Fernand Braudel

Fernand Braudel (ur. 24 sierpnia 1902 w Luméville-en-Ornois, zm. 27 listopada 1985 w Cluses) – francuski historyk czasów nowożytnych, przedstawiciel szkoły Annales.

Nagrobek Fernanda Braudela

Życiorys

Urodził się w Luméville-en-Ornois (Meuse). Jego ojciec był nauczycielem matematyki.

Fernand Braudel uczył się w liceum Voltaire’a w Paryżu, a następnie podjął studia historyczne na Sorbonie. Po ukończeniu studiów w roku 1923 pracował jako nauczyciel licealny w Algierze i Paryżu prowadząc równocześnie badania do doktoratu, który początkowo miał być poświęcony polityce śródziemnomorskiej Filipa II. Za namową Luciena Febvre’a ostatecznie tematem pracy uczynił nie Filipa II, a Morze Śródziemne. W latach 1935–1937 pełnił funkcję profesora na Uniwersytecie w São Paulo.

Podczas II wojny światowej znajdował się w niemieckich obozach jenieckich, w latach 1940–1941 w Oflagu XII B w Moguncji, następnie do końca wojny w Oflagu X-C w Lubece. W obozach napisał dzieło Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II (La Méditerranée et le Monde Méditerranéen a l’époque de Philippe II), które przyniosło mu światową sławę.

Po wojnie przejął obowiązki zamordowanego przez gestapo Marca Blocha w redakcji „Annales. Économies, Sociétés, Civilisations” (1946) i w Collège de France (1949). Po śmierci Luciena Febvre’a w roku 1956 objął kierownictwo sekcji VI École des hautes études en sciences sociales oraz „Annales. Économies, Sociétés, Civilisations” stając się bezdyskusyjnym przywódcą szkoły Annales i nauczycielem wszystkich jej późniejszych przedstawicieli.

W 1984 roku został wybrany na członka Akademii Francuskiej. Był członkiem zagranicznym PAN, a także doktorem honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego.

Zmarł w swej rezydencji w Saint-Gervais-les-Bains.

Działalność naukowa

Braudel dążył w swych pracach do wyjścia poza ramy tradycyjnej historiografii i stworzenia „historii totalnej” opisującej nie tylko wydarzenia polityczne, ale także dzieje cywilizacji. W swych pracach łączył wiedzę z zakresu geografii historycznej, historii klimatu, historii kultury materialnej i życia codziennego, historii społecznej i gospodarczej oraz klasycznej historii politycznej, chętnie posługiwał się danymi ilościowymi i analizą statystyczną. Braudel podkreślał konieczność szerokiego wykorzystywania w badaniach historycznych osiągnięć nauk społecznych, zwłaszcza geografii, ekonomii, socjologii oraz historii sztuki.

Braudel jest też autorem koncepcji trzech czasów historii, w ramach której wyróżniał:

• czas krótki, odnoszący się przede wszystkim do wydarzeń politycznych (tzw. historia „zdarzeniowa”)
• czas cykliczny, dotyczący zwłaszcza cykli ekonomicznych
• czas długiego trwania, charakterystyczny dla przemian struktur społecznych oraz dziejów cywilizacji, a więc taki, w którym przedmiot badań obserwowany jest z perspektywy długiej ilości czasu, nawet kilku stuleci

Bezpośrednio z koncepcją długiego i krótkiego trwania wiąże się kolejna teoria Braudela, dotycząca przestrzeni (koncepcja centrum i peryferiów). W trakcie badań nad kapitalizmem Braudel wprowadził i opisał w dziele Civilisation matérielle, économie et capitalisme dwie formy analizy systemu gospodarczego jako czynnika organizującego świat:

• system gospodarki światowej (économie mondiale), w znaczeniu systemu globalnego,
• system gospodarka – świat (économie – monde), w którym gospodarka części świata, organizując wyznaczoną przestrzeń oddziałuje na całość.

Braudel uważał, że wyniki badań historycznych będą wartościowe wówczas, gdy historyk określi miejsce człowieka w środowisku i przeanalizuje warunki jakie ono mu daje. Z tego względu przedstawiciel szkoły Annales podniósł rolę badania czynników geograficznych w życiu człowieka i włączył do swego warsztatu metody geografa przekształcając je dla potrzeb historyka. Braudel stwierdzał, że cywilizacje powstają na konkretnym skrzyżowaniu czasu i przestrzeni.

Braudel wywarł ogromny wpływ na myśl socjologiczną, głównie przez swojego ucznia Immanuela Wallersteina, który w Stanach Zjednoczonych założył szkołę braudelianizmu.

Często nazywany był, nawet przez swoich oponentów, „księciem historyków”. Francuski polityk i ekonomista Jacques Attali zgłosił Ferdynanda Braudela do Nagrody im. Nobla w dziedzinie ekonomii. Nagrody jednak tej nie otrzymał.

Wybrane prace

• La Méditerranée et le Monde Méditerranéen a l’époque de Philippe II, 1949
• Ecrits sur l’Histoire, 1969
• Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe-XVIIIe siecle, 1979
• La Dynamique du Capitalisme, 1985
• L’Identité de la France, 1986
• Grammaire des civilisations, 1987
• Le Modèle Italien, 1989

Publikacje w języku polskim

• Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II, t. 1–2, przeł. t. 1: Tadeusz Mrówczyński i Maryna Ochab, t. 2: Marcin Król i Maria Kwiecińska; wstępem opatrzyli Bronisław Geremek, Witold Kula, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1976–1977 (wyd. 2 Warszawa: „Książka i Wiedza” 2004, wyd. 3 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2020).
• Historia i trwanie, przeł. Bronisław Geremek, przedm. B. Geremek i Witold Kula, Warszawa: „Czytelnik” 1971 (wyd. 2 Warszawa: „Czytelnik” 1999).
• (współautorzy: Filippo Coarelli, Maurice Aymard), Morze Śródziemne. Region i jego dzieje, przeł. Maria Boduszyńska-Borowikowa, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1982.
• Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII wiek, t. 1–3, przeł. Maryna Ochab i Piotr Graff, wstęp i red. nauk. Jacek Kochanowicz, Warszawa: Państwowe Instytut Wydawniczy 1992.
• (współautor) Morze Śródziemne. Przestrzeń i historia. Ludzie i dziedzictwo, przeł. Maria Boduszyńska-Borowikowa, Barbara Kuchta, Adam Szymanowski, Warszawa: „Volumen” 1994.
• Gramatyka cywilizacji, przeł. Hanna Igalson-Tygielska, wprow. Maurice Aymard, Warszawa: Oficyna Naukowa 2006.
• Dynamika kapitalizmu, przeł. Bogdan Baran, Wydawnictwo Aletheia 2013.