np. między wyznawcami różnych religii etnicznych) powoduje narastanie konfliktów i wyścig zbrojeń, w tym rozwój broni masowego rażenia (broń ABC) oraz tendencje do izolacjonizmu; równocześnie zachodzą zmiany struktury ekosystemów spowodowane np. zmianami klimatu, urbanizacją itp.
F – wychowanie ludzi zdolnych do zapobiegania konfliktom i ich rozwiązywania bez przemocy, co jest alternatywą dla samozagłady ludzkości (zob. np. globalny ruch CISV peace education).

Konieczne jest wychowywanie ludzi kreatywnych i odważnych, świadomych swoich powinności, które nie ograniczają się do skali rodziny i społeczności lokalnych lub do skali narodu i państwa w określonej sytuacji historycznej (np. powinność żołnierza broniącego zagrożonej Ojczyzny). Człowiek „wychowany dla pokoju” powinien szanować godność wszystkich ludzi i podejmować – w miarę własnych możliwości, na poziomie lokalnym i globalnym – starania o takie zmiany społeczne, które zmniejszą prawdopodobieństwo wystąpienia różnego rodzaju konfliktów (np. politycznych, kulturowych, etnicznych).

Kształcenie w zakresie „edukacji globalnej” zajmuje niewiele miejsca w polskich programach nauczania poszczególnych przedmiotów. W 2009 roku te treści zostały częściowo uwzględnione w wytycznych dla przedmiotów „geografia”, „wiedza o społeczeństwie”, „historia i społeczeństwo” i „historia”, co nie jest jednak wystarczające, zwłaszcza że nauczyciele poszczególnych przedmiotów nie są przygotowani do takich działań (są kształceni kierunkowo)^[6]. Skuteczna edukacja globalna musi łączyć elementy klasycznego nauczania przedmiotów z innymi elementami, np. z edukacją etyczną i filozofią dialogu, przygotowywaniem do rozmów z ludźmi o innych poglądach w duchu otwartości i wzajemnego szacunku (zgodnie postawą Józefa Tischnera wobec pojęć dobra i zła^[7]). W czasie zajęć muszą być stosowane partycypacyjne metody nauczania^[4]^[8]^[b].

Uwagi

↑ Trudności zdefiniowania pojęć obywatelstwo polskie i Polacy powodują, że również pojęcie wychowanie obywatelskie nie jest w Polsce jednoznaczne, co ilustrują np. fragmenty tekstów, w których brakuje jakichkolwiek odwołań do Karty Ziemi i Powszechnej deklaracji praw człowieka (mogłyby one wskazywać na uwzględnianie w „wychowaniu obywatelskim” elementów „wychowania dla pokoju”).
Włodzisław Kuzitowicz (liberalny miesięcznik społeczno-polityczny „Liberté”!):

Zacznijmy od pytania: wychować obywatela – to znaczy kogo? Co prawda nie jest trudno, posługując się pierwszym lepszym słownikiem języka polskiego, stwierdzić, że „obywatel – to członek społeczeństwa danego państwa, mający określone przez konstytucję i prawo obowiązki i uprawnienia.” Jednak nawet jeżeli przyjmiemy, że dalsze rozważania dotyczyć będą wychowania obywatela państwa polskiego, to i tak pozostaje jeszcze wiele niejasności. Bo w krótkiej historii III Rzeczpospolitej aż nadto wyraźnie dało się zauważyć (w sferze ideowo-wychowawczych modeli, jakim hołdowały kolejne ekipy rządowe) funkcjonowanie europejskiej zasady z czasów reformacji: „Cuius regio, eius religio” (czyja władza, tego religia)
Od 2004 roku Polacy mają jeszcze jeden dylemat. Czy w pojęciu „obywatel” mieści się tylko zespół praw i powinności w relacji z państwem polskim, czy także wobec całej wspólnoty europejskiej? Czy konsekwencją obywatelstwa unijnego jest tylko bierne i czynne prawo wyborcze do parlamentu europejskiego i korzystanie z licznych funduszy strukturalnych i innych dopłat? Tu także możemy dostrzec istotne różnice w podejściu do zagadnienia. Główna linia podziału biegnie między zwolennikami Unii Europejskiej, widzianej jako „rodzina narodów” (oparta na wspólnej historii i kulturze, w tym – religii chrześcijańskiej), a tymi, którzy postrzegają ją jako Europę obywateli czyli generującej „patriotyzm konstytucyjny”, oparty na wspólnych zasadach demokracji, prawach człowieka, praworządności itp. Jest wizja Europy – federacji państw, ale jest też wizja konfederacyjna. Nie wnikając dalej w inne jeszcze subtelności różnicujące, możliwe do wyprowadzenia odmiany modelu „obywatela – Europejczyka”, można przyjąć, że i w tym wymiarze „obywatelskości” pojawia się trudność w jednoznacznym zdefiniowaniu pojęcia „obywatel”. […] Uświadomiono to sobie już wcześniej w Unii Europejskiej, która rok 2005 proklamowała Europejskim Rokiem Promowania Obywatelstwa poprzez Edukację. Opublikowano wtedy dokument „Wychowanie obywatelskie w szkołach w Europie” ("Citizenship Education at School in Europe"), który powstał w oparciu o wyniki obszernej diagnozy stanu wychowania obywatelskiego w 30 krajach. … w naszym kraju prawie całkowicie przemilczany.

Ks. Adam Skreczko („Opoka”, portal katolicki)^[5]:

W wychowaniu obywatelskim wyróżnić można dwa elementy: umysłowy — przekazujący atrybuty wiedzy (społecznej, politycznej, prawnej, gospodarczej) i budowanych na jej bazie umiejętności, oraz nurt moralny — kształtujący postawy obywatelskie, prospołeczne. Element umysłowy tworzy fundament rozwoju moralnego. Wiedza stanowi bowiem podłoże do kształtowania postaw — zasadniczego celu wychowania obywatelskiego.
Wychowanie obywatela — patrioty do życia w społeczności państwowej powinno zaczynać się w domu rodzinnym. Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, w jaki sposób każda rodzina uczestniczy w tworzeniu więzów życia społecznego. W rodzinach, w których zachowane są właściwe relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi, młody obywatel uczy się odróżniać dobro od zła, kształtuje się jego charakter, uczy się odpowiedzialności za swoje czyny. W stosunku do państwa i władzy państwowej rodzina ma pewne zobowiązania, jak np. podatki, służba wojskowa, służba społeczna w czasie pokoju oraz wykształcenie i wychowanie obywatelskie. …
↑ W praktyce może to polegać np. na tworzeniu warunków nieskrępowanego formułowania własnych odpowiedzi uczestników zajęć na kontrowersyjne pytania, dyskusji na te tematy z innymi członkami grupy oraz zespołowym opracowywaniu wspólnej opinii grupy w omawianej sprawie i prezentowaniu jej przedstawicielom innych grup uczestników szkolenia, pracujących niezależnie^[9]. Skuteczną metodą edukacji partycypacyjnej jest Teatr forum lub drama^[10].

Zobacz też

Tydzień Edukacji Globalnej

Przypisy

↑ Czym jest edukacja globalna?. edudemo.org.pl. [dostęp 2014-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 czerwca 2013)].
↑ Edukacja globalna – świat bez tajemnic. polskieradio.pl, 2014-01-07. [dostęp 2014-04-12].
↑ Edukacja Globalna – poprzednie edycje. edudemo.org.pl. [dostęp 2014-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 kwietnia 2014)].
↑ ^a ^b Justyna Janiszewska we współpracy z Elżbietą Kielak i Anną Paluszek: Definicja i zakres edukacji globalnej. [w:] Portal e-globalna [on-line]. Fundacja Edukacja dla Demokracji. www.fed.org.pl. [dostęp 2017-07-26].
↑ Ks. Adam Skreczko: Wychowanie obywatelskie. [w:] Portal „Opoka" ; serwis katolicki [on-line]. Fundacja "Opoka". [dostęp 2017-07-27].
↑ Katarzyna Czaplicka: Po co nam edukacja globalna?. [w:] Materiały informacyjne Ośrodka Rozwoju Edukacji [on-line]. ORE ; Wiem, rozumiem, działam – edukacja rozwojowa w polskiej szkole. [dostęp 2017-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].
↑ Misja Instytutu. [w:] Strona internetowa Instytutu Myśli Józefa Tischnera [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (Tadeusz Gadacz, Problem zła w filozofii Józefa Tischnera )
↑ Jolanta Nowak Jolanta Nowak (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy). Edukacja wczesnoszkolna – w stronę modelu partycypacyjnego. „Przegląd Pedagogiczny”, s. 41–50, 2015.
↑ Prawo humanitarne — edukacja dla pokoju i zapobiegania konfliktom. [w:] Materiały szkolenia nauczyciele gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych [on-line]. Ośrodek Rozwoju Edukacji ORE Wiem, rozumiem, działam – edukacja rozwojowa w polskiej szkole. [dostęp 2017-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].
↑ Maria Depta: TIE jako narzędzie edukacji na rzecz praw człowieka. [w:] Tezy nieopublikowanej praca magisterskiej w Portalu Teatr Zaangażowany [on-line]. Drama Way Fundacja Edukacji i Kultury ; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2004. [dostęp 2017-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].

Linki zewnętrzne

Edukacja globalna. polskapomoc.gov.pl. [dostęp 2014-04-12].
Tydzień Edukacji Globalnej. teg.edu.pl. [dostęp 2014-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 maja 2014)].
e-Globalna - Modułowy Elektroniczny Podręcznik Edukacji Globalnej. e-globalna.edu.pl. [dostęp 2014-04-12].

[6] Trudności zdefiniowania pojęć obywatelstwo polskie i Polacy powodują, że również pojęcie wychowanie obywatelskie nie jest w Polsce jednoznaczne, co ilustrują np. fragmenty tekstów, w których brakuje jakichkolwiek odwołań do Karty Ziemi i Powszechnej deklaracji praw człowieka (mogłyby one wskazywać na uwzględnianie w „wychowaniu obywatelskim” elementów „wychowania dla pokoju”).
Włodzisław Kuzitowicz (liberalny miesięcznik społeczno-polityczny „Liberté”!):

Zacznijmy od pytania: wychować obywatela – to znaczy kogo? Co prawda nie jest trudno, posługując się pierwszym lepszym słownikiem języka polskiego, stwierdzić, że „obywatel – to członek społeczeństwa danego państwa, mający określone przez konstytucję i prawo obowiązki i uprawnienia.” Jednak nawet jeżeli przyjmiemy, że dalsze rozważania dotyczyć będą wychowania obywatela państwa polskiego, to i tak pozostaje jeszcze wiele niejasności. Bo w krótkiej historii III Rzeczpospolitej aż nadto wyraźnie dało się zauważyć (w sferze ideowo-wychowawczych modeli, jakim hołdowały kolejne ekipy rządowe) funkcjonowanie europejskiej zasady z czasów reformacji: „Cuius regio, eius religio” (czyja władza, tego religia)
Od 2004 roku Polacy mają jeszcze jeden dylemat. Czy w pojęciu „obywatel” mieści się tylko zespół praw i powinności w relacji z państwem polskim, czy także wobec całej wspólnoty europejskiej? Czy konsekwencją obywatelstwa unijnego jest tylko bierne i czynne prawo wyborcze do parlamentu europejskiego i korzystanie z licznych funduszy strukturalnych i innych dopłat? Tu także możemy dostrzec istotne różnice w podejściu do zagadnienia. Główna linia podziału biegnie między zwolennikami Unii Europejskiej, widzianej jako „rodzina narodów” (oparta na wspólnej historii i kulturze, w tym – religii chrześcijańskiej), a tymi, którzy postrzegają ją jako Europę obywateli czyli generującej „patriotyzm konstytucyjny”, oparty na wspólnych zasadach demokracji, prawach człowieka, praworządności itp. Jest wizja Europy – federacji państw, ale jest też wizja konfederacyjna. Nie wnikając dalej w inne jeszcze subtelności różnicujące, możliwe do wyprowadzenia odmiany modelu „obywatela – Europejczyka”, można przyjąć, że i w tym wymiarze „obywatelskości” pojawia się trudność w jednoznacznym zdefiniowaniu pojęcia „obywatel”. […] Uświadomiono to sobie już wcześniej w Unii Europejskiej, która rok 2005 proklamowała Europejskim Rokiem Promowania Obywatelstwa poprzez Edukację. Opublikowano wtedy dokument „Wychowanie obywatelskie w szkołach w Europie” ("Citizenship Education at School in Europe"), który powstał w oparciu o wyniki obszernej diagnozy stanu wychowania obywatelskiego w 30 krajach. … w naszym kraju prawie całkowicie przemilczany.

Ks. Adam Skreczko („Opoka”, portal katolicki)^[5]:

W wychowaniu obywatelskim wyróżnić można dwa elementy: umysłowy — przekazujący atrybuty wiedzy (społecznej, politycznej, prawnej, gospodarczej) i budowanych na jej bazie umiejętności, oraz nurt moralny — kształtujący postawy obywatelskie, prospołeczne. Element umysłowy tworzy fundament rozwoju moralnego. Wiedza stanowi bowiem podłoże do kształtowania postaw — zasadniczego celu wychowania obywatelskiego.
Wychowanie obywatela — patrioty do życia w społeczności państwowej powinno zaczynać się w domu rodzinnym. Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, w jaki sposób każda rodzina uczestniczy w tworzeniu więzów życia społecznego. W rodzinach, w których zachowane są właściwe relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi, młody obywatel uczy się odróżniać dobro od zła, kształtuje się jego charakter, uczy się odpowiedzialności za swoje czyny. W stosunku do państwa i władzy państwowej rodzina ma pewne zobowiązania, jak np. podatki, służba wojskowa, służba społeczna w czasie pokoju oraz wykształcenie i wychowanie obywatelskie. …

[12] W praktyce może to polegać np. na tworzeniu warunków nieskrępowanego formułowania własnych odpowiedzi uczestników zajęć na kontrowersyjne pytania, dyskusji na te tematy z innymi członkami grupy oraz zespołowym opracowywaniu wspólnej opinii grupy w omawianej sprawie i prezentowaniu jej przedstawicielom innych grup uczestników szkolenia, pracujących niezależnie^[9]. Skuteczną metodą edukacji partycypacyjnej jest Teatr forum lub drama^[10].

[edudemo.org-1] Czym jest edukacja globalna?. edudemo.org.pl. [dostęp 2014-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 czerwca 2013)].

[polskieradio-2] Edukacja globalna – świat bez tajemnic. polskieradio.pl, 2014-01-07. [dostęp 2014-04-12].

[edudemo.org-2-3] Edukacja Globalna – poprzednie edycje. edudemo.org.pl. [dostęp 2014-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 kwietnia 2014)].

[e-globalna-4] Justyna Janiszewska we współpracy z Elżbietą Kielak i Anną Paluszek: Definicja i zakres edukacji globalnej. [w:] Portal e-globalna [on-line]. Fundacja Edukacja dla Demokracji. www.fed.org.pl. [dostęp 2017-07-26].

[Opoka-5] Ks. Adam Skreczko: Wychowanie obywatelskie. [w:] Portal „Opoka" ; serwis katolicki [on-line]. Fundacja "Opoka". [dostęp 2017-07-27].

[ORE-ed-glob-7] Katarzyna Czaplicka: Po co nam edukacja globalna?. [w:] Materiały informacyjne Ośrodka Rozwoju Edukacji [on-line]. ORE ; Wiem, rozumiem, działam – edukacja rozwojowa w polskiej szkole. [dostęp 2017-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].

[InstTischnera-8] Misja Instytutu. [w:] Strona internetowa Instytutu Myśli Józefa Tischnera [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (Tadeusz Gadacz, Problem zła w filozofii Józefa Tischnera )

[ed-uczestn-9] Jolanta Nowak Jolanta Nowak (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy). Edukacja wczesnoszkolna – w stronę modelu partycypacyjnego. „Przegląd Pedagogiczny”, s. 41–50, 2015.

[ORE-human-10] Prawo humanitarne — edukacja dla pokoju i zapobiegania konfliktom. [w:] Materiały szkolenia nauczyciele gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych [on-line]. Ośrodek Rozwoju Edukacji ORE Wiem, rozumiem, działam – edukacja rozwojowa w polskiej szkole. [dostęp 2017-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].

[Drama-11] Maria Depta: TIE jako narzędzie edukacji na rzecz praw człowieka. [w:] Tezy nieopublikowanej praca magisterskiej w Portalu Teatr Zaangażowany [on-line]. Drama Way Fundacja Edukacji i Kultury ; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2004. [dostęp 2017-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[6]

[7]

[8]

[b]

[5]

[9]

[10]