Morze Bellingshausena
Morze Bellingshausena (ang. Bellingshausen Sea, hiszp. Mar de Bellingshausen)[1] – morze Oceanu Południowego rozciągające się na zachód od Półwyspu Antarktycznego, między Wyspą Aleksandra a Wyspą Thurstona.
 Lód pokrywający morze | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Powierzchnia |
ok. 600 000 km² |
| Największa głębia |
4094 m |
| Typ morza | |
| Wyspy |
Spaatz Island, Smyley Island, Latady Island, Wyspa Charcota, Wyspa Piotra I |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 71°S 85°W/-71,000000 -85,000000
| |
Nazwa
edytujNazwa morza pochodzi od nazwiska rosyjskiego badacza Fabiana Bellingshausena (1779–1852), który dotarł tu w styczniu 1821[2]. Akwen nazywany był także Mer de la Belgica dla upamiętnienia statku „Belgica” Belgijskiej Wyprawy Antarktycznej (1897–1899), który utknął w lodach morza w 1898 roku[2].
Geografia
edytujMorze Bellingshausena jest morzem przybrzeżnym Oceanu Południowego[3][a] u brzegów Antarktydy Zachodniej pomiędzy Półwyspem Antarktycznym a Lodowcem Szelfowym Abbota[4]; między Wyspą Aleksandra a Wyspą Thurstona na południe od Wyspy Piotra I[2]. Część Antarktydy położona nad Morzem Bellingshausena nosi nazwę Ziemi Ellswortha[4]. Na wschodzie morze graniczy z Morzem Amundsena[5].
Akwen ma powierzchnię 487 tys. km², jego średnia głębokość wynosi 1261 m, a maksymalna 4115 m[4][b]. Na wschodzie i na południu znajduje się szelf antarktyczny[4], szeroki na 100–450 km[5].
Na morzu leżą trzy większe wyspy: Aleksandra (71°S 70°W/-71,000000 -70,000000[6]), Charcota (69°45′S 75°15′W/-69,750000 -75,250000[7]) i Piotra I (68°51′S 90°35′W/-68,850000 -90,583333[7])[4], a także mniejsze Latady (70°45′S 74°35′W/-70,750000 -74,583333), Smyley (72°55′S 78°00′W/-72,916667 -78,000000) i Spaatz (73°12′S 75°00′W/-73,200000 -75,000000)[7]. Wyspa Aleksandra jest największą wyspą antarktyczną – ma 390 km długości i 80 szerokości[6].
Największe zatoki Morza Bellingshausena to Ronne Entrance i Zatoka Małgorzaty[7]. W Zatoce Małgorzaty leży kilka wysp, m.in. Horseshoe Island (67°51′S 67°12′W/-67,850000 -67,200000), Lagotellerie Island (67°53′S 67°24′W/-67,883333 -67,400000) i Pourquoi Pas Island (67°41′S 68°08′W/-67,683333 -68,133333)[7]. Znajdują się tu też trzy stacje badawcze – argentyńska San Martín oraz brytyjskie Rothera i Fossil Bluff[7].
Zasolenie wód wynosi 33,5‰[4]. Wody powierzchniowe osiągają temperaturę 0 °C na północy i do –1 °C na południu[4]. Morze charakteryzuje się długotrwałą obecnością lodu[3] – przez cały rok akwen pokrywa pływający lód morski i góry lodowe[4]. Pokrywa lodowa akwenu ulega topieniu, co mogło przyczynić się do ocieplenia klimatu na Półwyspie Anatarktycznym[8].
Wody Morza Bellingshausena charakteryzują się ubóstwem flory i fauny morskiej[9]. Ilość zooplanktonu należy do najmniejszych w regionie[9]. Przy granicy lodu i w rejonie przybrzeżnym występują płetwale antarktyczne i humbaki[9].
W 1981 roku na Morzu Bellingshausena odkryto miejsce po uderzeniu planetoidy Eltanin, do którego doszło w plejstocenie[10]. Według szacunków planetoida miała ok. 0,8–4 km średnicy, a jej upadek mógł wywołać falę tsunami o wysokości 200 m, która uderzyła w Półwysep Antarktyczny i południowe wybrzeże obecnego Chile[7]. Jest to pierwszy udokumentowany upadek planetoidy na głębokim oceanie[10].
Historia
edytuj
Po raz pierwszy na wody Morza Bellingshausena wpłynął w 1774 roku angielski żeglarz James Cook (1728–1779), który w czasie swojej drugiej wyprawy 30 stycznia 1774 roku osiągnął szerokość 71°10′S 106°54′W/-71,166667 -106,900000[11]. W 1820 roku na wody morza wpłynęli rosyjscy badacze Fabian Bellingshausen (1778–1852) i Michaił Łazariew (1788–1851)[4]. Bellingshausen odkrył wówczas wyspę, która nazwał na cześć cara Rosja Piotra Wielkiego[11].
Obecność lodu utrudniała eksplorację akwenu przez statki[11]. W 1898 roku dotarła tu Belgijska Wyprawa Antarktyczna (1897–1899) pod kierownictwem Adriena de Gerlache’a (1866–1934), który zakładał, że, płynąc na wschód, dotrze na wolne wody Morza Rossa i do stacji zimowej na Ziemi Wiktorii[11]. 2 marca 1898 roku statek wyprawy „Belgica” został unieruchomiony w krze lodowej[12]. Uczestnicy wyprawy zostali uwięzieni i zmuszeni do spędzenia zimy w bardzo niesprzyjających warunkach[13]. Na zewnątrz temperatura dochodziła do –37 °C i wiały bardzo silne i dokuczliwe wiatry[13]. Statek został przystosowany do zimowania, a na lodzie rozstawiono obóz[12]. Zaczęto prowadzić również badania z zakresu meteorologii, oceanografii, biologii i magnetyzmu[12]. Kra z uwięzionym statkiem dryfowała na zachód wzdłuż 70°S równoleżnika[12]. Pomimo licznych prób przełamania lodu, ostateczne uwolnienie statku nastąpiło dopiero 14 marca 1899 roku[12].
Wybrzeże Morza Bellingshausena dostrzeżono w latach 40. XX w., a dotarto do nich dopiero 20 lat później na pokładzie lodołamacza USS Glacier (AGB-4), który dopłynął do Wyspy Thurstona[11].
Uwagi
edytuj- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że Morze Bellingshausena leży w południowo-wschodniej części Oceanu Spokojnego, zob. Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ Read (2007) podaje, że głębokość maksymalna to 3500 m, zob. Read 2007 ↓, s. 139, a Hund (2014) podaje, że głębokość dochodzi do ok. 4400 m, zob. Hund 2014 ↓, s. 141
Przypisy
edytuj- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej 2006 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Gazetteer of the British Antarctic Territory ↓.
- ↑ a b Read 2007 ↓, s. 140.
- ↑ a b c d e f g h i Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b Read 2007 ↓, s. 139.
- ↑ a b Hund 2014 ↓, s. 140.
- ↑ a b c d e f g Hund 2014 ↓, s. 141.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 253.
- ↑ a b c Read 2007 ↓, s. 141.
- ↑ a b R. Gersonde, F. T. Kyte, T. Frederichs (3), U. Bleil, H.-W. Schenke and G. Kuhn. The late Pliocene impact of the Eltanin asteroid into theSouthern Ocean – Documentation and environmentalconsequences. „Geophysical Research Abstracts”. 7, 2005. European Geosciences Union. (ang.).
- ↑ a b c d e Mills 2003 ↓, s. 80.
- ↑ a b c d e Barr 2007 ↓, s. 136–137.
- ↑ a b Wątróbski 1998 ↓.
Bibliografia
edytuj- William Barr: British Graham Land expedition. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
- Bellingshausena, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-02-07].
- Andrew J. Hund: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, s. 26, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2021-02-07]. (pol.).
- William James Mills: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
- Bellingshausen Sea. [w:] SCAR Composite Gazetteer of Antarctica [on-line]. Scientific Committee on Antarctic Research. [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
- Jane F. Read: Bellingshausen Sea. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 139–142. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
- Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
- Leszek Wątróbski: Polscy badacze Antarktyki. [w:] forumakademickie.p [on-line]. 1998. [dostęp 2021-02-07]. (pol.).