Konstytucja ZSRR z 1936
Konstytucja ZSRR z 1936 roku zwana również konstytucją stalinowską lub konstytucją zwycięskiego socjalizmu – ustawa zasadnicza ZSRR uchwalona 5 grudnia 1936 roku, obowiązująca do roku 1977.
.svg)
| |
| Nazwa potoczna |
„konstytucja stalinowska” |
|---|---|
| Państwo | |
| Data wydania |
5 grudnia 1936 |
| Rodzaj aktu | |
| Przedmiot regulacji | |
| Status |
nieobowiązująca |
| Utrata mocy obowiązującej z dniem |
7 października 1977 |
| Ostatnio zmieniony przez | |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Historia powstania
edytujJesienią 1935 roku Centralny Komitet Wykonawczy ZSRR (CIK ZSRR), wykonując uchwałę VII Wszechzwiązkowego Zjazdu Rad z lutego 1935, podjętą w konsekwencji uchwały plenum KC WKP(b) z lutego 1935, powołał 31-osobową Komisję Konstytucyjną pod przewodnictwem Józefa Stalina, celem opracowania tekstu ustawy zasadniczej, mającej zastąpić dotychczas obowiązującą ustawę z 1924, nieodpowiadającą wymogom ustroju stalinowskiego. Komisja składała się z dwunastu podkomisji, w których skład wchodzili przedstawiciele warstw społecznych ZSRR (chłopi, robotnicy, wojskowi, działacze partyjni i związkowi z republik członkowskich). 12 czerwca 1936 roku opublikowano projekt konstytucji, który przez kolejnych sześć miesięcy był dyskutowany na wszystkich szczeblach społecznych, od wieców robotniczych i chłopskich począwszy a na lokalnych zjazdach rad skończywszy (w sumie odbyło się ich 620 000). Tekst proponowanej konstytucji wydrukowano w blisko 100 językach narodów ZSRR w nakładzie ponad 70 mln egzemplarzy. W „ogólnonarodowej dyskusji” uczestniczyła ponad połowa (55%) dorosłej ludności ZSRR, a komisja otrzymała ponad 150 000 propozycji uzupełnień i poprawek do projektu ustawy. Konsultacje te miały charakter czysto formalny, mający w założeniu nadać aktowi pozory dokumentu przyjętego na drodze szerokiej dyskusji społecznej w duchu zasad socjalizmu. Chociaż sam Stalin rzeczywiście brał udział w pracach nad tekstem konstytucji, jej faktycznym autorem był Nikołaj Bucharin[potrzebny przypis]. 25 listopada 1936 VIII Nadzwyczajny Zjazd Rad ZSRR rozpoczął obrady nad nową konstytucją. Składająca się z 220 członków Komisja Redakcyjna przyjęła 47 poprawek do 30 artykułów. Nowa konstytucja została uchwalona 5 grudnia 1936 poprzez aklamację. Jednocześnie dzień uchwalenia nowej konstytucji proklamowano świętem państwowym.
W 1964 po objęciu władzy przez Breżniewa „dostrzeżono potrzebę” stworzenia nowej konstytucji, uchwalonej ostatecznie w 1977 roku (Konstytucja ZSRR z 1977).
Treść
edytuj
Konstytucja liczyła 146 artykułów podzielonych na 13 rozdziałów. Określały one ustrój społeczny i państwowy ZSRR (I–II), powoływały i określały kompetencje organów: wyższych władz państwowych (III–VII), lokalnych (VIII), sądów i prokuratur (IX), określały podstawowe prawa i obowiązki obywateli ZSRR (X), system wyborczy (XI), herb, flagę i stolicę ZSRR (XII) oraz tryb zmiany konstytucji (XIII).
Preambuła konstytucji głosiła, że socjalizm w ZSRR zwyciężył i jego budowa w tym kraju w głównych miarach jest zakończona.
Konstytucja określała ZSRR jako dobrowolną federację jedenastu socjalistycznych republik, w której istnieją dwie sojusznicze klasy: chłopi i robotnicy. Określała dwie formy własności socjalistycznej: państwową i kołchozowo-kolektywną.
Wszelkie dobra narodowe, za które uznawała surowce naturalne, lasy i ziemię uprawną, fabryki, banki, zakłady przemysłowe, środki transportu i łączności itp., czyniła własnością ludu. Partię komunistyczną uznawała za „ośrodek kierowniczy” wszelkich organizacji społecznych i państwowych (konstytucja ZSRR z 1924 roku o partii nie wspominała ani słowem). Konstytucja powołała do życia instytucję Rady Najwyższej ZSRR, której powierzyła pełnię władzy ustawodawczej w kraju, a w przerwach pomiędzy sesjami Rady – jej prezydium. Władzę wykonawczą powierzała Radzie Komisarzy Ludowych (od 1946 funkcjonującej jako Rada Ministrów ZSRR), tj. rządowi podległemu Radzie Najwyższej.
Gwarantowała wszystkim obywatelom ZSRR równe prawo do: głosowania w wyborach tajnych i powszechnych, pracy i odpoczynku, zabezpieczenia materialnego na starość, bezpłatnej nauki i leczenia, swobody wypowiedzi i zgromadzeń, nietykalności osobistej, tajności i nienaruszalności korespondencji, ochrony własności prywatnej i prawa do jej dziedziczenia.
Nowelizacje
edytujW późniejszych latach konstytucję kilkakrotnie nowelizowano (łącznie 42 razy w latach 1938-1976). Do najważniejszych takich zmian należały:
- zmiana liczby republik członkowskich ZSRR;
- przyznanie w 1944 republikom związkowym prawa do nawiązywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych z innymi państwami, zawierania z nimi umów oraz wymiany przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych, przystępowania do organizacji międzynarodowych (zmiany czysto formalne, mające w zamierzeniu stworzyć pozory suwerenności na arenie międzynarodowej podmiotom ZSRR oraz zwiększyć liczbę głosów ZSRR w projektowanej ONZ);
- formalna nowelizacja z 1952 szeregu artykułów, związana ze zmianą nazwy partii WKP(b) na KPZR;
- w 1957 zmieniono w konstytucji nazwę „Rada Komisarzy Ludowych” i komisariatów ludowych na „Rada Ministrów ZSRR” i ministerstwa w związku ze zmianą nazw tych instytucji w 1946 roku;
- przyznanie w 1957 republikom ZSRR prawa do powoływania sądów, prokuratur i tworzenia własnych kodeksów karnych;
- nowelizacja w 1958 w związku ze zmianą systemu obowiązkowego szkolnictwa.
Znaczenie
edytujKonstytucja wieńczyła etap historii ZSRR polegający na przekształceniu Imperium Rosyjskiego w kraj uprzemysłowiony, ze społeczeństwem, którego zdecydowaną większość obywateli stanowiło kołchozowe chłopstwo i robotnicy, a jego struktura własnościowa opierała się na monopolu państwa komunistycznego. Dawała formalne podstawy działania partii komunistycznej z jej kierowniczą rolą w państwie oraz tworzyła scentralizowane organy władzy. Była dokumentem fasadowym i deklaratywnym, maskującym liczne łamania praw obywatelskich mieszkańców ZSRR. Była swego rodzaju parawanem, za którym Stalin mógł budować swoją totalitarną dyktaturę, nadając swoim działaniom pozory legalności.
W ciągu kolejnych trzech lat 17 z 31 twórców konstytucji – członków Komisji Konstytucyjnej – zostało poddanych stalinowskim represjom, w wyniku których wielu z nich straciło życie (m.in. Bucharin, Bubnow, Krylenko, Radek).
Galeria
edytuj„15 lat Stalinowskiej Konstytucji” – seria znaczków pocztowych ZSRR z 1951
-
Art. 118. Obywatele ZSRR mają prawo do pracy -
Art. 119. Obywatele ZSRR mają prawo do odpoczynku -
Art. 121. Obywatele ZSRR mają prawo do kształcenia się -
Art. 120. Obywatele ZSRR mają prawo do zabezpieczenia materialnego na starość
Bibliografia
edytuj- Ustanowlienije rieżima licznoj własti Stalina.. W: I. S. Ratkowski M. W. Chodiakow: Istorija Sowietskoj Rossii. Wyd. I. St. Petersburg: Łan', 2001. ISBN 5-8114-0373-9. (ros.).
- Jewgienij Żukow (red.): Sowietskaja istoriczeskaja encikłopedija. Wyd. I. T. VII. Moskwa: Gosudarstwiennoje naucznoje izdatielstwo "Sowietskaja encikłopedija", 1965. [dostęp 2011-06-23]. (ros.).
- Konstitucija SSSR 1936 g.. [w:] Istorija.org [on-line]. [dostęp 2011-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 maja 2011)]. (ros.).
- Gosudarstwiennoje stroitielstwo i Konstitucija SSSR 1936 goda. [w:] Vuzlib. Ekonomiko-prawowaja bibliotieka [on-line]. [dostęp 2011-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 lutego 2009)]. (ros.).