Irena Gawęcka
Irena Gawęcka (ur. 21 maja 1901 w Buku, zm. 23 października 1982 w Le Chesnay) – polska aktorka kina niemego.
 Irena Gawęcka i Adam Brodzisz, kadr z filmu Z dnia na dzień | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód |
aktorka |
| Lata aktywności |
1928–1930 |
Życiorys
edytujUrodziła się w 1901 roku w Buku, mieście położonym ok. 28 km od Poznania. W grudniu 1918 r., gdy wybuchło powstanie wielkopolskie, była uczennicą pensji. Przerwała naukę i zgłosiła się do oddziału zaopatrzenia, który dostarczał żywność powstańcom[1]. Za swoją działalność została odznaczona przez Naczelną Radę Ludową Krzyżem Zasługi Obywatelskiej[1][2]. Po zakończeniu powstania kontynuowała naukę, a później odbyła podróż po kilku państwach europejskich. Zwiedziła m.in. Belgię, Szwajcarię, Francję i Wielką Brytanię[1]. Podczas pobytu w Paryżu poznała reżysera filmowego, który chciał ją zaangażować, jednak w tym samym czasie otrzymała propozycję z poznańskiej wytwórni „Diana-Film” zagrania w filmie Dziewczę z raju i wróciła do kraju. Realizacja tej produkcji nie doszła do skutku. Kilka miesięcy później, w 1928 r. zadebiutowała w filmie Szaleńcy, który był także debiutem reżyserskim Leonarda Buczkowskiego[1][2][3][4]. Film zrealizowała spółka „Diany-Filmu” z założoną w Warszawie w 1927 r. Narodową Wytwórnią Filmów Historycznych „Klio”[4][5]. Film wyświetlany był również pod tytułem My pierwsza Brygada[6][7]. Krytycy dobrze przyjęli grę aktorską Gawęckiej, pojawiły się też głosy, że ze względu na urodę, dobrze wypadłaby w bardziej dramatycznej roli[1]. Film otrzymał Grand Prix avec Medaille d'Or na Wszechświatowej Wystawie w Paryżu w 1929 r.[8]
W 1928 r. ukazała się książka Polscy Aktorzy Filmowi Wacława Malczewskiego, wydana przez Polską Bibliotekę Filmową w Warszawie, w której autor wymienił Irenę Gawęcką jako aktorkę należącą do stałego zespołu Narodowej Wytwórni Filmów Historycznych „Klio-Film”[9]. Również w 1928 r. ukazał się katalog handlowy Gwiazdy sceny i ekranu wydany przez firmę „Henryk Żak – Poznań. Fabryka Perfum, Kosmetyków, Mydeł i Przetworów Chemicznych”. Zawierał on zdjęcia aktorów reklamujących produkty kosmetyczne. Pod fotografią Ireny Gawęckiej widniał tekst stylizowany na odręczny podpis: „Perfumy Hezana wolę od zagranicznych Irena Gawęcka”[10].
W 1929 r. zagrała w trzech niemych filmach. 2 lutego odbyła się premiera filmu Ponad śnieg, w reżyserii Konstantego Meglickiego na podstawie dramatu Stefana Żeromskiego Ponad śnieg bielszym się stanę. Film został wyprodukowany przez studio Diana-Film Poznań i warszawską wytwórnię Klio-Film[1][11]. 10 maja do kin trafił kolejny film Meglickiego Magdalena, w którym Gawęcka zagrała drugoplanową rolę, żony głównego bohatera inżyniera lotnika Surzyckiego, którą powierzono Mieczysławowi Cybulskiemu. Film wyprodukowany był przez Dworkowski-Film (Bydgoszcz-Poznań)[12][13]. 25 października odbyła się premiera filmu Z dnia na dzień Józefa Lejtesa, w którym otrzymała główną rolę kobiecą Marusi Radziejowskiej. Rolę jej męża powierzono Wiesławowi Gawlikowskiemu, a w zakochanego w niej Jerzego zagrał Adam Brodzisz. Film powstał na podstawie powieści Ferdynanda Goetela[12][14]. Część zdjęć została wykonana w Białowieży i Puszczy Białowieskiej[15]. Gawęcka otrzymała pochlebne recenzje, krytycy pisali, że jest nadzieją przyszłości w filmie. Józef Lejtes planował obsadzić ją w następnym filmie Cyganeria krakowska, ale nie doszło do jego realizacji[1].
Dobrze zapowiadająca się kariera aktorska Gawęckiej nie rozwinęła się w epoce kina dźwiękowego. W 1930 r. wystąpiła w epizodycznej roli w filmie dźwiękowym Wiatr od morza w reżyserii Kazimierza Czyńskiego, na podstawie powieści Żeromskiego pod tym samym tytułem. Zagrała u boku Eugeniusza Bodo, Adama Brodzisza i Marii Malickiej[12][16]. Był to prawdopodobnie ostatni film, w którym wystąpiła. Nie zachowały się żadne informacje, aby po tej produkcji wystąpiła jeszcze przed kamerą. Brak też informacji o życiu Gawęckiej w latach 30. i 40. Po II wojnie światowej zamieszkała we Francji, gdzie zmarła 23 października 1982 r. w miejscowości Le Chesnay[2][3][17].
W 2023 r. członkowie PTTK oraz Hubert Wejmann, dyrektor Biblioteki i Kina „Wielkopolanin” w Buku, podczas przygotowań do 8. Europejskiej Nocy Muzeów odkryli, że w ich mieście urodziła się przedwojenna aktorka Irena Gawęcka. Zaproszony na to wydarzenie Tomasz Raczek poproszony został o wygłoszenie kilka słów na jej temat. Krytyk wysoko ocenił umiejętności aktorskie Gawęckiej. Zasugerował, że prawdopodobnie, jak w przypadku Poli Negri, nie sprostała zmieniającym się oczekiwaniom rynku filmowego. Negri nie mogła się odnaleźć w kinie dźwiękowym, ze względu na swoją barwę i tembr głosu, zaś Gawęcka miała talent, ale była zbyt nowoczesna na ówczesne czasy. Według krytyka w kreowaniu postaci była szczera i naturalna, a to nie pasowało do komercyjnego, hollywoodzkiego stylu grania, który zaczął być naśladowany w Polsce w latach 30. XX wieku[2][3].
13 maja 2023 r., 95 lat po debiucie Gawęckiej, Tomasz Raczek i burmistrz Buku Paweł Adam odsłonili tablicę upamiętniająca aktorkę w holu kina „Wielkopolanin”. Po uroczystości wyświetlony został film Szaleńcy[3].
Życie prywatne
edytujByła córką Bolesława Gawęckiego i Mieczysławy z d. Brodowskiej. Rodzina wielokrotnie przeprowadzała się. Jedyny brat Henryk Antoni Józef Gawęcki, późniejszy powstaniec wielkopolski, urodził się w 1903 r. w Kościanie. Wyszła za mąż za Wacława Rembiszewskiego - znanego warszawskiego architekta, z którym miała córkę Irenę Krystynę (ur. 1939)[18].
Filmografia
edytujFilmy z udziałem Ireny Gawęckiej[1][2][12][19]:
- 1928 – Szaleńcy jako hrabianka Zofia
- 1929 – Ponad śnieg – żona głównego bohatera
- 1929 – Magdalena jako Irena, żona Surzyckiego
- 1929 – Z dnia na dzień jako Marusia Radziejowska
- 1930 – Wiatr od morza jako rybaczka
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Irena Gawęcka [online], Nitrofilm.pl [dostęp 2023-06-11].
- ↑ a b c d e Hubert Wejmann, Gwiazda Nocy Muzeów, „Kosynier Bukowski”, 348 (4), Miasto i Gmina Buk, kwiecień 2023, s. 18-19, ISSN 1429-2742 [dostęp 2023-06-06] (pol.).
- ↑ a b c d Hubert Wejmann, Nie wszędzie jest tak, jak w Buku., „Kosynier Bukowski”, 349 (5), Miasto i Gmina Buk, maj 2023, s. 25-27, ISSN 1429-2742 [dostęp 2023-06-06] (pol.).
- ↑ a b Małgorzata Hendrykowska: X muza w Poznaniu 1896-1939. AkademiaPolskiegoFilmu.pl. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Malczewski 1929 ↓, s. 17-20.
- ↑ Szaleńcy w bazie filmpolski.pl
- ↑ Malczewski 1929 ↓, s. 99.
- ↑ Jerzy Armata: Leonard Buczkowski. AkademiaPolskiegoFilmu.pl. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Malczewski 1929 ↓, s. 17-20, 99, 142.
- ↑ Henryk Żak 1928 ↓, s. 15.
- ↑ Ponad śnieg w bazie filmpolski.pl
- ↑ a b c d Irena Gawęcka w bazie filmpolski.pl
- ↑ Magdalena w bazie filmpolski.pl
- ↑ Z dnia na dzień w bazie filmpolski.pl
- ↑ Piotr Bajko: Encyklopedia Puszczy Białowieskiej. Encyklopedia Puszczy Białowieskiej. [dostęp 2023-06-13].
- ↑ Wiatr od morza w bazie filmpolski.pl
- ↑ Irena Gawęcka [online], Stowarzyszenie Filmowców Polskich [dostęp 2023-06-13].
- ↑ Monika Błaszczak-Mańkowska: "Bez korzeni nie zakwitniesz czyli jak genealogia pomogłą w poznaniu historii Ireny Gawęckiej",artykuł w Kosynier Bukowski Nr 12 (356) Grudzień 2023, str. 28-30
- ↑ Pocztówka filmowa Irena Gawęcka [online], Muzeum Kinematografii w Łodzi [dostęp 2023-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-14].
Bibliografia
edytuj- Wacław Malczewski: Polscy Aktorzy Filmowi. Warszawa: Polska Biblioteka Filmowa, 1929, s. 17-20, 99, 142.
- Jerzy Maśnicki; Kamil Stepan: Pleograf – słownik biograficzny filmu polskiego 1896-1939. Kraków: Staromiejska Oficyna Wydawnicza, 1996.
- Henryk Żak - Poznań. Fabryka Perfum, Kosmetyków, Mydeł i Przetworów Chemicznych: Gwiazdy sceny i ekranu. Poznań: Fotograwiura i Litografia Drukarni św. Wojciecha w Poznaniu, 1928. [dostęp 2023-06-21].
Linki zewnętrzne
edytuj- Irena Gawęcka w bazie filmpolski.pl
- Irena Gawęcka na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Irena Gawęcka w bazie IMDb (ang.)
- Irena Gawęcka w bazie Filmweb