Historia socjologii

Historia socjologii, w zależności od sposobu widzenia jej przedmiotu, może obejmować różne zakresy. Jerzy Szacki wyróżnia trzy zakresy historii socjologii:

Historia socjologii jako takiej, czyli wszelkich działań prowadzonych pod szyldem „socjologii” począwszy od Auguste’a Comte’a – twórcy nazwy nauki. Podejście takie prowadzi jednak, z jednej strony, do przesadnego eksponowania wielu mniej ważnych autorów będących „socjologami” z nazwy, z drugiej – do pomijania innych, którzy nimi nie byli, ale przyczynili się do rozwoju nauki.
Historia myśli socjologicznej, która dotyczy zagadnień związanych z rozwojem problemów socjologicznych znajdujących się w ośrodku zainteresowań socjologii współczesnej. Obejmuje myślicieli, którzy podejmowali takie problemy, nawet jeśli sami nie uważali się za socjologów lub nawet nigdy o socjologii nie słyszeli, czy też się od niej odżegnywali.
Historia analizy socjologicznej zajmuje się rozwojem naukowej analizy badania zjawisk społecznych, czyli ważniejszymi socjologami i ich wypowiedziami, o ile przyczynili się oni do szczególnych osiągnięć badawczych, odpowiadających przyjętym przez badacza standardom naukowości. Wtedy należałoby dokonać rozdziału pomiędzy właściwą nauką społeczną a wczesną socjologią, która nauką jeszcze nie była, i myślą socjologiczną.

Spór o to, kiedy właściwie zaczyna się historia socjologii jest, zdaniem Szackiego, bezzasadny. Na jednym jego biegunie znajdują się bowiem opinie, że socjologia istniała niemal zawsze i wszędzie, gdyż zgodnie ze słowami Émile’a Durkheima: „Ludzie nie czekali na pojawienie się nauki społecznej, by wytworzyć sobie ideę prawa, moralności, rodziny, państwa, a nawet społeczeństwa, ponieważ bez tych idei nie mogliby się w życiu obejść”. Drugim skrajnym podejściem jest stwierdzenie, że socjologia nie istnieje nawet do tej pory, ponieważ nie spełnia jeszcze zasad naukowości jak np. fizyka (nie dysponuje równie niezawodnymi metodami naukowymi). Każde ze stanowisk zależy od przyjętego poglądu na to, czym jest socjologia i co jest w niej najważniejsze. Zdaniem Szackiego historia myśli socjologicznej najpełniej przedstawia historyczne tło socjologii współczesnej oraz ukazuje kolejne rewolucje, przez które przeszło myślenie o życiu społecznym. Szacki wymienia cztery takie rewolucje:

wyodrębnienie porządku ludzkiego z porządku przyrody (starożytni myśliciele greccy);
odróżnienie społeczeństwa od państwa (czasy nowożytne, zwłaszcza XVII i XVIII wiek);
uczynienie społeczeństwa przedmiotem systematycznej refleksji oraz stworzenie pojęcia nauki o społeczeństwie (XIX wiek);
unaukowienie refleksji o społeczeństwie (wciąż trwa).

Na podstawie

Szacki, Jerzy „Historia myśli socjologicznej”.PWN, Warszawa 2006. ISBN 83-01-13844-0.

Historia ważniejszych odkryć i koncepcji socjologicznych w zestawieniu chronologicznym

Odkrycie/koncepcja	Rok odkrycia	Nazwisko odkrywcy/teoretyka	Tytuł publikacji, w której opublikowano koncepcję/odkrycie
Odkrycia myśli socjologicznej do XIX wieku
rozróżnienie prawa naturalnego i stanowionego		sofiści	–
pierwszy model organizmu społecznego		Platon	Państwo
politikon zoon		Arystoteles	Polityka
analizy porównawcze ustrojów polis		Arystoteles	Polityka
państwo jako wynik władzy i prawa		Marek Tulliusz Cyceron	O państwie
przeciwstawienie państwa Bożego i świeckiego	413-426	święty Augustyn	O państwie Bożym
podział pracy	1225–1273	święty Tomasz z Akwinu	Suma teologiczna
hierarchiczny schemat społeczeństwa	1225-1273	święty Tomasz z Akwinu	Suma teologiczna
pierwsza nowożytna utopia	1516	Tomasz Morus	Utopia
pierwsze dyrektywy socjotechniczne	1532	Niccolò Machiavelli	Książę
suwerenność	1566	Jean Bodin	Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej
państwo narodowe	1566	Jean Bodin	Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej
prekursorskie rozważania na temat relatywizmu kulturowego	1580	Michel de Montaigne	Próby
stan natury jest stanem wojny każdy z każdym	1651	Thomas Hobbes	Lewiatan
umowa społeczna	1651	Thomas Hobbes	Lewiatan
prekursorska koncepcja społeczeństwa obywatelskiego		John Locke	Dwa traktaty o rządzie
krytyka geometrycznego, racjonalnego ujmowania człowieka	1725	Giambattista Vico	Nauka Nowa
działania wynikające z popędów poprzedzają działania racjonalne	1739–1740	David Hume	Traktat o naturze ludzkiej
metoda obserwacji	1748	Montesquieu	O duchu praw
pierwsza typologia społeczeństw	1748	Montesquieu	O duchu praw
rozdzielenie pojęć natury i kultury	1762	Jan Jakub Rousseau	Umowa społeczna
krytyka społeczeństwa jako wytwórcy sztucznych potrzeb	1762	Jan Jakub Rousseau	Umowa społeczna
fazy rozwoju społecznego:dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja	1767	Adam Ferguson	An Essay on the History of Civil Society
samoregulacja ładu społecznego	1776	Adam Smith	Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów
naród	1784–1791	Johann Gottfried von Herder	Myśli o filozofii dziejów
determinizm geograficzny	1784-1791	Johann Gottfried von Herder	Myśli o filozofii dziejów
konserwatywna myśl społeczna	1790	Edmund Burke	Rozważania o rewolucji we Francji
Odkrycia i koncepcje socjologiczne XIX wieku
projekt nauki społecznej na wzór nauk przyrodniczych	1807–1808	Henri de Saint-Simon	Wprowadzenie do prac naukowych dziewiętnastego wieku
fizjologia społeczna	1813	Henri de Saint-Simon	La physiologie sociale
społeczeństwo przemysłowe	1823–1824	Henri de Saint-Simon	Katechizm industrialistów
więź społeczna		Henri de Saint-Simon	O systemie industrialnym
klasy społeczne: rolnicza, przemysłowa i „myśląca”	1821	Georg Wilhelm Friedrich Hegel	Zasady filozofii prawa
socjologia jako nauka pozytywna	1830–1842	August Comte	Kurs filozofii pozytywnej
podział socjologii na statykę społeczną i dynamikę społeczną	1830-1842	August Comte	Kurs filozofii pozytywnej
pierwszy obszerny opis społeczeństwa demokratycznego	1835–1840	Alexis de Tocqueville	O demokracji w Ameryce
ujęcie praw społecznych jako praw statystycznych	1843	John Stuart Mill	System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej
alienacja pracy	1844	Karol Marks	Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne
formacje społeczne	1844	Karol Marks	Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne
postulat zmatematyzowania nauk społecznych	1848	Lambert Quételet	Układ społeczny i jego prawa
ogólne zasady liberalizmu	1859	John Stuart Mill	O wolności
teoria klasowej struktury społeczeństwa	1867	Karol Marks	Kapitał
baza (marksizm) i nadbudowa	1867	Karol Marks	Kapitał
świadomość społeczna	1867	Karol Marks	Kapitał
prawa rozwoju społecznego	1867	Karol Marks	Kapitał
norma społeczna	1869	Lambert Quételet	Physique sociale
badania ewolucji kultury	1871	Edward Tylor	Cywilizacja pierwotna
instytucja społeczna	1876–1896	Herbert Spencer	Zasady socjologii
podział społeczeństw na produkcyjne – o współdziałaniu dobrowolnym i wojownicze – o współdziałaniu przymusowym	1876-1896	Herbert Spencer	Zasady socjologii
ewolucja instytucji z zarodków myśli	1877	Lewis Morgan	Społeczeństwo pierwotne
dyfuzja kulturowa	1882–1891	Friedrich Ratzel	Anthropogeographia
grupa społeczna	1885	Ludwik Gumplowicz	Grundriss der Soziologie
podział typologiczny społeczeństw na wspólnoty i stowarzyszenia	1887	Ferdinand Tönnies	Wspólnota i stowarzyszenie
koncepcja jaźni społecznej	1890	William James	The Principles of Psychology
solidarność mechaniczna i organiczna	1893	Émile Durkheim	O podziale pracy społecznej
komunikacja	1894	Charles Cooley	The Theory of Transportation
postulat badania faktów społecznych jak rzeczy	1895	Émile Durkheim	Zasady metody socjologicznej
morfologia społeczna	1895	Émile Durkheim	Zasady metody socjologicznej
analiza i klasyfikacja tłumów	1895	Gustave Le Bon	Psychologia tłumu
wartość	1899	Heinrich Rickert	Kulturwissensdraft und Naturwissensdraft
Odkrycia i koncepcje socjologiczne pierwszej połowy XX wieku
teoria nasladownictwa	1901	Gabriel Tarde	Opinia i tłum
publiczność	1901	Gabriel Tarde	Opinia i tłum
rozróżnienie obyczaju i mody	1901	Gabriel Tarde	Opinia i tłum
psychologia społeczna	1904	William Thomas
molekularna teoria zachowania się	1908	William McDougall	An Introduction to Social Psychology
interakcja społeczna	1908	Georg Simmel	Socjologia
socjologia formalna	1908	Georg Simmel	Socjologia
grupa pierwotna	1909	Charles Cooley	Social Organization
anomia	1912	Émile Durkheim	Elementarne formy życia religijnego
metoda analizy dokumentów osobistych	1912	Florian Znaniecki, William Thomas
case study, początek szkoły chicagowskiej	1915	Robert Ezra Park	The City
system społeczny	1916	Vilfredo Pareto	Trattato di sociologia generale
teoria krążenia elit	1916	Vilfredo Pareto	Trattato di sociologia generale
postawa	1918–1920	William Thomas i Florian Znaniecki	Chłop polski w Europie i Ameryce
cykle życiowe kultur	1918–1922	Oswald Spengler	Zmierzch Zachodu
przeciwstawienie kultury i cywilizacji	1918–1920	Oswald Spengler	Zmierzch Zachodu
typ idealny		Max Weber	Obiektywność poznania
rola społeczna	1921	Robert Ezra Park	Introduction to the Science of Sociology
miasto jako laboratorium badawcze	1921	Robert Ezra Park	Introduction to the Science of Sociology
założenia ekologii społecznej	1921	Robert Ezra Park	Introduction to the Science of Sociology
grupa wtórna	1921	Robert Ezra Park	Introduction to the Science of Sociology
działanie społeczne	1922	Max Weber	Gospodarka i społeczeństwo
model biurokracji	1922	Max Weber	Gospodarka i społeczeństwo
początek funkcjonalizmu w socjologii	1922	Bronisław Malinowski	Argonauci zachodniego Pacyfiku
współczynnik humanistyczny	1922	Florian Znaniecki	Wstęp do socjologii
pamięć zbiorowa	1925	Maurice Halbwachs	Społeczne ramy pamięci
analiza społecznego uwarunkowania myślenia	1929	Karl Mannheim	Ideologia i utopia
komunikacja symboliczna	1934	George Herbert Mead	Umysł, osobowość i społeczeństwo
uogólniony inny	1934	George Herbert Mead	Umysł, osobowość i społeczeństwo
mechanizm przyjmowania ról	1934	George Herbert Mead	Umysł, osobowość i społeczeństwo
technika socjometryczna	1934	Jacob Moreno	Who Shall Survive
zależności między kulturą i osobowością	1934	Ruth Benedict	Wzory kultury
ujęcie cywilizacji jako społeczności	1934-1961	Arnold Joseph Toynbee	Studium historii
teoria systemów	1937–1941	Pitirim Sorokin	Social and Cultural Dynamics
interakcjonizm symboliczny	1937-1941	Pitirim Sorokin	Social and Cultural Dynamics
instytucje pierwotne i wtórne	1939	Abram Kardiner	The Individual and His Society
habitus	1939	Norbert Elias	Über der Prozess der Zivilisation
prestiż jako wyróżnik warstw społecznych
teoria potrzeb	1944	Bronisław Malinowski	Naukowa teoria kultury
teoria średniego zasięgu	1949	Robert K. Merton	Teoria socjologiczna i struktura społeczna
teoria grup odniesienia	1949	Robert K. Merton	Teoria socjologiczna i struktura społeczna
Odkrycia i koncepcje socjologiczne drugiej połowy XX wieku
próba budowy ogólnej teorii socjologicznej	1951	Talcott Parsons	The Social System
AGIL	1951	Talcott Parsons	The Social System
typy struktur komunikacyjnych	1951	Harold Leavitt	Some Effect of Certain Communication Patterns on Group Performance
strukturalizm	1955	Claude Levi-Strauss	Smutek tropików
osobowość statusowa	1955	Ralph Linton	Kulturowe podstawy osobowości
osobowość modalna	1955	Ralph Linton	Kulturowe podstawy osobowości
konfliktowy model społeczeństwa	1957	Ralph Dahrendorf	Soziale Klassen und Klassenkonflikt in der industriallen Gesellschaft
koncepcja struktury głębokiej	1958	Claude Levi-Strauss	Antropologia strukturalna
ZIS	1958	Ralph Dahrendorf	Out of Utopia
perspektywa dramaturgiczna	1959	Erving Goffman	Człowiek w teatrze życia codziennego
rama odniesienia	1959	Erving Goffman	Człowiek w teatrze życia codziennego
teoria wymiany	1961	George Homans	Social Behavior
interakcje zogniskowane i niezogniskowane	1961	Erving Goffman	Encounters: Two Studies in the Sociology of Interaction
ekskluzja	1963	Michel Foucault	Narodziny kliniki
triada eksternalizacja-obiektywizacja-internalizacja	1966	Peter Berger, Thomas Luckmann	Społeczne tworzenie rzeczywistości
uprawomocnienie społecznego świata	1966	Peter Berger, Thomas Luckmann	Społeczne tworzenie rzeczywistości
eksperyment przerywania	1967	Harold Garfinkel	Studies in Ethnomethodology
formacje dyskursywne	1969	Michel Foucault	Archeologia wiedzy
początek analizy sieciowej	1969		Social Networks in Urban Situations
struktura sieci społecznych	1972	Richard Emerson	Exchange Theory
początek badań nad społecznym zachowaniem szympansów	1974	Jane Goodall	W cieniu człowieka
system światowy	1974	Immanuel Wallerstein	The Modern World System
społeczeństwa owadów, początek socjobiologii	1975	Edward Osborne Wilson	Socjobiologia
koncepcja memu	1976	Richard Dawkins	Samolubny gen
manifest postmodernizmu	1979	Jean-François Lyotard	Kondycja ponowoczesna
racjonalność komunikacyjna	1981	Jürgen Habermas	Teoria działania komunikacyjnego
mutacja symboliczna	1982	Niklas Luhmann	The Differentiation of Society
teoria strukturacji	1984	Anthony Giddens	Stanowienie społeczeństwa
fakcja społeczna	1985	Pierre Bourdieu	Social Space and the Genesis of Groups
społeczeństwo ryzyka	1986	Ulrich Beck	Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności
teoria solidarności grupowej	1987	Michael Hechter	Principles of Group Solidarity
system autopojetyczny	1990	Niklas Luhmann	The Autopoiesis of Social System
koncepcja pola	1992	Pierre Bourdieu	Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego
symbole jako ekwiwalenty alfabetu genetycznego	1995	Gerhard Lenski, Patrick Nolan	Human Societes. An Introduction to Macrosociology
gender	1995	Richard Udry	Sociology and Biology: What Biology Do Sociologists Need to Know
koncepcja zderzenia cywilizacyjnego	1996	Samuel P. Huntington	Zderzenie cywilizacji
społeczeństwo sieciowe	1996	Manuel Castells	The Rise of the Network Society

Zobacz też

Książki Socjologiczne XX wieku (ankieta)