Wikipedia

Jarosław (województwo podkarpackie)

miasto i gmina w województwie podkarpackim
Ten artykuł dotyczy miasta w woj. podkarpackim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Jarosław – miasto w Polsce, w województwie podkarpackim, siedziba powiatu jarosławskiego oraz gminy wiejskiej Jarosław, położone nad Sanem, na pograniczu dwóch krain geograficznych: Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego. Według tradycji, miasto zostało założone w 1031 roku przez wielkiego księcia Rusi Kijowskiej Jarosława I Mądrego.

Jarosław
miasto i gmina
Ilustracja
Ratusz w Jarosławiu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jarosławski

Data założenia

1031[1]

Prawa miejskie

1323

Burmistrz

Marcin Nazarewicz

Powierzchnia

34,61[2] km²

Wysokość

170–258[3] m n.p.m.

Populacja (31.12.2023)
• liczba ludności
• gęstość


35 610[4]
1089 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 16

Kod pocztowy

PL-37-500

Tablice rejestracyjne

RJA

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Jarosław”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Jarosław”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Jarosław”
Ziemia50°01′07″N 22°40′47″E/50,018611 22,679722
TERC (TERYT)

1804011

SIMC

0972192

Urząd miejski
Rynek 1
37-500 Jarosław
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Sgraffito z panoramą średniowiecznego Jarosławia
Zabytkowa studnia w rynku
Ratusz miejski
Ratusz miejski - elewacja frontowa
Widok na rynek od strony Placu Św. Michała
Kamienica Rynek 11 (XVI-XVIII w.) w której mieszkała królowa Marysienka, obecnie siedziba Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia
Podcienie w jarosławskim rynku od strony wschodniej
Kościół i klasztor Dominikanów
Cerkiew konkatedralna pw. Przemienienia Pańskiego
Mury miejskie
Ulica Farna
Ulica Grodzka
Najwęższa miejska kamienica o szerokości 2,5 m przy ulicy Grodzkiej
Mały Rynek w Jarosławiu
Zabytkowa kapliczka w Parku im. Czesławy "Baśki" Puzon

Leży w historycznej ziemi przemyskiej[5] Rusi Czerwonej. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1375 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[6]. Jarosław uzyskał prawo składu w 1443 roku[7].

Za czasów I Rzeczpospolitej Jarosław stanowił trzeci (po Przeworsku i Przemyślu) co do ważności ośrodek miejski ziemi przemyskiej[8].

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 1640 budynkach w Jarosławiu na obszarze 2617 hektarów mieszkało 22 660 osoby, z czego 12 228 (54%) było katolikami, 5703 (25,2%) wyznawcami judaizmu, 4457 (19,7%) grekokatolikami, a 270 (1,2%) innej religii lub wyznania, 19 269 (85%) było polsko-, 1448 (6,4%) ukraińsko-, 893 (3,9%) niemiecko-, a 208 (0,9%) innojęzycznych[9].

Od 23 grudnia 1920 r.[10] do 18 sierpnia 1945 r. znajdowało się na terenie województwa lwowskiego[11]. Od 1945 do 1974 wchodziło w skład województwa rzeszowskiego. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa przemyskiego.

Położenie i struktura powierzchni

edytuj

Jarosław położony jest na lewej terasie Sanu. Miasto znajduje się na styku dwóch krain geograficznych: Podgórza Rzeszowskiego oraz Doliny Dolnego Sanu. Leży na wysokości między 210 a 240 m n.p.m. W okolicy miasta występują charakterystyczne dla obszarów lessowych głębokie wąwozy. W obrębie miasta do Sanu wpadają trzy potoki: Stawki, Miłka i Głęboka[12].

Według danych z roku 2002[13] Jarosław ma obszar 34,61 km², w tym:

  • użytki rolne: 72%
  • użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 3,35% powierzchni powiatu.

Ochrona środowiska

edytuj

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Jarosław został sklasyfikowany jako 47. najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[14].

Historia

edytuj

Najstarsze ślady pobytu człowieka w regionie jarosławskim sięgają okresu schyłkowego paleolitu. W dobie neolitu rejon Podgórza oraz dolina Sanu były pokryte siecią osad. Świadczą o tym liczne ślady w postaci odnalezionych cmentarzysk, ceramiki, narzędzi, broni. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. we wschodniej części obszaru pojawili się przedstawiciele scytyjskiego kręgu kulturowego, przybyli tu z terenów dzisiejszej Ukrainy. W VI-VI w. n.e. Brama Przemyska została objęta przez najstarsze osadnictwo słowiańskie.

Przyjmuje się, iż tereny te razem z resztą Grodów Czerwieńskich wchodziły w skład państwa Mieszka I. W roku 981 zostały opanowane przez Włodzimierza I Wielkiego, księcia ruskiego, następnie odzyskane w roku 1018 przez Bolesława I Chrobrego, a w roku 1031 przejęte przez księcia kijowskiego Jarosława I Mądrego. Według tradycji już wtedy książę Jarosław założył tu gród, jednak najstarsze źródła pisane dotyczące Jarosławia znajdujemy dopiero w roku 1152. Zapiski w kronice staroruskiej określają miasto jako gród warowny, należący do księcia halicko-włodzimierskiego. Pierwsza lokacja miasta miała miejsce w 1323 r. w rejonie tzw. Wzgórza Benedyktynek.[15] W roku 1340 zgodnie z testamentem piastowskiego księcia Bolesława Jerzego II, będącego po kądzieli potomkiem Jarosława Mądrego, księstwo Halickie wraz z Jarosławiem zajęte zostało przez Kazimierza Wielkiego. Udokumentowana lokacja miasta na prawie niemieckim zw. prawem magdeburskim na obecnym miejscu[15], dokonana przez namiestnika Rusi Halickiej Władysława Opolczyka, nastąpiła 7 lipca 1375.[16]

Zarządcy Jarosławia

edytuj

W 1387 królowa Jadwiga podarowała Jarosław Janowi z Tarnowa herbu Leliwa. W rękach Tarnowskich pozostawał Jarosław prawie do końca XIV w. Jan Tarnowski, właściciel Tarnowa, Jarosławia, Przeworska i Wielowsi oraz przyległych kluczy, podzielił swój majątek pomiędzy dwóch synów: Jana i Spytka. Spytek I, przyjmując nazwisko Jarosławski herbu „Leliwa”, otrzymuje Jarosław oraz Bełżec, a jego syn Rafał przejmuje Przeworsk. Najbardziej znaną postacią w XV związaną z tym grodem był Rafał Tarnowski (zm. 1441), polski szlachcic herbu Leliwa, syn Spytka I Jarosławskiego i Sandochny ze Zgłobienia, który był właścicielem Jarosławia i Przeworska oraz kasztelanem wojnickim i starostą lwowskim przed 1440 r. Spytek III Jarosławski, zarządca Jarosławia, przed 1481 r. był w związku z Jadwigą z Warzyszyna, z którą miał dwie córki: Annę Jarosławską i Magdalenę. Potem nastąpił syn Anny Jarosławskiej-Tarnowskiej herbu Leliwa i Jana Odrowąża, późniejszego wojewody ruskiego, Stanisław Odrowąż, co sprawiło, że Jarosław przejęli Odrowążowie. W końcu XVI w. jedyną właścicielką była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa – córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka[17] po poślubieniu właściciel Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną, m.in. rozbudował zamek w Jarosławiu i postawił murowany pałac w Pełkiniach (1575-1580?). Ich córka księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa sprowadziła do Jarosławia benedyktynki. Była także fundatorką bursy przy kolegium. Gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. W 1606 wykupiła od swojej siostry Katarzyny Sieniawskiej drugą część Jarosławia. 24 maja 1636 po śmierci Anny Ostrogskiej dobra jarosławskie przypadły jej córkom, Katarzynie Zamoyskiej oraz Annie Alojzie Chodkiewicz, a także wnukom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim (synom Zofii Ostrogskiej, najstarszej córki Anny, która zmarła w 1622 r.). Faktyczną opiekę nad miastem sprawowała hetmanowa Chodkiewiczowa.

Potem kolejno właścicielami miasta byli Sieniawscy, Zamojscy, Wiśniowieccy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sieniawscy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Właścicielem Jarosławia był też m.in. August Aleksander Czartoryski Z rąk Czartoryskich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX w.

Miasto kupców i jarmarków

edytuj

Jarosław, położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Śląska na Ruś i z Gdańska na Węgry, a także nad dogodną drogą wodną, jaką był San, miał korzystne warunki rozwoju. Przyczynił się do tego także status miasta prywatnego, którego właściciele zabiegali o prawa i przywileje kupieckie. Znaczącym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym był już na początku XV w. 1464 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Jarosławiu[18]. W roku 1501 miasto otrzymało prawo składu, co zmuszało przejeżdżających kupców do zatrzymania się i wystawienia swoich towarów. Nad Sanem powstał duży port rzeczny oraz warsztaty, w których wytwarzano szkuty i galary. Rozwijało się rzemiosło, a rzemieślnicy byli skupieni w ponad 20 cechach.[15]

Największy rozkwit miasta przypada na XVI i XVII wiek. W 1513 r. Jarosław był już otoczony murami miejskimi z trzema bramami i kilkoma basztami obronnymi. Obronność miasta zwiększały dodatkowo pozostałe do dziś na jego przedpolu warowne klasztory i obronne folwarki. Ozdobą miasta był rozległy Rynek z ratuszem, otoczony siatką ulic. Zabudowane było (zwłaszcza sam Rynek) obszernymi domami mieszczan, dającymi pomieszczenie ludziom i towarom. Te ostatnie przechowywano m.in. w kikukondygnacyjnych piwnicach, do których dostęp był bezpośrednio z Rynku. Wraz z rozwojem gospodarczym następował rozwój kulturalny. Już w XIV w. istniała tu pierwsza szkoła. W 1571 r. założone zostało kolegium jezuitów, działała też znana drukarnia Jana Szeligi (zm. 1636).[15]

Odbywające się w Jarosławiu jarmarki należały do największych w kraju, a nawet w Europie (podobno w XVI w. najbliższy większy jarmark odbywał się we Frankfurcie n. Menem)[19]. W czasie jarmarków odbywały się sesje Sejmu Czterech Ziem, który był przedstawicielstwem Żydów z Korony.

O rozmiarze jarmarku jarosławskiego świadczy liczba przybywających do miasta osób. Liczba ta wynosiła 30 tysięcy, przy liczbie stałych mieszkańców 3 tysiące. Nieliczni z nich mieścili się w samym mieście, większość nocowała w podmiejskich domostwach lub w namiotach i wozach. Cena za wynajęcie jednej izby w mieście na okres jarmarku (ok. 1 miesiąc) wynosiła 100–160 zł. W tym czasie roczny czynsz z trzypiętrowej kamienicy we Lwowie przy Rynku wynosił 330 zł, a w bocznej ulicy 150 zł. Wynajem lokali był dla kamieniczników źródłem znaczących zysków. Okres jarmarku był dobrym czasem również dla jarosławskich rzemieślników: piekarzy, rzeźników, piwowarów, krawców, szewców, kowali, stelmachów i innych, a także dla biedoty miejskiej. Jarmarki odbywały się trzy razy w roku. Ten największy odbywał się w święto Wniebowzięcia, pozostałe w Popielec i na św. Andrzeja. Tradycje kupieckie przetrwały w Jarosławiu do dziś. W roku 1632 Szymon Starowolski w dziele Polonia zanotował: „Następnie idzie Łańcut (...) i Rzeszów (...); mleka tu i płócien lnianych wielka jest zwykle obfitość, ponieważ wioski na całym tym obszarze zamieszkują potomkowie niemieckiego plemienia, wzięci na jakiejś wojnie przez Kazimierza Wielkiego, króla Polski, lub sprowadzeni z Saksonii, z dziećmi i żonami, aż w te okolice. Ci przeto o bydło i uprawę lnu troszczą się wielce i w porze jarmarków tak do innych okolicznych miast wymieniane towary zwożą na sprzedaż, jak przede wszystkim do Rzeszowa i Jarosławia” (zob. Głuchoniemcy)[20].

26 sierpnia 1625 roku „...miasto w czasie jarmarku zgorzało przez co kupcy tu bawiący stracili do 10 milionów złotych, straciły jarmarki i miasto swoją wziętość”[21].

  •  
    Rynek, 1. połowa XX w.
  •  
    Ratusz, około 1915
  •  
    Kamienica Orsettich, około 1915


Jarosław w czasie wojen

edytuj
17 sierpnia 1245 r. – bitwa pod Jarosławiem

Bitwa pod Jarosławiem – stoczona 17 sierpnia 1245 nad Sanem, koło Jarosławia, pomiędzy wojskami księcia halicko-wołyńskiego Daniela I Romanowicza wspartego przez Połowców, a wojskami wielkiego księcia kijowskiego Rościsława Michajłowicza wspomaganymi przez wojska polskie Bolesława V Wstydliwego i posiłki węgierskie króla Beli IV. Wojska Rościsława i Bolesława Wstydliwego zostały pokonane.

1489 - najazd tatarski

Roku 1489 najazd Tatarów ogniem i mieczem pustosząc kraj ruski, okropne w Jarosławiu i okolicach jego srogości tej niepohamowanej dziczy ślady zostawił. (...) ci tylko ocaleli, którzy albo ucieczką ratować się zdążyli, albo w lochach, okopach i murach schronienie znaleźli. Według tradycji po tym najeździe rozpoczęto kopanie długich tuneli ucieczkowych, prowadzących daleko poza miasto.[22]

bitwa z Tatarami

Książę Aleksander Ostrogski (1571–1603) herbu Ostrogski, wojewoda wołyński (1593) wyswobodził Jarosław z rąk Tatarów atakując na Sośnicę. Po naleganiu księżnej Anny uwolnił tatarskich jeńców i przyznał im ziemię. Potomność nadała mu przydomek „Wspaniałomyślny książę”

11–15 marca 1656 – Bitwa pod Jarosławiem (1656), podczas II wojny północnej armia szwedzka w czasie potopu 11 marca 1656 dotarła pod Jarosław i rozpędziła broniące przepraw chorągwie Jerzego Lubomirskiego, i zajęła miasto. Nagle przybyła spod Lwowa dywizja regimentarza Stefana Czarnieckiego. Czarniecki dopadł pod Jarosławiem i zniszczył podjazd szwedzki, złożony z kilkuset rajtarów. Następnie uderzył na Roberta Douglasa, który szedł na pomoc oddziałom pułkownika Petera Hammerskjölda, bezskutecznie usiłującym zdobyć Przemyśl. Douglas jednak w porę dowiedział się o zbliżającym się Czarnieckim i wycofał do Jarosławia. Żołnierze Douglasa uciekali w takim pośpiechu, że podczas przeprawy przez zamarznięty San wskutek załamania się lodu zginęło kilkudziesięciu żołnierzy szwedzkich.
15 sierpnia 1704 r. – obrona Jarosława przed wojskami Karola XII

Po napaści na Jarosław i dokonanym przez szwedzkie wojska rabunków, gwałtów i podpaleń, Karol XII wysłał do lwowian rozkaz, aby wojsku szwedzkiemu dostarczali piwo i mąkę przez całych 10 tygodni. Jednak lwowianie odmówili i mimo obrony 6 września 1704 r. zostali pokonani.

 
24 Pułk Artylerii Lekkiej, Korpus przemyski (1918-1928), Dowództwo Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu, 1929
14 – 16 maja 1915 r. – bitwa pod Jarosławiem[23]

Generał-major Tadeusz Rozwadowski, dowódca XII Brygady Artylerii, powstrzymał kontrnatarcie Rosjan. Podczas bitwy, podobnie jak w Bitwie pod Gorlicami, zastosował innowacyjną ruchomą zasłonę ogniową. Taktyka ta polega na ostrzale artylerii postępującym tuż przed atakującą piechotą. Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki, jako tzw. Feuerwalze, a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga, po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk. Działania te oraz spotkanie z cesarzem Wilhelmem II pod Jarosławiem opisał szerzej w swych wspomnieniach[24].

1 listopada 1918 – przejęcie władzy w Jarosławiu od Austriaków[25]
10–11 września 1939 r. – obrona Jarosławia przed wojskami niemieckimi
Osobny artykuł: Obrona Jarosławia.
1942-1943 – walka z okupantem

W drugiej połowie 1942 roku grupa bojowa Gwardii Ludowej zabrała z magazynu niemieckiego w koszarach przy ul. Kościuszki 15 tys. sztuk amunicji, 64 granaty, pistolet maszynowy i 3 pistolety. Ta sama grupa zlikwidowała 28 listopada 1943 roku członka Sonderdienstu[26].

W latach 1941–1942 Niemcy urządzili tu getto dla ok. 7000 Żydów, których zgładzili tutaj lub w obozach zagłady. W latach 1944–1947 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w mieście lub jego pobliżu 22 Polaków i 1 Ukraińca za przejście na obrządek rzymskokatolicki. W latach 1943–1947 miasto było schronieniem przed atakami UPA dla wielu mieszkańców okolicznych wiosek[27].

27 lipca 1944 r. – wkroczenie Armii Czerwonej

Do miasta wkroczyły oddziały 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej i 13 Armii 1 Frontu Ukraińskiego. 27 lipca 1949 roku na ul. Rynek odsłonięto Pomnik Zwycięstwa ku czci żołnierzy radzieckich, którzy zdobyli miasto[28].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz pracy nr 107 powstał w Jarosławiu[29].

Po II wojnie światowej

edytuj

Okres po 1945 r. to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które stało się miastem na prawach powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” (w upadłości) oraz Owens-Illinois Polska o. w Jarosławiu (Huta Szkła Jarosław).

Polityka

edytuj

Burmistrzowie Jarosławia

edytuj

Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia

edytuj

„Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia” przyznawana od 7 grudnia 1994 roku z inicjatywy ówczesnego burmistrza miasta Jerzego Matusza.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

Na terenie Jarosławia działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:


Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Ludność Jarosławia.

Dane z 31 grudnia 2010[39][40]:

Wyszczególnienie Ogółem Kobiety Mężczyźni
osób % osób % osób %
Populacja 39146 100 20885 53,35 18261 46,65
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²] 		1131 620 539

Liczba ludności Jarosławia na tle najważniejszych miast obecnego województwa podkarpackiego w okresie 1810-2002[41]

Miasto 1810 1817 1843 1851 1880 1900 1930 1955 1976 1988 2002
Jarosław 6662 7926 8623 8758 12422 22660 22330 21300 31596 40907 40235
Przemyśl 6353 7850 10318 8583 22040 46295 51379 41900 58458 67165 68095
Rzeszów – – 7252 6475 11166 15010 27499 52100 100302 148560 160376

Zabytki

edytuj
 
Rynek nocą.
 
Jarosławska starówka nocą, krótko przed Bożym Narodzeniem
Osobny artykuł: Zabytki Jarosławia.
Z tym tematem związana jest kategoria: Kamienice w Jarosławiu.

23 marca 2009 decyzją rady miasta został utworzony park kulturowy obejmujący swoim zasięgiem stare miasto, Opactwo Sióstr Benedyktynek wraz z fortyfikacjami oraz zespół kościelno-klasztorny oo. Dominikanów[42]. Następnym działaniem władz miasta będzie uznanie chronionego obszaru za pomnik historii[42][43][44]. Centrum Jarosławia posiada historyczną zabudowę z licznymi kamienicami, kościołami i klasztorami. Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt budynków wpisanych do rejestru zabytków.

 
Kamienica Attavantich – Centrum Kultury i Promocji

Kamienice i wille

edytuj

Cmentarze

edytuj
 
Stary Cmentarz

Kościoły

edytuj
 
Mury obronne dawnego Opactwa Sióstr Benedyktynek
 
Kolegiata pw. Bożego Ciała
 
Kościół św. Ducha

Cerkwie

edytuj

Synagogi

edytuj
 
Duża Synagoga

Gospodarka

edytuj

Na terenie miasta znajdują się tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec[47][48].

Transport

edytuj
 
Ulica Słowackiego w centrum miasta

Transport drogowy

edytuj

Autostrada:

Drogi krajowe:

Drogi wojewódzkie:

Transport autobusowy

edytuj

Komunikacja miejska obsługiwana jest przez Miejski Zakład Komunikacji w Jarosławiu, natomiast obsługę transportową powiatów jarosławskiego, przeworskiego i lubaczowskiego zapewnia Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Jarosław SA, powstałe w l. 1950–1951, usamodzielnione w 1990 i przekształcone w spółkę akcyjną w 2000; od 2010 stanowiące własność powiatu jarosławskiego. Należący do przedsiębiorstwa Dworzec PKS w Jarosławiu powstał w 1977 roku[49].

 
Dworzec kolejowy i autobusowy

Transport kolejowy

edytuj
Osobny artykuł: Jarosław (stacja kolejowa).

Jarosław uzyskał połączenie kolejowe w 1860 roku, w ramach kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika Kraków – Lwów (obecna linia kolejowa nr 91)[50]. W 1884 roku otwarto drugą linię kolejową z Jarosławia do Sokala[50]. Obecny gmach dworca kolejowego i autobusowego pochodzi z 1977 roku[50].

Lądowisko

edytuj

Około 20 km na wschód od miasta funkcjonuje prywatne lądowisko Laszki.

Bezpieczeństwo i porządek publiczny

edytuj
 
Komenda Powiatowa Policji w Jarosławiu

Policja

edytuj

Główną instytucją w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego w Jarosławiu jest Komenda Powiatowa Policji.

Działalność merytoryczną prowadzi w oparciu o Ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, podejmując działania ukierunkowane między innymi na: prewencję społeczną o szerokim zasięgu edukacji, patologie społeczne: alkoholizm, niedostosowanie społeczne i demoralizację dzieci i młodzieży, przemoc domową, bezpieczeństwo na drogach i w innych miejscach publicznych.

Straż miejska

edytuj

Jarosław posiada również Straż Miejską, której podstawowym zadaniem jest ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych na terenie miasta.

Wojsko

edytuj
 
Pomnik w hołdzie żołnierzom w 90 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości

W garnizonie jarosławskim stacjonuje 14 Dywizjon Artylerii Samobieżnej im. gen. bryg. Wacława Wieczorkiewicza i 21 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej.

Mieści się tu również Wojskowa Komenda Uzupełnień w Jarosławiu.

Zobacz też: Garnizon Jarosław.

Ochrona przeciwpożarowa

edytuj

Miasto jest siedzibą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej i podlega obszarowi działania Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej w Jarosławiu, wchodzącej w skład Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.

Ochrona zdrowia

edytuj
  • Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu – samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, świadczy usługi leczniczo – zapobiegawcze w zakresie przewidzianym dla szpitali i innych zakładów z całodobowymi świadczeniami zdrowotnymi oraz w zakresie przewidzianym dla lecznictwa otwartego: podstawowego i specjalistycznego, a także stomatologii, rehabilitacji zabiegowej i pomocy doraźnej.
  • Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Jarosławiu
  • Pogotowie Ratunkowe w Jarosławiu

Ochrona sanitarna

edytuj

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Jarosławiu sprawuje bieżący i zapobiegawczy nadzór sanitarny, prowadząc działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiczną w zakresie chorób zakaźnych i innych powodowanych warunkami środowiska.

Kultura

edytuj
 
Kamienica Orsettich, obecna siedziba Muzeum w Jarosławiu

Imprezy odbywające się corocznie

edytuj

Styczeń

  • Obchody Rocznicy Powstania Styczniowego[51]
  • Finał WOŚP

Luty

  • Zakochani w Podziemiach[52]

Marzec

  • Festiwal Muzyki Fortepianowej im. Marii Turzańskiej[53]
  • Piknik Motocyklowy nad Sanem[54]

Kwiecień

  • Jarosławska Giełda Staroci

Maj

  • Obchody Dnia Flagi[55]
  • Obchody Święta Konstytucji 3-go Maja[56]
  • Noc muzeów / Noc Zwiedzania Rynku[57]
  • Juwenalia
  • Dzień Godności Osoby z Niepełnosprawnością Intelektualną[58]
  • Jarosławska Giełda Staroci[59]

Czerwiec

  • Mini Jarmark / Dzień Dziecka[60]
  • Dzień Patrona Miasta[61]
  • Jarosławska Giełda Staroci

Lipiec

  • Dni Jarosławia[62]
  • Zlot Żarciowozów
  • Kulturalne Lato w Mieście[63]
  • Jarosławska Giełda Staroci

Sierpień

Wrzesień

  • Obchody Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej
  • Jarosławska Giełda Staroci
  • Jarmark Benedyktyński[67]
  • Obchody Dnia Sybiraka i Weterana
  • Międzynarodowy Festiwal Kultury Kresowej[68]
  • Jarosławski Przegląd Teatrów "Na Dziedzińcu"[69]

Październik

  • Wieczory u Attavantich[70]
  • Jarosławska Giełda Staroci

Listopad

  • Narodowy Dzień Niepodległości

Grudzień

  • Jarmark Bożonarodzeniowy[71]
  • Bieg Mikołajkowy

Oświata

edytuj

Uczelnie

edytuj

Szkoły ponadgimnazjalne

edytuj
 
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika
  • Zespół Szkół Spożywczych i Biznesowych im. Marii Skłodowskiej-Curie
  • Zespół Szkół Innowacyjnych im. Juliusza Słowackiego
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich
  • Zespół Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych im. Augusta Witkowskiego
  • Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących im. Marii Dąbrowskiej
  • Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im. Króla Kazimierza Wielkiego
  • Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Stefana Banacha
  • Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego
  • Publiczne Katolickie Liceum Ogólnokształcące parafii pw. Bożego Ciała
  • Liceum Ogólnokształcące przy Szkole Mistrzostwa Sportowego

Gimnazja

edytuj

Gimnazja istniejące przed 31.08.2019:

  • Publiczne Gimnazjum nr 1 im. św. Królowej Jadwigi
  • Publiczne Gimnazjum nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego
  • Publiczne Gimnazjum nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego
  • Publiczne Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich
  • Publiczne Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół im. Jana Pawła II
  • Prywatne Gimnazjum im. Świętej Rodziny
  • Prywatne Gimnazjum Sióstr Niepokalanek im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

Szkoły podstawowe

edytuj
 
Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza przy ulicy Kraszewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. św. Królowej Jadwigi
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Żeromskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Baśki Puzon w Zespole Szkół im. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. ks. Piotra Skargi
  • Szkoła Podstawowa nr 7 im. Ks. Stanisława Staszica
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Tadeusza Kościuszki – Łazach Kostkowskich (dzielnica w północnej części miasta)
  • Szkoła Podstawowa nr 10 im. Wojska Polskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 11 im. Adama Mickiewicza
  • Prywatna Szkoła Podstawowa Sióstr Niepokalanek im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

Szkoły artystyczne

edytuj

Szkoły specjalne

edytuj
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Media

edytuj

W roku 2008 w Jarosławiu powstało lokalne radio Twoje Radio Jarosław nadające na częstotliwości 1062 MW. „Twoje Radio Jarosław” nadaje informacje z Jarosławia. Radio nadaje z Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu i ma nadajnik na kominie Zakładów Mięsnych w Jarosławiu.

W Jarosławiu działało przez ponad 10 lat Radio Fara, nadające początkowo z Kościoła NMP Królowej Polski, a później przeniesione do Opactwa Benedyktynek. Radio w chwili obecnej ma siedzibę w Przemyślu i nadaje na częstotliwości 98,2 FM (w Jarosławiu jest słabo słyszalne). W Jarosławiu działa tylko studio Radia Fara, mieszczące się w Opactwie Benedyktynek.

W Jarosławiu działa telewizja Azart, która także nadaje informacje z Jarosławia. W 2012 roku powstały tu dwie telewizje internetowe: niezależna POD24 (www.pod24.info) oraz TWOJA TV (www.twojatv.info).

Od lat 90. XX wieku działa Gazeta Jarosławska, tygodnik zawierający informacje z Jarosławia, Przeworska oraz powiatu jarosławskiego i przeworskiego.

Urząd Miasta Jarosławia wydaje bezpłatny Biuletyn. Jest to gazeta z informacjami lokalnymi.

Niektóre kościoły wydają gazetki parafialne. Kościół NMP Królowej Polski wydaje także miesięcznik „Ave Maria”.

Niektóre szkoły wydają gazetki szkolne.

Wypoczynek i rekreacja

edytuj
 
Park im. Czesławy "Baśki" Puzon
 
Pomnik Baśki Puzon w parku jej imienia

Sport

edytuj

Miasto leży na trasie jednego z etapów Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego „Solidarności” i Olimpijczyków[72]

  • Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu im. Burmistrza Adolfa Dietziusa
  • Znicz Jarosław (koszykówka mężczyzn: PLK 3 sezony, w sezonie 2012/13 klub grał w 3 lidze)
  • JKS 1909 Jarosław – piłka nożna: IV liga
  • Aeroklub Ziemi Jarosławskiej, który korzysta z lotniska w miejscowości Laszki[73]
  • San Pajda Jarosław (siatkówka kobiet 1 liga)
  • Przedmieście Jarosław (piłka nożna: klasa B = 7 liga)
  • AZS Jarosław (koszykówka mężczyzn: 2 liga)
  • Sokołów Jarosław (dawniej Kolping) (tenis stołowy mężczyzn: ekstraklasa)
  • Eurobud JKS Jarosław (piłka ręczna kobiet: PGNiG Superliga Kobiet)
  • Combat Aikido Jarosław
  • Ninja Academy Poland (zajęcia ogólnorozwojowe dla dzieci i młodzieży)
  • Hala Sportowa PWSZ
  • Hala Sportowa Gimnazjum nr 1
  • Hala Sportowa Niepokalanki
  • Trzy boiska Orlik 2012
  • Boiska szkolne
  • Klub Sportów Walki „Sokół”
  • Największa w mieście Akademia Piłki Nożnej JSRR Jarosław
 
Kościół pw. św. Mikołaja i opactwo benedyktynek


Osoby związane z Jarosławiem

edytuj
Osobny artykuł: Honorowi obywatele Jarosławia.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jarosławiem (Polska).

Miasta partnerskie

edytuj
  •   Jaworów 2 czerwca 2006 r.
  •   Schönebeck (Elbe) – list intencyjny podpisany w 2005 r. umowa ratyfikowana przez obie Rady Miast do tej pory nie została podpisana.
  •   Kőbánya – X Dzielnica Budapesztu 5 października 2012 r.
  •   Svidník 25 października 2013 r.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ O Jarosławiu » Historia miasta w okresie średniowiecza [online], jaroslaw.pl [dostęp 2024-05-23].
  2. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.). [dostęp 2009-07-01].
  3. ↑ projekt strategii cz.IV. [dostęp 2009-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  4. ↑ Jarosław w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-02-04], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  5. ↑ „Przyjaciel ludu”, r. 13 nr 15. Leszno, 11 kwietnia 1846.
  6. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
  7. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
  8. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
  9. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
  10. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z 3 grudnia 1920 o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
  11. ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168 – Dekret z 7 lipca 1945 o utworzeniu województwa rzeszowskiego.
  12. ↑ Położenie Jarosławia. Przewodnik Turystyczny Jarosławia. [dostęp 2023-06-19]. (pol.).
  13. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  14. ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  15. ↑ a b c d Zbigniew Strzelecki, Karol Drzewiecki, Stefan Jużkiewicz, Zbigniew Jura, Janusz Keyha, Stanisław Ropski: Miasta które mogły zginąć, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, biblioteka "Omega" nr 302, s. 67-90
  16. ↑ J. Grabowski, Dynastia Piastów mazowieckich, Kraków 2012, s. 442–443.
  17. ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. Polimer Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 79, 81, 89–97.
  18. ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
  19. ↑ Władysław Budzisz, Z mroków historii starego grodu, „Rocznik SMJ” 1969, s. 9.
  20. ↑ Szymon Starowolski, Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, Kraków. 1976. [przekład A. Piskadło].
  21. ↑ Urszula Pieczek „Sławny gród nad Sanem”.
  22. ↑ Franciszek Siarczyński: Wiadomość historyczno-statystyczna o mieście Jarosławiu. Lwów: 1826.
  23. ↑ Strona archiwalna Jarosławia. W austriackiej niewoli.
  24. ↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015, ISBN 978-83-7181-899-8.
  25. ↑ Zob. szerzej: Zbigniew Moszumański, Trudne początki niepodległości w Jarosławiu w 1918 r., „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2015, t. XXI, s. 45–71.
  26. ↑ Józef Bolesław Garas: Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945, Wydawnictwo MON 1971, s. 352.
  27. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 248-249, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  28. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 589.
  29. ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).
  30. ↑ Kontakt [online], klasztor.niepokalanki.edu.pl [dostęp 2023-03-27].
  31. ↑ a b c d e f g h Parafie [online], przemyska.pl [dostęp 2023-03-27].
  32. ↑ Jarosław [online], piusx.org.pl [dostęp 2023-06-14].
  33. ↑ Parafia greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Jarosławiu [online], grekokatolicy.pl [dostęp 2023-03-27].
  34. ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  35. ↑ Kościół Zielonoświątkowy zbór „Barka” w Jarosławiu [online], kzbarka.pl [dostęp 2023-03-27].
  36. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy.
  37. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-25].
  38. ↑ Jarosław [online], epifania.pl [dostęp 2023-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-12].
  39. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  40. ↑ jaroslaw.pl Mamy więcej kobiet. [dostęp 2011-01-13]. (pol.).
  41. ↑ Agnieszka Sobala-Gwosdz, Ośrodki wzrostu i obszary stagnacji w województwie podkarpackim, 2005, ISBN 83-88424-41-6.
  42. ↑ a b Park kulturowy. [dostęp 2010-03-30].
  43. ↑ Jarosław chce być piękniejszy. [dostęp 2010-03-30].
  44. ↑ W Jarosławiu powstał park kulturowy. Stare Miasto wymaga porządków. [dostęp 2010-03-30].
  45. ↑ Jarosław, Roksana, Krosno 2006, ISBN 83-7343-209-4.
  46. ↑ Zabytki w Jarosławiu – Kamienica Gruszewiczowska. [dostęp 2010-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-11)].
  47. ↑ SSE Europarka Mielec – tereny w Jarosławiu. [dostęp 2010-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-18)].
  48. ↑ Strefa Ekonomiczna – Euro-Park Mielec – Obszar Przemysłowy Jarosław. [dostęp 2010-03-30].
  49. ↑ nowiny24.pl, 4 i ost. akapit.
  50. ↑ a b c Marcin Łańko. Jarosław. „Świat Kolei”. Nr 5/1998. s. 18–19. 
  51. ↑ www.ckip.jaroslaw.pl [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu (pol.).
  52. ↑ Ewelina Szymańska, Ach, co to był za weekend! [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 14 lutego 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  53. ↑ Ewelina Szymańska, Niezapomniany Festiwal Muzyki Fortepianowej [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 8 marca 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  54. ↑ Ewelina Szymańska, Żegnaj zimo, witaj wiosno! [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 28 marca 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  55. ↑ Aktualności [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  56. ↑ Aktualności [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  57. ↑ Ewelina Szymańska, Noc Zwiedzania Rynku za nami! [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 23 maja 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  58. ↑ Marsz Godności w Dzień Godności Osoby z Niepełnosprawnością Intelektualną [online], miastojaroslaw.pl [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  59. ↑ Jarosławska Giełda Staroci [online], turystyka.jaroslaw.pl [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  60. ↑ Aktualności / II Mini Jarmark Jarosławski [online], www.mok-jar.pl [dostęp 2023-08-04].
  61. ↑ Dzień Patrona Miasta [online], miastojaroslaw.pl [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  62. ↑ Ewelina Szymańska, Dni Jarosławia 2023! [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 4 lipca 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  63. ↑ Ewelina Szymańska, Kulturalne Lato 2023! [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 31 lipca 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  64. ↑ Ewelina Szymańska, Chwała bohaterom! – 79. Rocznica Wybuchu Powstania Warszawskiego [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 3 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  65. ↑ Jarmark Jarosławski [online], Jarmark Jarosławski (pol.).
  66. ↑ Zapowiedzi / V Jarosławskie Dni Sztuki [online], www.mok-jar.pl [dostęp 2023-08-04].
  67. ↑ XIII Jarmark Benedyktyński - Rekrutacja [online], opactwo.pl [dostęp 2023-08-04].
  68. ↑ Ewelina Szymańska, „Tak kiedyś na kresach bywało…” [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 26 września 2022 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  69. ↑ Zapowiedzi / Na Dziedzińcu 2023 [online], www.mok-jar.pl [dostęp 2023-08-04].
  70. ↑ Ewelina Szymańska, Operetka na otwarcie Sezonu [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 21 października 2022 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  71. ↑ Aleksandra Toczek-Borysiuk, Jarmark Bożonarodzeniowy [online], Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu, 21 grudnia 2021 [dostęp 2023-08-04] (pol.).
  72. ↑ trasa wyścigu. [dostęp 2009-10-21].
  73. ↑ Aeroklub Ziemi Jarosławskiej – Lotnisko. [dostęp 2010-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-10)].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jarosław_(województwo_podkarpackie)&oldid=75116573”