Kodeks karny (1997)
Kodeks karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny) – akt prawny regulujący zasady prawa karnego materialnego obowiązujący w Polsce. Zastąpił Kodeks karny z 1969 roku.
| Nazwa potoczna |
kodeks karny |
|---|---|
| Skrót nazwy |
kk, k.k., KK |
| Państwo | |
| Data wydania |
6 czerwca 1997 |
| Miejsce publikacji | |
| Tekst jednolity | |
| Data wejścia w życie |
1 września 1998 |
| Rodzaj aktu | |
| Przedmiot regulacji | |
| Status |
obowiązujący |
| Ostatnio zmieniony przez | |
| Wejście w życie ostatniej zmiany |
14 marca 2024 (częściowo) |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Powstanie i wejście w życie
edytujKomisja do spraw Reformy Prawa Karnego pod przewodnictwem Kazimierza Buchały powstała w 1987 roku, jednakże minister sprawiedliwości zmienił jej skład i rozpoczęła swoją pracę jesienią 1989 roku. W trakcie prac próbowano wzmocnić aspekt obiektywny w karalności usiłowania, przejawiało się to w pomyśle rezygnacji z karalności usiłowania drobnych przestępstw (najpierw proponowano przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 2, później do roku). Proponowano również obniżenie górnej granicy kary za usiłowanie do dwóch trzecich ustawowego zagrożenia, a w przypadku zagrożenia karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, ta granica miała wynosić 15 lat[1]. Obie te propozycje nie zostały ostatecznie wprowadzone do ustawy. W 1994 roku komisja przedstawiła pod publiczną dyskusję projekt nowego kodeksu karnego. W 1995 roku został on skierowany do Sejmu RP. Został uchwalony 6 czerwca 1997 roku, początkowo miał wejść w życie pół roku później, jednakże vacatio legis zostało przedłużone i wszedł w życie 1 września 1998 roku[2]. Równocześnie został uchwalony i wszedł w życie Kodeks postępowania karnego i Kodeks karny wykonawczy.
Charakterystyka
edytujGłównym założeniem kodeksu jest jego użycie tylko jako ultima ratio zgodnie z założeniem art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W wypadku przestępstw zagrożonych karami alternatywnymi daje pierwszeństwo karom nieizolacyjnym (art. 58 § 1). Rozszerzono możliwość stosowania warunkowego umorzenia postępowania oraz warunkowego zawieszenia wykonania kary. Zaostrzono odpowiedzialność za najcięższe zbrodnie, potwierdzając jedną z ostatnich nowelizacji poprzedniego Kodeksu karnego z 1969 roku[3], dodając do kar karę dożywotniego pozbawienia wolności. Równocześnie zniesiono karę śmierci. Wprowadzono instytucje naprawienia szkody oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 46).
Struktura redakcyjna kodeksu
edytujKodeks karny posiadał pierwotnie 363 artykuły, dzieli się na trzy części oraz 44 rozdziały:
- Część ogólna (art. 1-116)
- Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej (art. 1-12)
- Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa (art. 13-24)
- Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej (art. 25-31)
- Rozdział IV. Kary (art. 32-38)
- Rozdział V. Środki karne (art. 39-43c)
- Rozdział Va. Przepadek i środki kompensacyjne (art. 44-52)
- Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych (art. 53-63)
- Rozdział VII. Powrót do przestępstwa (art. 64-65)
- Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie (66-84a)
- Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych (art. 85-92)
- Rozdział X. Środki zabezpieczające (art. 93-100)
- Rozdział XI. Przedawnienie (art. 101-105)
- Rozdział XII. Zatarcie skazania (art. 106-108)
- Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą (art. 109-114)
- Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych (art. 115)
- Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych (art. 116)
- Część szczególna (art. 117-316)
- Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne (art. 117-126)
- Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127-139)
- Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności (art. 140-147)
- Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (art. 148-162)
- Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu (art. 163-172)
- Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwo w komunikacji (art. 173-180)
- Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku (art. 181-188)
- Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności (art. 189-193)
- Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art. 194-196)
- Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (art. 197-205)
- Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (art. 206-211)
- Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212-217)
- Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218-221)
- Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 222-231)
- Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (art. 232-247)
- Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum (art. 248-251)
- Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (art. 252-264a)
- Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 265-269b)
- Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-277)
- Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu (art. 278-295)
- Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309)
- Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310-316)
- Część wojskowa (art. 317-363)
- Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy (art. 317-337)
- Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej (art. 338-342)
- Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej (art. 343-349)
- Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi (art. 350-353)
- Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym (art. 354-355)
- Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby (art. 356-357)
- Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowego (art. 358-363).
Nowelizacje
edytujKodeks karny zmieniano ponad 100 razy. Część zmian wynikała z wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Jak dotąd zostało wydanych 6 tekstów jednolitych (w 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 i 2021 r.). Pierwsza nowelizacja nastąpiła w 1999 r.
Ze względu na rekordową liczbę nowelizacji, w polskiej nauce prawa karnego zwraca się uwagę na szkodliwe zjawisko tzw. populizmu penalnego[4].
Kontrowersje
edytujZniesławienie
edytujPrzepisem od lat budzącym kontrowersje w środowisku dziennikarskim jest art. 212 Kodeksu karnego mówiący o pomówieniu osób, grup lub instytucji oraz grożącej za to odpowiedzialności karnej. W opinii organizacji pozarządowych przepis ten ogranicza wolność i swobodę wypowiedzi. W lutym 2012 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych i Izba Wydawców Prasy zaapelowały do ówczesnego ministra sprawiedliwości Jarosława Gowina o zniesienie powyższego artykułu. Ministerstwo Sprawiedliwości przesłało odpowiedź, w której nie podzielono poglądu o konieczności zniesienia przestępstwa zniesławienia[5][6], ten sam apel skierowano następnie do Prezydenta Bronisława Komorowskiego[5]. W lutym 2019 r. minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro zadeklarował gotowość do podjęcia rozmów z dziennikarzami w sprawie ewentualnego usunięcia artykułu 212[7]. Do planów likwidacji art. 212 Zbigniew Ziobro wraz z kierowanym przez niego resortem i Suwerenną Polską powrócili w 2023 r.[8]
Obraza uczuć religijnych
edytujInnym krytykowanym artykułem jest art. 196 przewidujący odpowiedzialność karną z tytułu obrazy uczuć religijnych. Zdaniem posła Krzysztofa Mieszkowskiego uderza on w wolność wypowiedzi artystycznej[9]. W 2021 roku za wykreśleniem art. 196 opowiedziała się Koalicja Obywatelska, uzasadniając to częstym przedstawianiem zarzutów o obrazie uczuć religijnych aktywistom antyrządowym oraz konfliktem z art. 73 Konstytucji zapewniającym każdemu wolność pracy twórczej[10]. Do projektu KO odniósł się ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. Zdaniem RPO przepis ten należy zmodyfikować, bowiem całkowite jego usunięcie skutkowało by napięciami na tle religijnym[11]. 15 września 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że skazanie w 2012 r. przez polskie sądy piosenkarki Doroty Rabczewskiej za obrazę uczuć religijnych było w istocie naruszeniem art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka, gwarantującego prawo do wyrażania opinii[12]. Również w 2022 r. rozgorzał spór wokół projektu Solidarnej Polski dotyczącym zaostrzenia przepisów o obrazie uczuć religijnych, które rozszerzałyby czyn karalny również na wyszydzanie Kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz jego dogmatów[13][14]. W myśl projektu zostałby dodany w kodeksie także art. 27a, który zezwalałby na legalne głoszenie opinii związanych z wyznawaną religią. W ocenie przeciwników projektu jest to atak na prawo do krytyki Kościoła[15][16]. W październiku 2022 r. posłanka Lewicy Joanna Scheuring-Wielgus w wyniku wniosku prokuratury pozbawiona została przez Sejm immunitetu poselskiego w związku z wydarzeniami z 2020 r., kiedy to stanęła wraz z mężem w kościele trzymając transparent „Kobieto! Sama umiesz decydować” oraz „Kobiety powinny mieć prawo do decydowania czy urodzić, czy nie, a nie państwo w oparciu o ideologię katolicką”. Prokuratura postawiła jej zarzut złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktów religijnych[17].
Obraza głowy państwa
edytujW 2007 roku Piotr Gadzinowski wniósł do laski marszałka Sejmu RP projekt ustawy uchylenia paragrafu 2 art. 135 dotyczących obrazy głowy państwa, (a także paragrafów 3 i 4 art. 136 dotyczących obrazy głowy obcego państwa). Jego zdaniem paragraf ten jawnie obraża idee i zasady państwa prawa[18].
Wiosną 2009 roku z podobnym pomysłem wystąpił Janusz Palikot[18].
Zobacz też
edytujBibliografia
edytuj- Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Znak, 2010, s. 81-84. ISBN 978-83-240-1351-7.
Przypisy
edytuj- ↑ Rozdział 13. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 222, 223. ISBN 978-83-240-1351-7.
- ↑ Rozdział 5. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 81. ISBN 978-83-240-1351-7.
- ↑ Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz.U. z 1995 r. nr 95, poz. 475)
- ↑ Andrzej Marek: Prawo karne. Warszawa: C.H. Beck, 2011, s. 24. ISBN 978-83-255-2755-6.
- ↑ a b Odpowiedzialność karna za zniesławienie: Apel do prezydenta w sprawie usunięcia art. 212 z kk. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP: Artykuł 212 – bat na niewygodnych dziennikarzy? Wywiad z Jolantą Hajdasz w „Dzienniku Bałtyckim". SDP, 2022-06-20. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Wojciech Pokora: Jak politycy chcą manipulować art. 212 k.k. – pokazuje WOJCIECH POKORA. SDP, 2021-03-09. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ oprac NST: Zbigniew Ziobro zlikwiduje kontrowersyjny zapis? Projekt nowelizacji Kodeksu karnego. www.money.pl, 2023-07-08. [dostęp 2023-07-16].
- ↑ WKZ: Chcą usunąć obrazę uczuć religijnych z polskiego prawa. "To młot na artystów". ksiazki.wp.pl, 2021-01-18. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ KO chce zniesienia kar za obrazę uczuć religijnych. www.gazetaprawna.pl, 2021-02-24. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Bodnar o karalności obrazy uczuć religijnych: Przepis zmodyfikować, a nie uchylać. www.gazetaprawna.pl, 2021-04-16. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Doda wygrywa w Strasburgu. Polska naruszyła Konwencję - OKO.press. oko.press. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Załóż nowe konto - O!Konto. konto.onet.pl. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Solidarna Polska powołuje komitet ustawodawczy "W obronie wolności chrześcijan". www.gazetaprawna.pl, 2022-06-24. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Wyborcza.pl. warszawa.wyborcza.pl. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Fundacja FOR o projekcie ustawy "W obronie chrześcijan": to atak na prawo do krytyki Kościoła. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Joanna Scheuring-Wielgus straciła immunitet. „Ziobro nie zamknie mi ust”. Wprost, 2022-10-04. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ a b Piotr Gadzinowski, Paragraf 2, „Polityka (tygodnik)”, 40 (2725), 3 października 2009, s. 25, ISSN 0032-3500.
Linki zewnętrzne
edytuj- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553)
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r. poz. 17)
- Dz.U.2018.1600 t.j. Akt obowiązujący - wersja od 14 października 2019 r. - podział na jednostki, dokumenty powiązanie, wersja responsywna
Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 maja 2023. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.