Karl Drais
Karl Friedrich Christian Ludwig Freiherr Drais von Sauerbronn (ur. 29 kwietnia 1785 w Karlsruhe, zm. 10 grudnia 1851 tamże) – niemiecki wynalazca, konstruktor roweru biegowego, nazywanego od jego nazwiska „Draisine” – drezyną.
 Karl Drais, ok. 1820 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
wynalazca |
| Narodowość | |
Życiorys
edytujKarl Drais urodził się 29 kwietnia 1785 roku w Karlsruhe[1]. Był synem Karla Wilhelma Ludwiga Friedricha von Drais von Sauerbronna (1755–1830), wyższego urzędnika dworu badeńskiego – tajnego radcy i sędziego, i jego żony Ernestine Christine von Kaltenthal[1].
W latach 1800–1803 uczęszczał do prywatnej szkoły leśnictwa w Karlsruhe[1]. Następnie studiował na uniwersytecie w Heidelbergu budownictwo, rolnictwo i fizykę[1]. W 1810 roku został zarządcą lasów w Gengenbach[a], lecz po śmierci margrabiego Karola Fryderyka Badeńskiego, został urlopowany ze służby[1][b]. Zajął się mechaniką i poświęcił pracy – wynalazł wówczas m.in. aparat do nutowego zapisu muzyki (1812)[3]. Pracował również nad paliwooszczędnym piecem i maszyną strzelającą o dużym zasięgu[2].
W 1813 roku wnioskował o opatentowanie czterokołowego pojazdu napędzanego siłą mięśni jego pasażerów, który rok później zaprezentował w Wiedniu[1].
Skonstruował rower biegowy, który zaprezentował 12 czerwca 1817 roku w Mannheim – siedząc okrakiem na pojeździe i odpychając się stopami od ziemi, przejechał ze swojego domu w Mannheim do Schwetzinger Relaishaus (stacji zmiany koni)[1][4]. Drais jechał po jednej z nielicznych wówczas utwardzonych dróg i 14 km trasy miał pokonać w niecałą godzinę – w czasie o połowę krótszym niż przejazd poczty konnej[4].
12 stycznia 1818 roku wynalazek, początkowo nazywany „Laufmaschine”[4], został objęty ochroną prawną – Drais otrzymał książęcy przywilej[1] (Badenia nie miała wówczas własnego prawa patentowego[4]). Przywilej gwarantował Draisowi opłaty licencyjne za każdą „Laufmaschine” na terenie Badenii przez 10 lat[4].
Rower biegowy Draisa znany był wkrótce pod nazwą „Draisine” od nazwiska wynalazcy i został opatentowany we Francji (pod nazwą „vélocipède”[4]), w Prusach, Anglii i w Stanach Zjednoczonych[1]. Drais nie pracował nad ulepszeniem swojego wynalazku[1].
W 1818 roku Drais został zwolniony ze służby leśnej[1], za swoją działalność wynalazcy otrzymał tytuł „profesora mechaniki” i rentę[3].
Oprócz roweru biegowego, Drais wynalazł m.in. system luster podobny do peryskopowego, maszynkę do mielenia mięsa, maszynę do pisania z klawiszami[1].
W 1821 roku uzyskał tytuł szambelana, który został mu odebrany w 1835 roku, po tym jak Drais uczestniczył w burdzie pijackiej[1]. W latach 1825–1820 brał udział w wyprawie Georga von Langsdorffa (1774–1852) do Brazylii[1]. Po powrocie nadal pracował nad wynalazkami[1].
W 1837 roku ukazał się tekst Karla Gutzkowa, krytykujący wydany przez ojca Draisa wyrok śmierci na studenta Karla Ludwiga Sanda, mordercę Augusta von Kotzebuego i wyszydzający wynalazki Draisa jako „mechaniczne majaczenie”. Za nim pojawiły się kolejne nieprzychylne teksty prasowe, które Drais ciężko znosił[2]. Drais zaczął dziwaczeć i zasypywać władze Badenii wnioskami patentowymi[2]. Władze Badenii próbowały nawet rozpocząć proces jego ubezwłasnowolnienia, który został jednak zablokowany przez rodzinę wynalazcy[2].
W 1848 roku poparł Wiosnę Ludów i w 1849 roku zrzekł się tytułu arystokratycznego[3]. Po upadku rewolucji badeńskiej (1848-1849), władze pruskie obniżyły mu rentę[2].
Drais zmarł w biedzie i zapomnieniu 10 grudnia 1851 roku w Karlsruhe[1].
Upamiętnienie
edytuj- Przy Beiertheimer Allee w Karlsruhe znajduje się pomnik wynalazcy, dłuta Theodora Hafa z 1892–93 roku[5].
- Od 1953 roku istnieje w Karlsruhe szkoła podstawowa im. Karla Draisa[6].
- W 2017 roku wydano monetę okolicznościową o nominale 20 euro – „Laufmaschine von Karl Drais 1817” – upamiętniającą Karla Draisa i jego wynalazek[7].
Uwagi
edytuj- ↑ Inne źródła podają, że został zarządcą lasów w Offenburgu[2].
- ↑ Inne źródła podają, że urlopował go margrabia, by mógł poświęcić się pracy nad wynalazkami[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Sigfrid von Weiher: Drais von Sauerbronn, Karl Freiherr. W: Neue Deutsche Biographie. T. 4. 1959, s. 100 f. [Online-Version]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g Die Meisterwerke aus dem Deutschen Museum Band V: Laufmaschine von Karl Friedrich Freiherr Drais von Sauerbronn. [w:] Deutsches Museum [on-line]. [dostęp 2018-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niem.).
- ↑ a b c Karl Drais, [w:] www.karl-drais.de [online] [dostęp 2018-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-29] (pol.).
- ↑ a b c d e f Johann-Günther König: Fahrradfahren. Von der Draisine bis zum E-Bike. Reclam Verlag, 2017. ISBN 978-3-15-961234-8. [dostęp 2018-08-15]. (niem.).
- ↑ Claudia Pohl, Wolfgang Gantert: Kunst im Stadtraum – Skulpturenführer für Karlsruhe: Rundgänge zur Kunst im öffentlichen Raum in Karlsruhe. Lindemanns Bibliothek, 2005, s. 43. ISBN 978-3-88190-399-8. [dostęp 2018-08-15]. (niem.).
- ↑ Draisschule Karlsruhe: Draisschule Karlsruhe – Namensgeber. [dostęp 2018-08-15]. (niem.).
- ↑ 20-Euro-Gedenkmünze „Laufmaschine von Karl Drais 1817”. [w:] www.bundesfinanzministerium.de [on-line]. 2016-09-14. [dostęp 2018-08-15]. (niem.).