Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego

Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego – utworzona w 2017 agencja wykonawcza mająca za zadanie wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a także działalności pożytku publicznego i wolontariatu.

Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego

Biurowiec Kaskada przy al. Jana Pawła II 12 w Warszawie, siedziba agencji
Państwo	Polska
Data utworzenia	2017
Dyrektor	Michał Braun
zastępca dyrektora	Andrzej Rybus-Tołłoczko, Adela Gąsiorowska
Adres
al. Jana Pawła II 12 00-124 Warszawa
brak współrzędnych
Strona internetowa

Geneza

Podmiot został utworzony na podstawie ustawy z dnia 15 września 2017 r. o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (Dz.U. z 2023 r. poz. 1618), która była efektem starań środowiska Prawa i Sprawiedliwości, zwłaszcza wicepremiera i przewodniczącego Rady Programowej PiS Piotra Glińskiego oraz jego współpracowników. 20 listopada 2017 pierwszym dyrektorem Instytutu został Wojciech Kaczmarczyk, były pełnomocnik rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego i równego traktowania. Utworzenie Instytutu zapowiedziała w 2016 premier Beata Szydło.

Zmiany w NIW-CRSO w 2024 r.

13 marca 2024 roku Agnieszka Buczyńska, minister ds. społeczeństwa obywatelskiego, przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego odwołała ze stanowiska dyrektora NIW-CRSO Wojciecha Kaczmarczyka, którego zastąpił Michał Braun. Poprzedni dyrektor został odwołany w trybie natychmiastowym, po tym jak kontrole NIK i KPRM, przeprowadzone w NIW-CRSO, wykazały szereg nieprawidłowości. Po objęciu stanowiska dyrektor Michał Braun rozpoczął szereg działań naprawczych, których celem jest przywrócenie zasady legalności w NIW-CRSO oraz zwiększenie transparentności i inkluzowości instytucji. Na wniosek Dyrektora NIW-CRSO przewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego powołała też nowego zastępcę dyrektora – Andrzeja Rybus-Tołłoczko. W czerwcu 2024 zastępcą dyrektora została Adela Gąsiorowska.

Cele

Zgodnie z formułą użytą na oficjalnej witrynie Instytutu, jego zadaniem jest:

„zarządzanie programami wsparcia rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz gromadzenie i analizowanie danych ze wszystkich obszarów współpracy administracji państwowej z sektorem obywatelskim. Narodowy Instytut Wolności będzie zarządzać programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego przyjętymi w drodze uchwały przez Radę Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi [...] w ustaw[ie] z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie”.

Organy

Instytut posiada dwa organy: dyrektora oraz Radę mającą kompetencje opiniodawczo-doradcze. Dyrektora (i jego zastępców) powołuje i w określonych ustawowo przypadkach odwołuje przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, który sprawuje nadzór nad działalnością NIW-CRSO.

W skład Rady wchodzi członek powoływany i odwoływany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 3 członków powoływanych i odwoływanych przez przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, członek powoływany i odwoływany przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, członek reprezentujący jednostki samorządu terytorialnego oraz 5 innych członków powołanych przez przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego reprezentujących organizacje pozarządowe.

15 lutego 2024 została powołana Rada NIW-CRSO III kadencji, w jej skład weszli:

• Piotr Stec – Przewodniczący Rady NIW-CRSO, doradca i reprezentant Ministry ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego w Radzie NIW-CRSO
• Anna Czyżewska – przedstawicielka strony pozarządowej, Federacja Mazowia,
• Ewa Gałka – przedstawicielka strony pozarządowej, Stowarzyszenie Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich PISOP, Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT,
• Łukasz Gorczyński – przedstawiciel strony pozarządowej, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
• Jan Grabkowski – przedstawiciel jednostek samorządu terytorialnego, Starosta poznański
• Marek Krawczyk – Reprezentant Ministry ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego, członek RDPP
• Daniel Prędkopowicz – przedstawiciel strony pozarządowej, Fundacja Fundusz Współpracy
• Marek Rymsza – Kancelaria Prezydenta RP, powołany przez Prezydenta RP
• Agata Stafiej-Bartosik – przedstawicielka Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku Publicznego, Fundacja Ashoka. Innowatorzy dla dobra publicznego
• Iwona Żukiert – przedstawicielka strony pozarządowej, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych
• Paweł Szewczyk, Ministerstwo Finansów.

W lutym 2021 powołana została II kadencja Rady NIW – CRSO w składzie:

• Piotr Mazurek – przewodniczący Rady, przedstawiciel Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Jarosław Bierecki – przedstawiciel organizacji pozarządowych
• Anna Budzanowska – przedstawicielka organizacji pozarządowych
• Iwona Gibas – przedstawicielka jednostek samorządu terytorialnego
• Eliasz Grubiński – przedstawiciel organizacji pozarządowych
• Wojciech Jachimowicz – przedstawiciel organizacji pozarządowych
• Ewa Leś – przedstawicielka Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Bartłomiej Orzeł – przedstawiciel Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Piotr Patkowski – przedstawiciel Ministra Finansów
• Marek Rymsza – przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
• Tymoteusz Zych – przedstawiciel organizacji pozarządowych.

W skład Rady I kadencji weszli:

• Wojciech Jachimowicz – przewodniczący Rady, przedstawiciel organizacji pozarządowych (Dolnośląskie Towarzystwo Regionalne)
• Weronika Czyżewska-Waglowska – przedstawicielka organizacji pozarządowych (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych)
• Anna Gembicka – przedstawicielka Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Ilona Gosiewska – przedstawicielka organizacji pozarządowych (Stowarzyszenie Odra-Niemen, Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej)
• Michał Jędrzejczyk – przedstawiciel Ministra Finansów
• Ewa Leś – przedstawicielka Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Piotr Mazurek – przedstawiciel Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
• Urszula Nowogórska – przedstawicielka Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego
• Marek Rymsza – przedstawiciel Prezydenta RP
• Tymoteusz Zych – przedstawiciel organizacji pozarządowych (Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, Fundacja Ośrodek Analiz Prawnych, Gospodarczych i Społecznych im. Hipolita Cegielskiego, Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej)
• Sebastian Wijas – przedstawiciel organizacji pozarządowych (Fundacja KGHM Polska Miedź).

Działalność

Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego zarządza programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego przygotowywanymi przez Komitet do spraw Pożytku Publicznego, które mają za zadanie wspierać tworzenie się silnego społeczeństwa obywatelskiego. Są to:

• Rządowy Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 – Rządowy Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 jest kontynuacją programów rządowych skierowanej do sektora organizacji pozarządowych. Podstawowym celem programu jest promocja działalności społecznej, aktywizacja i formowanie postaw obywatelskich. Program NOWEFIO obejmuje pięć priorytetów: Mikro inicjatywy, Organizacje obywatelskie na rzecz dobra wspólnego, Organizacje obywatelskie w życiu publicznym, Wzmocnienie kompetencji organizacji obywatelskich, Pomoc techniczna.
• Rządowy Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030 (PROO) – pierwszy w historii program bezpośredniego wsparcia rozwoju polskich organizacji obywatelskich. Dotacje w ramach programu są przydzielane na rozwój instytucjonalny organizacji oraz realizację ich celów statutowych. W ramach PROO wyróżniono następujące obszary wsparcia: Zrównoważony rozwój organizacyjny – wsparcie rozwoju instytucjonalnego, Zrównoważony rozwój organizacyjny – dotacje na wkład własny, Kapitały żelazne – dotacje operacyjne na wsparcie budowania początkowych kapitałów żelaznych, Kapitały żelazne – dofinansowanie początkowych kapitałów żelaznych, Kapitały żelazne – dofinansowanie rozbudowy kapitałów żelaznych, Rozwój instytucjonalny lokalnych mediów obywatelskich i organizacji strażniczych, Rozwój instytucjonalny obywatelskich think tanków, Wsparcie doraźne.
• Program Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych (ROHiS) – program jest nową formą wsparcia dla organizacji harcerskich, będących ważnym partnerem państwa w działaniach na rzecz rozwoju i wychowywania młodych ludzi. Jest adresowany przede wszystkim do organizacji objętych Honorowym Protektoratem Prezydenta RP nad Ruchem Harcerskim w Polsce i poza granicami kraju. W jego ramach udzielane są dotacje na rozwój instytucjonalny ściśle powiązany z działalnością programową.
• Korpus Solidarności – Rządowy Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Systematycznego na lata 2018–2030” – wspiera rozwój wolontariatu systematycznego. Jak wynika z badań, jest to najbardziej deficytowa forma działalności wolontariackiej Polaków. Koncentracja na tej formie wolontariatu nie oznacza jednocześnie deprecjonowania idei wolontariatu okazjonalnego lub akcyjnego, współtworzącego ważny obszar dobrowolnej i nieodpłatnej działalności na rzecz innych.
• Program Wsparcia Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2019–2030 – w ramach realizacji programu jest udzielane wsparcie na rozwój działalności programowej uniwersytetów ludowych w powiązaniu z rozwojem instytucjonalnym tych organizacji. Program jest realizowany w ramach corocznych konkursów dotacyjnych. Celem Programu jest wzrost poziomu edukacji ustawicznej dorosłych mieszkańców gmin wiejskich i wiejsko-miejskich oraz zwiększenie poziomu kapitału społecznego na obszarach wiejskich i w małych miastach.
• Rządowy Program Fundusz Młodzieżowy na lata 2022-2033 – ma na celu wsparcie działań służących aktywizacji społecznej młodzieży. Przedmiotem oddziaływania Programu są inicjatywy młodzieżowe mające szczególnie istotne znaczenie dla udziału młodzieży w życiu publicznym, takie jak rady młodzieżowe jednostek samorządu terytorialnego, samorządy uczniowskie i studenckie, organizacje młodzieżowe oraz organizacje wspierające młodzież w procesie przygotowania do udziału w życiu publicznym.
• Rządowy Program Wspierania Międzynarodowych Domów Spotkań na lata 2021-2030 – celem programu jest promowanie nawiązywania kontaktów między społeczeństwami w UE i poza nią, promowanie solidarności i zrozumienia międzykulturowego, upowszechnianie dziedzictwa narodowego Polaków i historii Polski. Przedmiotem konkursu jest umożliwienie stworzenia sieci MDS, dysponującej wysokiej jakości ofertą programową spójną z celami polityki edukacyjnej i zagranicznej państwa polskiego, podążającą za współczesnymi wyzwaniami społecznymi oraz rynku pracy i edukacji.
• Rządowy Program Polski Inkubator Rzemiosła na lata 2021-2030 – podmiotami uprawnionymi do udziału w konkursach w ramach Programu są wyłącznie organizacje rzemieślnicze. Głównym celem programu jest wsparcie dla organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła, które wpłynie pozytywnie na rozwój ich kapitału ludzkiego i społecznego oraz potencjału instytucjonalnego. Środki finansowe z programu pomogą zrealizować cele statutowe organizacji rzemieślniczych oraz wpłyną pozytywnie na rozwój ich przedsiębiorczości i kształcenia dualnego.
• Rządowy Program Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022-2033 – dotyczy organizacji poradnictwa działających na rzecz upodmiotowienia osób doświadczających trudności życiowych, niesamodzielnych, niezaradnych życiowo, znajdujących się w kryzysie, wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, kształtując tym samym system wartości wspólnoty i wyrażając interesy społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje poradnicze poprzez realizację funkcji usługowej oraz artykulację i rzecznictwo interesów osób i grup społecznych, przyczyniają się do budowy i rozwoju dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego, w którym osoby, które z różnych powodów znalazły się na peryferiach życia społecznego mogą skorzystać z praw przysługujących obywatelom w demokratycznym państwie.

Budżet

Od 2018 do 2023 r. w ramach programów, których operatorem jest Instytut, przekazano ponad 6300 organizacjom pozarządowym 1,1 mld zł.

Kontrowersje

Po ogłoszeniu inicjatywy utworzenia Instytutu niektóre środowiska pozarządowe np. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka czy „Krytyka Polityczna” zajęły krytyczne stanowisko wobec tego pomysłu i podnosiły, że powołanie tego podmiotu nie było postulatem pochodzącym od środowiska pozarządowego. Zaznaczano, że przy tworzeniu ustawy i nowej instytucji nie przeprowadzono odpowiednich konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Sygnalizowano także obawy, że wraz z centralizacją w Instytucie agend rządowych rozdzielających środki publiczne dla organizacji pozarządowych, nastąpi ograniczenie swobody działania NGOsów oraz preferowanie podmiotów związanych z partią rządzącą.

Odmienne stanowisko, popierające powołanie Instytutu, zajęła m.in. Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej, która wskazywała, że projektowana w ustawie o NIW-CRSO reforma daje szansę na docenienie małych i lokalnych organizacji oraz przełamanie dotychczasowego monopolu w polskim trzecim sektorze.

Zobacz też

• Instytut Solidarności i Męstwa
• Polska Fundacja Narodowa