Marian Massonius
Piotr Marian Massonius[a] (ur. 1 lutego 1862 w Kursku[1], zm. 20 lipca 1945 w Wilnie[1]) – polski filozof, psycholog i pedagog, działacz oświatowy, encyklopedysta i dziennikarz, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego.
.jpg) Marian Massonius (przed 1906) | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 lutego 1862 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 lipca 1945 |
| Zawód, zajęcie |
filozof, psycholog, pedagog |
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Piotra Massoniusa, pułkownika armii carskiej[b] oraz Heleny ze Sliźniów[1], córki Ottona – filomaty i przyjaciela Adama Mickiewicza[3]. Wychował się w majątku Marianowka[4]. Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie rozpoczął studia na Uniwersytecie, następnie od 1890 studiował filozofię, pedagogikę, slawistykę i historię sztuki na uczelniach w Lipsku, Berlinie, Pradze i Monachium[1][2]. W 1882 ożenił się z Anielą Houwalt[1][5]. W 1890 r. obronił w Lipsku doktorat pracą O transcendentalnej estetyce Kanta (niem. Über Kants transcendentale Aestethik)[4]. Po powrocie zamieszkał w Petersburgu, gdzie zasiadał w redakcji tygodnika „Kraj” blisko współpracując z Włodzimierzem Spasowiczem[1].
W 1892 r. przeniósł się do Warszawy[5]. Publikował w Głosie, Tygodniku Illustrowanym, Wiśle, Ateneum, Gazecie Warszawskiej[1] i Gazecie Polskiej[1][5]. W latach 1895–1905 był członkiem redakcji Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej[1]. Hasła jego autorstwa podpisane są skrótem Mns[4][c]. Był członkiem redakcji oraz autorem biogramów[d] wydanego w latach 1901–1903 „Albumu biograficznego zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX” Marii Chełmońskiej[6]. W latach 1897–1914 zasiadał w redakcji Przeglądu Filozoficznego.
W 1906 r. przez kilka miesięcy sprawował mandat posła do rosyjskiej I Dumy Państwowej z guberni mińskiej[1]. Po jej rozwiązaniu przez cara zaangażował się w Związek Autonomistów i Federalistów Lednickiego, którego deklarację podpisał[5][2].
Od 1906 do 1914 r. pracował jako nauczyciel w warszawskich gimnazjach Reja i Górskiego[1]. Wykładowca filozofii i psychologii na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie (1907–1914)[7][2].
W czasie I wojny światowej znalazł się w Mińsku, gdzie od 1915 do 1918 r. kierował gimnazjum polskim[1][5] (jego uczniem był m.in. Jerzy Giedroyc[8]). W latach 1917–1918 stał na czele redakcji „Dziennika Mińskiego”[9]. Był członkiem komisji pracującej nad powołaniem uniwersytetu białoruskiego w Mińsku, nauczał również na kursach białorusoznawczych[5]. W 1918 organizował polskie gimnazjum im. Władysława Syrokomli w Nieświeżu, którego był pierwszym dyrektorem (do 1919)[1]. Dwukrotnie aresztowany i skazany na śmierć najpierw w 1919 następnie w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r[1], uwalniany w ramach wymiany[2].
Od października 1920 pracował jako wykładowca filozofii i pedagogiki Uniwersytetu Stefana Batorego (USB)[5]. W czasie ofensywy Tuchaczewskiego ewakuowany wraz z Uniwersytetem najpierw do Warszawy, potem krótko do Poznania, gdzie dał wykład poświęcony bolszewizmowi — O bolszewictwie[10]. Od 1922 był dziekanem i prodziekanem Wydziału Humanistycznego USB[5]. Wykładał historię filozofii i pedagogikę, psychologię narodów i estetykę. Nauczał także w Gimnazjum i Liceum Męskim na Górze Bouffałowej (wśród jego uczniów był m.in. Czesław Miłosz)[5]. Przeszedł na emeryturę w 1932 roku[1]. W tym samym roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932)[11].
Należał m.in. do Towarzystwa Filozoficznego w Warszawie[2] oraz wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Został pochowany na cmentarzu Bernardyńskim w Wilnie[5].
Materiały archiwalne Mariana Massoniusa znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-17[12].
Wybrane publikacje
edytuj- Szkice estetyczne (1884)[13]
- Über den kritischen Realismus (1887, Lipsk)[1]
- Очерк истории польской филозофии (pol. Filozofia u Polaków, 1890, Moskwa)[4][5]
- Racjonalizm w teorii poznania Kanta (1898)
- Rozdwojenie myśli polskiej (1901, Warszawa)[1]
- O bolszewictwie. Odczyt wygłoszony w dniu 21 sierpnia 1920 roku w Poznaniu, Poznań-Warszawa: Księgarnia św. Wojciecha, 1921 (Głosy na czasie (45)).[14]
- Dzieje Uniwersytetu Wileńskiego 1781–1832. Mirosław Supruniuk (red.). Toruń: Uniwersytet M. Kopernika, 2005. ISBN 83-231-1828-0.
Uwagi
edytuj- ↑ W źródłach rosyjskich Massonius występuje jako Piotr Piotrowicz Massonius.
- ↑ Zmarły w 1874 roku ojciec Massoniusa ostatecznie dosłużył w armii stopnia generał majora[2].
- ↑ Skrót ten – Mns – Szalkiewicz interpretuje jako nawiązanie do Mińska, jako że Massonius całe życie uważał się za mińszczanina[4].
- ↑ Massonius przygotował biogramy Libelta, Rybińskiego, Skrzyneckiego i Trentowskiego[6].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Łoza 1938 ↓, s. 468–469.
- ↑ a b c d e f Marian Zaczyński. Marian Massonius. Nota wydawcy. „Znak”. 35 (8 (345)), s. 1226–1234, 1983. ISSN 0044-488X.
- ↑ Список филаретов (Spis filaretów). „Гiстарычная брама”. 18, 2001. [dostęp 2022-07-22]. Cytat: Оттон Слизень, 17 лет, Гродненской губ., Новогродского уез., где родители его имеют имение Бортники..
- ↑ a b c d e W. Szalkiewicz. М. Массониус как историк польской философии. „Философия и социальные науки”. 4, s. 14–20, 2008. Mińsk: Białoruski Uniwersytet Państwowy. ISSN 2218-1385. [zarchiwizowane z adresu]. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Marian Massonius – autor dziejów Uniwersytetu Wileńskiego. „Nasz Czas”. 10/2005. 660, 2005. [dostęp 2022-07-22]. [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ a b Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX. Warszawa: Marya Chełmońska, 1901–1903.
- ↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 129.
- ↑ Hanna Maria Giza. Ostatnie lato w Maisons-Laffitte. „Roczniki”. 6, 2003. Paryż: Polska Akademia Nauk Stacja Naukowa w Paryżu. [dostęp 2022-07-22].
- ↑ Zdzisław Julian Winnicki, W Mińsku Litewskim mieście dawnej Rzeczypospolitej, Wrocław 2005.
- ↑ Anna Supruniuk, Mirosław Supruniuk. Uniwersytet Stefana Batorego… czyli tam i z powrotem. „Forum Akademickie”. 1, 2020. [dostęp 2022-11-19].
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 295 „za zasługi na polu pracy narodowej i oświatowej oraz w dziedzinie nauki”.
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-03].
- ↑ Marian Massonius, Szkice estetyczne, Warszawa 1884.
- ↑ Marian Massonius: O bolszewizmie. W: Antykomunizm polski. Tradycje intelektualne. Bogdan Szlachta (red.). 2000. ISBN 83-7188-422-2.
Bibliografia
edytuj- Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 468–469. [dostęp 2020-06-30].
- Teresa Rzepa: Massonius Piotr Marian. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 145–147.
- Anna Hochfeldowa: Filozofia i myśl społeczna w latach 1865–1895. Część II. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1980, seria: 700 lat myśli polskiej. ISBN 83-01-00503-3.