Helsinki
Helsinki (fiń. Helsinki, szw. Helsingfors, ros. Хельсинки, lap. Helsset) – stolica i największe pod względem liczby ludności (największym pod względem powierzchni miastem w Finlandii jest Rovaniemi) miasto Finlandii oraz regionu Uusimaa. W skład aglomeracji wchodzą: Espoo, Vantaa i Kauniainen. Są głównym ośrodkiem przemysłu, kultury i administracji. Port nad Zatoką Fińską. Uniwersytet założony w 1828 roku. W aglomeracji znajduje się główny fiński port lotniczy Helsinki-Vantaa.
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region | |||||
| Prowincja (stara) | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
715,48 km² | ||||
| Wysokość |
25 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+358-9 | ||||
| Kod pocztowy |
00100–00990 | ||||
Położenie na mapie Finlandii  | |||||
 60°10′N 24°56′E/60,166667 24,933333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
.svg)
Nazwa
edytujPierwotną nazwą miasta była szwedzka nazwa Helsingfors. Jest ona złożona z dwóch członów: Helsing, który jest nazwą rzeki, nazywającej się obecnie Vantaa oraz fors – wodospad, kaskada. Nazwa rzeki pochodzi prawdopodobnie od szwedzkiego słowa hals oznaczającego miejsce, stąd hälsing to „mieszkaniec tego miejsca”[2]. Nazwa fińskojęzyczna obowiązuje na całym świecie oprócz krajów skandynawskich, gdzie używa się obu form. Po raz pierwszy pojawiła się w druku prawdopodobnie w 1786, w słowniku Kristfrida Ganandera, pisana jeszcze Helsingi. W powszechnym użyciu znalazła się w XIX w., a senat zatwierdził ją w 1819 r.[3]
W helsińskim slangu miejskim Helsinki nazywane są Hesa i Stadi, zarówno przez fińskojęzycznych, jak i szwedzkojęzycznych Finów[4].
Historia
edytujNa terenie dzisiejszych Helsinek już w XV wieku istniała niewielka osada. Teren ten znajdował się na obszarze państwa szwedzkiego.
Właściwe miasto zostało założone w 1550 roku przez króla Gustawa Wazę. Stało się ono ważnym ośrodkiem handlu. W 1640 roku główne centrum miasta zostało przeniesione na obecne miejsce. Często niszczone przez Rosjan w czasie wojen ze Szwecją. W 1710 roku wybuchła niewielka epidemia. W XVIII wieku nastąpił przyspieszony rozwój miasta. W 1748 roku wybudowano twierdzę Suomenlinna.
W 1809 Finlandia ze stolicą w Turku stała się częścią Rosji. W celu zmniejszenia wpływów szwedzkich w Finlandii car zdecydował przenieść stolicę z Turku do Helsinek i po wielkim pożarze w 1812 roku miasto zostało stolicą kraju. Helsinki zaczęto rozbudowywać na wzór rosyjskiego Petersburga. Wtedy powstało mnóstwo instytucji i budynków klasycystycznych, rozwinął się przemysł. W 1870 roku zbudowano pierwszą linię kolejową.
W 1918 roku Helsinki stały się miejscem starć fińskiej wojny domowej pomiędzy komunistami i ich przeciwnikami. W tym samym roku Finlandia uzyskała niepodległość i Helsinki stały się jej stolicą. Po II wojnie światowej nastąpił bardzo szybki rozwój miasta. W 1952 roku było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich. W 1972 roku podpisano tam traktat KBWE. Po krótkim kryzysie gospodarczym na początku lat 90. XX wieku, miasto powtórnie zaczęło się rozwijać.
W 2007 roku Helsinki były gospodarzem 52. Konkursu Piosenki Eurowizji 2007.
Geografia
edytuj
Miasto jest położone na południu kraju, na brzegu Zatoki Fińskiej. Jest położone zarówno na lądzie stałym, jak i na archipelagu szkierowym złożonym z około 300 wysp[5], z których największe to Lauttasaari, Korkeasaari i Seurasaari. Południowa część Helsinek leży na półwyspie Vironniemi.
Podział administracyjny
edytuj
Podział Helsinek jest wielostopniowy i stosunkowo mało stabilny. Obecnie istniejący powstał w roku 1982 i ze zmianami obowiązuje do dziś. Miasto dzieli się na 8 dystryktów[6], które dzielą się na 34 okręgi podstawowe (peruspiirit)[7]. Następnym szczeblem podziału są dzielnice (osa-alueet), których jest 137. Najmniejszą jednostką administracyjną jest osiedle (pienalue) – w Helsinkach jest ich 369.
Zabytki
edytujW mieście znajduje się dzielnica Kruununhaka, gdzie znajdują się domy z XVI–XVII wieku, ocalałe z pożaru z 1812 roku.
Najważniejsze
edytuj
- Senaatintori (plac Senacki), z pomnikiem cara Rosji Aleksandra II w centralnej części, zaprojektowany przez C.L. Engela w 1820 roku. Plac otacza mnóstwo budynków klasycystycznych,
- Pałac rządowy na placu Senackim,
- Helsingin Yliopisto, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela, drugi uniwersytet w Finlandii, założony w 1828 roku,
- Suomenlinna – twierdza wybudowana w 1748 roku przez Szwedów; teraz znajduje się w niej kilka muzeów,
- Linnanmäki – wesołe miasteczko z 1950 roku,
- Gmach parlamentu Eduskuntatalo (1926–1931). Siedziba parlamentu Finlandii,
- Teatr Narodowy (Kansallisteatteri) z 1882 roku,
- Bank Narodowy (Suomen Pankki) z końca XIX wieku,
- Dworzec Kolejowy (Päärautatieasema) zaprojektowany w 1910 roku przez Eliela Saarinena,
- Dom towarowy Stockmann z 1930 r.
- Pałac Prezydencki (Presidentinlinna) z 1814 roku,
- Biblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto) z 1828 roku, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela,
- Most Pitkäsilta z 1912 roku,
- Obserwatorium astronomiczne (Tähtitorni) zaprojektowane przez C.L. Engela w 1825 roku,
- Teatr Szwedzki (Svenska teatern) z 1866 roku, zaprojektowany przez Nicholasa Benoisa, zmodernizowano w 1935 roku,
- Kaivopuisto – jeden z największych parków w centrum Helsinek z 1840 roku.
Muzea
edytujW całym mieście znajduje się ponad 35 muzeów.
- Muzeum Narodowe (Kansallismuseo) z połowy XIX wieku – największe zbiory historyczne w Finlandii,
- Ateneum – największe muzeum sztuki w Finlandii. Zobaczyć tam można m.in. obrazy Gallena-Kalleli, Järnefelta, Sallinena, van Gogha, Cezanne’a, Chagalla i wiele innych,
- Muzeum Sztuki Współczesnej Kiasma,
- Muzeum im. Sinebrychoffa – zbiory starej sztuki Finlandii i Europy,
- Muzeum Miasta Helsinki (Kaupunginmuseo), przedstawiające miasto (kilka oddziałów),
- Muzeum Mannerheima (Mannerheim-museo, Kalliolinnantie 14) w tzw. Domu Bomana z 1874 r., w którym Mannerheim mieszkał w latach 1924-1951,
- Muzeum Gallena-Kalleli (Tarvaspää) z 1913 roku; znajdują się tam zbiory poświęcone temu artyście,
- Muzeum wojskowe (Sotamuseo),
- Muzeum Ehrensvärda położone na wyspie Suomenlinna,
- Muzeum Teatru (Teatterimuseo) z 1868 roku, znajdują się tam m.in. dzieła Aleksisa Kivi,
- Muzeum Sportu (Urheilumuseo) z 1940 roku położone w pobliżu stadionu,
- Muzeum Poczty (Postimuseo) z połowy XX wieku, przedstawia historię poczty w Finlandii,
- Muzeum Robotnicze z przełomu XIX i XX wieku,
- Muzeum Radia,
- Muzeum Hotelarstwa.
Miejsca kultu religijnego
edytujW Espoo i Vantaa znajduje się kilka kościołów z okresu średniowiecza, w mieście funkcjonują również inne świątynie.
- Katedra luterańska (Tuomiokirkko) przy placu Senackim, z 1840 roku, projekt Carl Ludwig Engel,
- Stary Kościół (Vanha Kirkko) z roku 1826, najstarszy kościół Helsinek, projekt Carl Ludwig Engel,
- Sobór Zaśnięcia Bogarodzicy (Uspenskin katedraali) – katedralny sobór prawosławny z 1868 roku,
- Cerkiew św. Trójcy (Pyhän Kolminaisuuden kirkko) z 1827 r., projekt Carl Ludwig Engel,
- Kościół Temppeliaukio (Temppeliaukion kirkko) z 1969 roku. Kościół wykuty w skale. Projekt Tuomo i Timo Suomalainen,
- Kościół w Kallio (Kallion kirkko) – secesyjny kościół murowany zaprojektowany przez Larsa Soncka, zbudowany w latach 1908–1912,
- Kościół św. Jana (Johanneksenkirkko) – neogotycki kościół z 1891 roku,
- Kościół Agricoli (Agricolan kirkko) – funkcjonalistyczny kościół murowany zaprojektowany przez Larsa Soncka, zbudowany w latach 1933–1935,
- Kościół św. Mateusza w Espoo (Espoon keskus) – średniowieczny kościół murowany z 1430 roku,
- Kościół św. Wawrzyńca (Pyhän Laurin kirkko lub Helsingin pitäjän kirkko) w Vantaa – średniowieczny kościół murowany z 1450 roku,
- Katolicka katedra św. Henryka (Pyhän Henrikin kirkko) z 1860 roku,
- Wielka Synagoga z 1906 roku.
Cmentarze
edytuj- Cmentarz Hietaniemi z 1829 roku – na tym cmentarzu pochowano najsłynniejszych Finów w historii, m.in. większość (poza dwoma: Pehrem E. Svinhufvudem i Kyösti Kallio) prezydentów Finlandii,
- Prawosławny cmentarz w Hietaniemi,
- Cmentarz żydowski z ok. 1870 roku,
- Cmentarz tatarski z ok. 1870 – jeden z nielicznych znajdujących się w Skandynawii,
- Cmentarz z 1710 (Vanha kirkkopuisto lub Ruttopuisto) przy ulicy Bulevardi, gdzie pochowano ofiary epidemii dżumy z tegoż roku, obecnie park.
Inne obiekty
edytuj
- Aleksanterin teatteri (Teatr im. Aleksandra), dawny rosyjski teatr z drugiej połowy XIX wieku, w latach 1918–1993 Opera narodowa, obecnie teatr,
- Opera Narodowa (Suomen Kansallisooppera) z 1993 roku,
- Finlandiatalo – hala konferencyjna zaprojektowana przez Alvara Aalto w 1966 roku,
- Stadion Olimpijski wybudowany w 1938 na igrzyska olimpijskie. W pobliżu stadionu znajduje się posąg Paavo Nurmiego,
- Dom Stanów (Säätytalo) – miejsce zgromadzeń parlamentu stanowego (1891),
- Ritarihuone – budynek z ok. 1890 roku w którym zbierała się szlachta,
- Willa Hakasalmi, obecnie Muzeum Miasta Helsinki, wybudowana w 1843 roku,
- Kamienica Sederholma – wybudowana w 1757 roku przez przemysłowca Johana Sederholma, najstarsza kamienica Helsinek, obecnie oddział Muzeum miasta Helsinki,
- Dom mieszczański (Ruiskumestarin talo) przy ul. Kristianinkatu z ok. 1818 r., oddział Muzeum miasta Helsinki,
- Zabytkowe kamienice mieszczańskie z XIX w.: dom Remandera, dom Brummera, dom Baldera i inne,
- Sibeliuspuisto – park im. Sibeliusa z lat 20. XX wieku,
- ZOO z 1882 roku,
- Pomnik cara Aleksandra II z 1863 r. na Placu Senackim,
- Ratusz (Kaupungintalo) klasycystyczny z drugiej połowy XIX wieku, dawny hotel Seurahuone,
- Hartwall Areena, hala wielofunkcyjna w pobliżu stacji kolejowej Pasila,
- Dzielnica Töölö w stylu klasycyzmu i funkcjonalizmu,
- Stare hale targowe: Vanha Kauppahalli (przy porcie Eteläsatama) oraz Hakaniemen halli (w dzielnicy Hakaniemi).
Demografia
edytuj| Rok | Ludność | ±% |
|---|---|---|
| 1875 | 23 000 | — |
| 1900 | 79 000 | +243,5% |
| 1910 | 119 000 | +50,6% |
| 1920 | 152 000 | +27,7% |
| 1930 | 206 000 | +35,5% |
| 1940 | 252 000 | +22,3% |
| 1950 | 369 000 | +46,4% |
| 1960 | 448 000 | +21,4% |
| 1970 | 524 000 | +17,0% |
| 1980 | 484 000 | −7,6% |
| 1990 | 492 400 | +1,7% |
| 2000 | 555 474 | +12,8% |
| 2010 | 588 549 | +6,0% |
| 2020 | 654 848 | +11,3% |
Transport
edytujHelsinki z racji swej roli są największym węzłem transportowym kraju i jednym z największych w tej części świata. Jest ośrodkiem zarówno transportu dalekobieżnego, jak i miejskiego. Miasto posiada rozwiniętą komunikację miejską, zarówno szynową, jak i autobusową. Transportem miejskim zawiaduje Helsingin kaupungin liikennelaitos.
Publiczny transport zbiorowy
edytujMetro w Helsinkach, najbardziej na północ wysunięty system miejskiej kolei podziemnej na świecie[8] zostało oddane do użytku w roku 1982 i początkowo łączyło Dworzec Centralny z Hakaniemi. Kilkakrotnie wydłużane, dziś łączy stolicę z Vantaa. Całkowita długość linii metra wynosi 21 km a rocznie przewozi ono 56 mln pasażerów[9]. Obecnie trwają prace nad drugim odcinkiem, do Espoo.
Elementem uzupełniającym szybki miejski transport szynowy jest kolej aglomeracyjna. Jest to sieć aglomeracyjna, składająca się z czterech linii i służy mieszkańcom północnych i zachodnich okolic miasta, łącząc Helsinki z Espoo, Vantaa, Keravą, Riihimäki i Lahti[10]. Obecnie w budowie jest kolej obwodowa Kehärata o długości 18 km, przebiegająca częściowo pod ziemią, a mająca połączyć centrum miasta m.in. z Vantaa i portem lotniczym. Koszt projektu to 600 mln euro[11]. Planuje się oddanie trasy do użytku w 2014[12].
Centrum Helsinek obsługiwane jest przez tramwaje. Obecnie miejska sieć składa się z dwunastu linii[13] a kilka innych odcinków jest w budowie.
Helsinki mają ponadto rozbudowaną sieć przewozów autobusowych.
Transport dalekobieżny
edytuj
Helsinki są największym w Finlandii węzłem kolejowym, z którego wyjeżdżają pociągi we wszystkie strony Finlandii i do Rosji. Miasto jest połączone koleją dużych prędkości z Petersburgiem (pociąg Allegro kursuje cztery razy dziennie)[14] oraz codziennym połączeniem z Moskwą. Z Dworca Centralnego, największego w Finlandii, dziennie korzysta 200 000 podróżnych[15].
Helsinki mają również największy w Finlandii port pasażerski, z którego wypływają regularnie promy pasażerskie do Sztokholmu, Tallinna (17 rejsów dziennie), Gdyni, Rostocku, Travemünde i Petersburga. W sezonie letnim do portu wpływa 300 statków pasażerskich, które przywożą 300 000 pasażerów[16].
Sport
edytuj
- Imprezy międzynarodowe rangi mistrzowskiej:
- Letnie Igrzyska Olimpijskie 1952
- Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce 1971
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 1974
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 1982
- Mistrzostwa Świata w Lekkoatletyce 1983
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 1991
- Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce 1994
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 1997
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2003
- Mistrzostwa Świata w Lekkoatletyce 2005
- Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2012
- Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce 2012
- Kluby hokejowe:
- Kluby piłkarskie:
- Obiekty sportowe:
W Helsinkach, w latach 2002–2003 rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Nordea Nordic Light Open.
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
- ↑ Kaupunkinimistön historiaa Helsingin nimistön vaiheita. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Mistä juontaa juurensa pääkaupunkimme nimi „Helsinki”?. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-01)]. (fiń.).
- ↑ Place Names in the Construction of Social Identities: The Uses of Names of Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Saaret – osa Helsinkiä. 2011-03-09. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-08)]. (fiń.).
- ↑ Pääkaupunkiseutu alueittain. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
- ↑ Helsingin ympäristön tila: teemakatsaus 1/2009. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
- ↑ Maailman pohjoisin metro viettää syntymäpäiväänsä. 2007-08-02. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Helsingfors metro. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-09)]. (szw.).
- ↑ Commuter Train Stations. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Vantaan Kehärata-projekti etenee kuin juna. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-28)]. (fiń.).
- ↑ Construction of the Ring Rail Line begins. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Trams. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].
- ↑ Passengers Trains St. Petersburg – Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
- ↑ Helsingin rautatieasema. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]. (fiń.).
- ↑ Port of Helsinki – about us. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-30)].