Kamienica przy Rynku 20 we Wrocławiu
Kamienica przy Rynku 20 – kamienica na wrocławskim Rynku, na południowej pierzei Rynku, tzw. stronie Złotego Pucharu.
 nr rej. A/5248/279 z 30.12.1970[1]
| |
 Kamienica przy Rynku 20 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 20 |
| Architekt |
Bracia Ehrlichowie, Janusz Bachmiński |
| Kondygnacje |
cztery |
| Ważniejsze przebudowy |
1542, 1689, 1906 |
| Kolejni właściciele |
rodzina Steinkellerów (1357-1442), Hannos Hesse (1442-1452), Hans Hesse (syn) (1460-1472); Niclas Lewpolt (1472-1488), Agnet i Niklas Pfnorre (1488-1500); Hans von Engelhardt, Anna Maria von Gischin (1726), Friedrich Wilhelm von Giesche, Johann Jacob Korn |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392
| |
Historia kamienicy i jej architektura
edytuj
Pierwszy murowany budynek na działce nr 20 wzniesiony został w średniowieczu. Jego pierwsza większa modernizacja miała miejsce w 1542 roku, o czym świadczy zachowana tablica z datą i z łacińską sentencją „CUR (v)ITA LANGUIDEO DURATURA / CUR (v)ITA STRENNUE PERITURA” (Dlaczego życie trwa tak leniwie / Dlaczego tak szybko przemija). W 1689 roku budynek przeszedł kolejną przebudowę, tym razem na styl barokowy. Powstał wówczas czterokondygnacyjny budynek z pięcioosiową fasadą zakończoną dwukondygnacyjnym, trzyosiowym szczytem, po obu stronach otoczony wolutowymi spływami zwieńczony jednookienną edykulą z odcinkowym tympanonem.
Wejście do kamienicy zostało ozdobione kamiennym portalem zamkniętym łukiem koszowym, z toskańskimi pilastrami po obu stronach podtrzymujące wolutowe konsole ozdobione pękami owoców. W górnej części znajdują się tryglifowe imposty wspierające trójkątny przerwany tympanon z akantową dekoracją, która pierwotnie mogła być obramieniem dla kartusza herbowego. W przyłuczach znajdowały się płaskorzeźbione trójliściaste rozety. Portal zdobiący wejście został wykonany przez tego samego artystę który wykonał portale dla domu rodziny von Schmettau przy ulicy św. Mikołaja 7[2] a w jego fryz wkomponowano tablicę z 1542 roku i datę nowej przebudowy ("1689")[3]. Parter kamienicy był boniowany a przez trzy kolejne kondygnacje biegły boniowane pilastry przedzielone płaskimi pasami[4]. Z tego okresu pochodzi portal wejściowy[5].
W drugiej połowie XVIII wieku zmieniono wygląd szczytu zamieniając aedikulę na trójkątny tympanon[6].
Od 1740 roku w kamienicy swoją siedzibę miała założona w 1732 roku księgarnia Johanna Jacoba Korna, wydawcy Schlesische Zeitung i książek polskich[7].
W 1906 roku kamienica została rozebrana, a w jej miejsce wzniesiono nowy dom handlowy „S.L. Landsberger”, według projektu Richarda Ehrlicha o żelbetonowej konstrukcji[8]. Nowy budynek łączył dwie frontowe kamienice: tę stojącą przy Rynku i tę przy ul. Ofiar Oświęcimskich 12, kilkoma oficynami. Fasada otrzymała formę klasycyzującej secesji z elementami kompozycyjnymi neoempiru[9], a renesansowy portal został przeniesiony na tyły kamienicy[6][9]. Na parterze znajdowała się duża sklepowa witryna a obok niej brama wjazdowa na dziedziniec. Nad bramą znajdował się jednokondygnacyjny odcinkowy wykusz. Trzy kolejne kondygnacje były podzielone pionowymi trzema filarami z motywem wiązek rózg liktorskich. Pod trójdzielnymi oknami znajdowały się pasy ścianek podparapetowych. Cztery kondygnacje były oddzielone od piątej gzymsem; czwarte piętro było niższe ale zachowano na niej podział filarami. Nad nim umieszczono wydatny gzyms koronujący a cały budynek został pokryty mansardowym dachem. W podobnym stylu wyglądała fasada od strony ul. Ofiar Oświęcimskich; os przejazdowa znajdowała się w osi fasady a witryny sklepowe po obu jej stronach[9].
W kolejnych latach w kamienicy swoje siedziby miały takie firmy jak fabryka odzieży „Cassel & Goldberg”, „Liechtenstein & Wachsner”, „Priebatsch Buchhandlung”, „W. Lichauer & Co”, „Friseur”[10][11]
Właściciele i postacie związane z kamienicą
edytujW latach 1357–1442 właścicielami połączonej wówczas posesji nr 20 jak i 21 była patrycjuszowska rodzina Steinkellerów: w latach 1417-1423 byli to bracia Lorencz i Rudiger a od 1425 właścicielem obu działek był Lorenz Steinkler[12]. W latach 1442–1452 właścicielem kamienicy został kupiec Hannos (Hans) Hesse, syn właściciela kamienicy nr 17 a do 1459 jego spadkobiercy. Hesse (syn) otrzymywał kontakty handlowe od Brabancji do Poznania; posiadał komory w sukiennicach zarówno we Wrocławiu jak i w Brzegu, posiadłości ziemskie, nieruchomości i ławy chlebowe[13]. Od 1460 jedynym właścicielem kamienicy został syn, również Hesse. Przez kolejne dwanaście lat zadłużył on kamienice aż w 1472 sprzedał ją wraz z innymi domami i zakupił mniejszą posesję nr 13 przy tej samej pierzei Rynku. Nowym właścicielem od 1472 roku został kupiec Niclas Lewpolt a po jego śmierci w 1488, jego żona Agnet i jej drugi mąż, majster i złotnik Niklas Pfnorre (do 1500)[14]
W 1671 roku właścicielem kamienicy zostali spadkobiercy Hansa von Engelhardta[15]. Od 1726 roku właścicielka kamienicy została Anna Maria von Gischin[2], a następnie kupiec Friedrich Wilhelm von Giesche[6].
Po 1945
edytujW wyniku działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa poważnym zniszczeniom. Została odbudowana według projektu Janusza Bachmińskiego na wzór dawnej barokowej kamienicy. Z powodu zachowanej szkieletowej konstrukcji fasada kamienicy jest czteroosiowa, a szczyt dwuosiowy. Zachowany portal ponownie został przeniesiony na fasadę, ale został wkomponowany w skrajną lewą oś i dziś stanowi wspólne wejście do domów nr 20 i 21[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b Brzezowski 2005 ↓, s. 60.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 73.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 74.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. il.185.
- ↑ a b c d Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 302.
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 302-303.
- ↑ Wygląd kamienicy nr 20 po przebudowie w 1906
- ↑ a b c Kirschke 2005 ↓, s. 164.
- ↑ Łagiewski 2010 ↓, s. 217.
- ↑ Wrocław-Breslau
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 145.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 146.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 149.
- ↑ Brzezowski 2005 ↓, s. 58.
Bibliografia
edytuj- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1997.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010.
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.