Kleszcz gryzoni
Kleszcz gryzoni[1] (Ixodes trianguliceps) – gatunek roztocza z rzędu kleszczy i rodziny kleszczowatych. Dorosłe i nimfy odznaczają się częściowym przykryciem przynajmniej niektórych bioder przez kutykularne fałdy. Zasiedla drzewostany Europy i Syberii. Pasożytuje na drobnych ssakach, rzadziej ptakach. W cyklu życiowym ma trzech żywicieli. Jest wektorem patogenów odpowiedzialnych za anaplazmozę, babeszjozę, boreliozę, erlichiozę, gorączkę Q, kleszczowe zapalenie mózgu i tularemię.
| Ixodes trianguliceps | |||
| Birula, 1895 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj | |||
| Gatunek |
kleszcz gryzoni | ||
| Synonimy | |||
| |||
Opis
edytujFormy dorosłe wyróżniają się od wcześniejszych stadiów rozwiniętym otworem genitalnym, a samice dodatkowo obecnością pól porowatych[2]. Długość ciała samców wynosi od 1,8 do 2,2 mm, nienajedzonych samic od 2 do 2,4 mm, a samic napełnionych sięga 8 mm[3]. Człon nasadowy nogogłaszczków duży, bocznie klinowaty, osadzony diagonalnie na nasadzie gnatosomy (capitulum), z którą jest zrośnięty. Odnóża umiarkowanej długości i grubości. Na biodrach brak ostróg po stronie wewnętrznej. Wszystkie biodra samców oraz biodra pierwszej i drugiej pary samic mają tylne krawędzie przykryte błoniastą fałdą oskórka, tzw. syncoxae. Przetchlinki okrągłe bądź owalne[2].
Nimfy od form dorosłych różnią się nierozwiniętym otworem płciowym i brakiem pól porowatych. Biodra pierwszej i drugiej pary, tak jak u dorosłych samic, są częściowo nakryte syncoxae. Na tarczce grzbietowej brak rowków szyjnych. Bruzdy analne obejmują odbyt od przodu[2].
Larwy mają tylko sześć odnóży. Pierwszy człon nogogłaszczków jest silnie wyciągnięty przednio-środkowo. Tak jak u nimf, brak rowków szyjnych, a bruzdy analne obejmują odbyt od przodu[2].
Biologia i ekologia
edytujW cyklu rozwojowym tego kleszcza występuje trzech żywicieli[4]. Wszystkimi są drobne zwierzęta. Gatunek ten jest pasożytem poliksenicznym, notowanym z około 50 gatunków drobnych ssaków i kilku gatunków ptaków[1]. Do głównych żywicieli należą w Rosji: ryjówka aksamitna, nornica ruda i nornica rudogrzbieta, ale żeruje tam także na norniku zwyczajnym, burym i północnym, karczowniku ziemnowodnym, lemingowcu leśnym, myszarce zielnej, myszarce polnej, smużce leśnej, chomiku europejskim, ryjówkach: malutkiej, równozębnej, średniej i tundrowej, rzęsorku rzeczku oraz krecie[4]. Ponadto do jego gospodarzy należą m.in. zające, króliki, wiewiórki, szczury i lisy. Sporadycznie znajdowany bywa na koniach i ludziach[3]. Typ pasożytnictwa tego kleszcza jest mieszany: pozagniazdowy i gniazdowo-norowy. Gatunek ten zasiedla wierzchnią warstwę gleby, ściółkę oraz przyziemną część runa, głównie w zacienionych drzewostanach liściastych i mieszanych[1]. W Rosji najliczniejszy jest na przełomie wiosny i lata oraz lata i jesieni[4].
Rozprzestrzenienie
edytujGatunek palearktyczny. W Europie zasiedla większą część kontynentu, z wyjątkiem części południowej i północno-wschodniej[1]. Notowany z Belgii, Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Danii, Francji, północnej Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Mołdawii, Niemiec, Norwegii, Polski, Rumunii, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainy, Wielkiej Brytanii i Włoch[5][3]. W Rosji sięga od obwodu królewieckiego po Bajkał[4], nie występując jedynie na dalszej północy. W Polsce spotykany na terenie całego kraju[1].
Znaczenie weterynaryjne
edytujPajęczak ten należy do kleszczy o największym znaczeniu weterynaryjnym. Podtrzymuje on krążenie wśród małych ssaków wirusów, wywołujących kleszczowe zapalenie mózgu[1]. W badaniach populacji z Uralu Środkowego wykazano, że 2,6% larw, 10,2% nimf i 8,1% dorosłych jest nosicielami krętków Borrelia garinii i Borrelia afzelii, wywołujących boreliozę[4]. W badaniach nad populacją brytyjską wykazano, że gatunek ten uczestniczy w krążeniu Anaplasma phagocytophilum, wywołującego anaplazmozę, oraz Babesia microti, wywołującego babeszjozę[6][1]. W populacja z obwodu tiumieńskiego znaleziono obok anaplazmy również materiał genetyczny riketsji z rodzaju Ehrlichia, wywołujące erlichiozę[7]. Ponadto kleszcze te przenoszą bakterie: Francisella tularensis, odpowiedzialne za tularemię, oraz Coxiella burnetti, wywołujące gorączkę Q[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Krzysztof Siuda: Kohorta: kleszcze — Ixodida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 153-173. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ a b c d Josef Nosek, Wolf Sixl. Central-European Ticks (Ixodoidea) — Key for determination. „Mitt. Abt. Zool. Landesmus. Joanneum”. 1 (2), s. 61—92, 1972.
- ↑ a b c d Ixodes trianguliceps. [w:] Bristol University tick ID [on-line]. University of Bristol. [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-29)].
- ↑ a b c d e Yu. V. Kovalevskii , E. I. Korenberg, N. B. Gorelova, V. V. Nefedova. The ecology of Ixodes trianguliceps ticks and their role in the natural foci of ixodid tick-borne borrelioses in the Middle Urals. „Entomological Review”. 93 (8), s. 1073-1083, 2013.
- ↑ Ixodes (Exopalpiger) trianguliceps Birula 1895. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-01-12].
- ↑ K.J. Brown, M. Begon, M. Bennett, R.J. Birtles, S. Burthe, X. Lambin, S. Telfer, Z. Woldehiwet , N.H. Ogden. Sympatric Ixodes trianguliceps and Ixodes ricinus ticks feeding on field voles (Microtus agrestis): potential for increased risk of Anaplasma phagocytophilum in the United Kingdom?. „Vector Borne Zoonotic Dis.”. 6 (4), s. 404-10, 2006.
- ↑ L. P. Kolchanova, E. A. Bragina. Detection of Ehrlichia and Anaplasma DNA in Ixodes (Exopalpiger) trianguliceps Bir. ticks in Tyumen Province. „Entomological Review”. 91 (9), 2012. DOI: 10.1134/S0013873811090119.
Linki zewnętrzne
edytuj- Fotografie i rysunki na stronie University of Bristol. bristoltickid.blogs.ilrt.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-29)].