Wikipedia

Płetwal zwyczajny

gatunek ssaka

Płetwal zwyczajny[53], finwal[54] (Balaenoptera physalus) – gatunek ssaka morskiego z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae), występujący we wszystkich oceanach. Jest drugim co do wielkości zwierzęciem na Ziemi (po płetwalu błękitnym), dorastającym do 27 metrów długości.

Płetwal zwyczajny
Balaenoptera physalus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Płetwal zwyczajny wynurzający się
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

fiszbinowce

Rodzina

płetwalowate

Rodzaj

płetwal

Gatunek

płetwal zwyczajny

Podgatunki
  • B. p. physalus (Linnaeus, 1758)
  • B. p. patachonica Burmeister, 1865
  • B. p. quoyi (J.B. Fischer, 1829)
  • B. p. velifera Cope, 1869
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[52]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę [Balæna] Physalus[2]. Miejscem typowym był obszar w pobliżu Spitsbergenu, w archipelagu Svalbard, w Norwegii[55]; Linneusz nie wyznaczył żadnego holotypu, swój opis oparł na starszych opracowaniach (np. Guillaume Rondelet[56]; Conrad Gessner[57]; Friedrich Martens[58])[59].

Badania z wykorzystaniem markerów mitochondrialnych i jądrowych sugerują wyraźne zróżnicowanie wśród populacji w różnych basenach oceanicznych, wspierając obecny podział na podgatunki, które są również łatwo zróżnicowane morfologicznie[60]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[61]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe
B. p. patachonica Balaenoptera patachonica Burmeister, 1865 „Kilka mil od Buenos Ayres, nad brzegiem Platy”, Argentyna[62].
B. p. quoyi B[alæna] Quoyi J.B. Fischer, 1829 Falklandy[63].
B. p. velifera Balænoptera velifera Cope, 1869 Long Beach, Kalifornia, Stany Zjednoczone[62].

Etymologia

edytuj
  • Balaenoptera: rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal); gr. πτερον pteron „płetwa”[64].
  • physalus: gr. φύσαλος physalos „gatunek nadymającej się ropuchy, nadymającej się jadowitej ryby, wieloryba”; termin ten po prostu może również oznaczać „ten, który jest nadęty” i może odnosić się do fałd gardłowych lub nadętych wielorybów wyrzuconych na brzeg. Inni uważają, że jego pochodzenie wywodzi się z greckiego słowa φυσα physa, co oznacza „dech, oddech” i odnosi się do wyraźnych wydmuchów powietrza płetwali, podobnych do tych u kaszalotów (Physeter)[65][63].
  • patachonica: Patagonia, Argentyna[62]; kiedy Magellan zimował na wybrzeżu Patagonii w 1520 roku, handlował z rdzennymi mieszkańcami, prawdopodobnie z plemienia Tehuelcze, którzy nosili skóry zwierząt na nogach, i których nazwał „Patagones big-footed”, po czym nazwa ta stopniowo przylgnęła do tego obszaru[66].
  • quoyi: Jean René-Constant Quoy (1790–1869), francuski przyrodnik, kolekcjoner, podróżnik po Oceanie Spokojnym w latach 1826–1829[63][67].
  • velifera: łac. velifer „niosący żagle”, od velum „żagiel”; -fera „noszenie”, od ferre „nosić”; prawdopodobnie w aluzji do dużej, sierpowatej płetwy grzbietowej płetwala zwyczajnego zauważonej przez wielorybnika i przyrodnika Charlesa Scammona[68].

Nazewnictwo zwyczajowe

edytuj

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Balaenoptera physalus był oznaczany nazwą „finwal”[54]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” aby uniknąć wrażenia że takson ten należy do innego rodzaju, gatunkowi nadano nazwę „płetwal zwyczajny”, jako przynależnego do rodzaju płetwal (Balaenoptera)[53].

Zasięg występowania

edytuj

Płetwal zwyczajny występuje w wodach całego świata zamieszkując w zależności od podgatunku[61][53]:

Niekiedy finwale wpływają na wody Bałtyku. Obserwacje takie odnotowano w 1930 roku, oraz w sierpniu 2007 w Zatoce Gdańskiej. W latach 50. XX w. u brzegów Wyspy Sobieszewskiej wyłowiono z wody czaszkę tego ssaka[69], a 21 sierpnia 2015 znaleziono martwego płetwala zwyczajnego przy plaży w Stegnie, po czym przetransportowano go na Hel, a 25 sierpnia wydobyto z wody i rozpoczęto sekcję zwłok i badania w celach naukowych[70].

Morfologia

edytuj

Długość ciała 22–27 metrów; masa ciała 60–90 ton[71]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samice płetwali zwyczajnych mogą być o 5–10% dłuższe niż samce[71]. Szacuje się, że całkowita długość ciała wynosi 25 m i 27 m dla samców i samic płetwala południowego (B. p. quoyi) oraz 22 m i 24 m dla samców i samic płetwala zwyczajnego (B. p. physalus)[71]. Noworodki osiągają długość ciała około 6,40 m przy ciężarze 1000–1500 kg[71]. Płetwal zwyczajny ma długie, szpiczaste płetwy Jego brzuch jest biały, a grzbiet szary i czarny. Cechą charakterystyczną jest niesymetryczne ubarwienie: warga żuchwy po lewej stronie jest ciemnoszara, warga po prawej stronie jest biała. Fiszbin biały. Fontanna podwójna, wysokości ok. 5 m. Głowa stanowi prawie 1/4 długości ciała.

Ekologia

edytuj
 
Płetwal zwyczajny wynurzający się na powierzchnię wody

Żyje samotnie, w parach lub małych stadach (6-8 osobników). W lecie finwale migrują na żerowiska w wodach polarnych, w zimie wracają na wody cieplejsze – tam samice wydają na świat jedno młode. Żywią się zooplanktonem (Szczętki) i małymi rybami. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3-4 lat. Ciąża trwa około 12 miesięcy. Samica przestaje karmić cielę, gdy osiąga ono długość ok. 12 m.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h Kombinacja nazw.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia [Balæna] Physalus Linnaeus, 1758.
  3. ↑ a b c Nowa nazwa dla [Balæna] Physalus Linnaeus, 1758.
  4. ↑ Pierwsze użycie obecnej kombinacji nazw.
  5. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Balænoptera swinhoii J.E. Gray, 1866.
  6. ↑ Nowa nazwa dla Balænoptera swinhoii J.E. Gray, 1866.
  7. ↑ Nieuzasadniona poprawka Balænoptera swinhoii J.E. Gray, 1866.
  8. ↑ [Balæna] Musculus Linnaeus, 1758.
  9. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Balænoptera patachonica Burmeister, 1865.
  10. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia B[alæna] Quoyi J.B. Fischer, 1829.
  11. ↑ a b Pierwsze użycie obecnej kombinacji nazwy podgatunkowej.
  12. ↑ Nie Balæna antipodum J.E. Gray, 1843; niepoprawna późniejsza pisownia B[alæna] Antiquorum J.B. Fischer, 1829.
  13. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia balænoptera mediterraneensis Lesson, 1828.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Balaenoptera physalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Linnaeus 1758 ↓, s. 75.
  3. ↑ Linnaeus 1758 ↓, s. 76.
  4. ↑ Kerr 1792 ↓, s. 357.
  5. ↑ Kerr 1792 ↓, s. 358.
  6. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxvi, 114.
  7. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xxxvii, 126.
  8. ↑ P. Neill. Some account of a Fin-Whale stranded near Alloa. „Memoirs of the Wernerian Natural History Society”. 1, s. 212, 1811. 
  9. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xxii, 660. (łac.).
  10. ↑ A. Desmoulins: Baleinas ou Balènas. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 2. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1822, s. 164. (fr.).
  11. ↑ F. Rosenthal: Einige Naturhistorische Bemerkungen über die Walle nebst einer Abbildung. Greifswald: F.W. Kunicke, 1827, s. ryc. 1. (niem.).
  12. ↑ G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1828, s. 40. (łac.).
  13. ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. Cz. 1: Cétacés. 1828, s. 361, 442. (fr.).
  14. ↑ J. Fleming: A history of British animals: exhibiting the descriptive characters and systematical arrangement of the genera and species of quadrupeds, birds, reptiles, fishes, mollusca, and radiata of the United Kingdom; including the indigenous, extirpated, and extinct kinds, together with periodical and occasional visitants. Edinburgh: Bell & Bradfute, 1828, s. 169. (ang.).
  15. ↑ Fischer 1829 ↓, s. 525.
  16. ↑ Fischer 1829 ↓, s. 526.
  17. ↑ L. Companyo: Mémoire descriptif et ostéographie de la baleine, échouée sur les côtes de la mer, près de Saint-Cyprien, département des Pyrénées-Orientales, le 27 novembre 1828. Perpignan: J. Alzine, 1830, s. ryc.. (fr.).
  18. ↑ H. Schlegel: Abhandlungen aus dem Gebiete der Zoologie und vergleichenden Anatomie. Leiden: A. Arnz & comp, 1841, s. 38. (niem.).
  19. ↑ F. Cuvier: De l’histoire naturelle des cétacés. Paris: Roret, 1836, s. 334, seria: Roret's Suite à Buffon. (fr.).
  20. ↑ R.H. Sweeting. Dimensions and Description of a supposed new species of Balænoptera, stranded on Charmouth Beach, February 5, 1840. „The Magazine of natural history”. New series. 4, s. 343, 1840. (ang.). 
  21. ↑ a b c J.E. Gray: Mammalia. Appendix. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E. W. Janson, 1844–1875, s. 51. (ang.).
  22. ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte des In- und Auslandes. Cetaceen oder Walthiere. Cz. 1. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten Naturgeschichte, 1846, s. 33. (niem.).
  23. ↑ Gray 1850 ↓, s. 42.
  24. ↑ a b c Gray 1850 ↓, s. 43.
  25. ↑ R. Heddle. On a Whale of the Genus Physalus, Gray, captured in Orkney. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 24, s. 187, ryc. xliv, xlv, 1856. (ang.). 
  26. ↑ P.J. van Beneden. Sur une baleine prise près de l’île Vlieland et dont le squelette est monté au Jardin royal de zoologie d’Anvers. „Bulletins de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”. 2me série. 1, s. 403, 1857. (fr.). 
  27. ↑ H. Schlegel: De Dieren van Nederland Zoogdieren. Haarlem: A.C. Kruseman, 1862, s. 101. (niderl.).
  28. ↑ H.C.L. Barkow: Das Leben der Walle in seiner Beziehung zum Athmen und zum Blutlauf. Nebst Bemerkungen uber die Benennung der Finnwalle. Breslau: Hirt, 1862, s. 17. (niem.).
  29. ↑ J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 212, 1864. (ang.). 
  30. ↑ H. Burmeister. Extract from a letter addressed to Dr. Gray on a new species of Whale, Balænoptera patachonica. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865 (1), s. 190, 1865. (ang.). 
  31. ↑ H. Burmeister. The Patagonian Finner. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 18 (108), s. 495, 1866. (ang.). 
  32. ↑ J.E. Gray. Short account of part of a skeleton of a finner whale, sent by Mr. Swinhoe from the coast of Formosa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865 (3), s. 725, 1866. (ang.). 
  33. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 382. (ang.).
  34. ↑ J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 3. (ang.).
  35. ↑ a b c Cope 1869 ↓, s. 16.
  36. ↑ Cope 1869 ↓, s. 17.
  37. ↑ Gray 1870 ↓, s. 392.
  38. ↑ Gray 1870 ↓, s. 393.
  39. ↑ J.E. Gray. Notes on the sulphur-bottom whale of the New-Zealand whalers. With a note by Dr. J. E. Gray, F.R.S. &c. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 14 (82), s. 305, 1874. (ang.). 
  40. ↑ J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. London: B. Quaritch, 1878, s. 564. (ang.).
  41. ↑ P.J. Van Beneden & P. Gervais: Ostéographie des cétacés vivants et fossiles, comprenant la description et l’iconographie du squelette et du système dentaire de ces animaux, ainsi que des documents relatifs à leur histoire naturelle. Paris: A. Bertrand, 1880, s. 167; ryc. xii–xiii, fig. 11–24. (fr.).
  42. ↑ D.G. Elliot. Synopsis of the mammals of North America and the adjacent seas. „Publication (Field Columbian Museum)”. Zoological Series. 2 (1), s. 13, 1901. (ang.). 
  43. ↑ R. Dabbene. Mamíferos y aves de la Tierra del Fuego é islas adyacentes. „Anales del Museo Nacional de Buenos Aires”. Serie III. 1 (2), s. 76, 1902. (hiszp.). 
  44. ↑ F. Lahille. Las ballenas de nuestros mares, sus costumbres y aprovechamiento. „Revista del Jardín Zoológico de Buenos Aires”. Época II. 1, s. 76, 1905. (hiszp.). 
  45. ↑ A.J.E. Lönnberg. Contributions to the Fauna of South Georgia. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 40 (5), s. 28, 1906. (ang.). 
  46. ↑ a b А.Г. Томилин. Терморегуляция и географические расы китообразных. „Доклады Академии Наук СССР”. 54 (5), s. 468, 1946. (ros.). 
  47. ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 93.
  48. ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 130.
  49. ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 131.
  50. ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 200.
  51. ↑ Á. Cabrera. Catálogo de los mamíferos de America del Sur. „Revista del Museo Argentino de las Ciencias Naturales”. 4 (2), s. 621, 1961. (hiszp.). 
  52. ↑ J.G. Cooke, Balaenoptera physalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-26] (ang.).
  53. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 187. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  54. ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 73, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  55. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaenoptera physalus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-26].
  56. ↑ G. Rondelet: Libri de piscibus marinis : in quibus veræ piscium effigies expressae sunt: quæ in tota piscium historia continentur, indicat elenchus pagina nona et decima : postremo accesserunt indices necessarij. Lugduni: Apud Matthiam Bonhomme, 1554, s. 485. (łac.).
  57. ↑ C. Gessner: Historiæ animalivm liber IV.: Qui est de piscium & aquatilium animantium natura.: Cum iconibus singulorum ad viuum expressis ferè omnibus DCCXII. Editio secunda; nouis Iconibus, necnon obseruationibus non paucis audtior, atque etiam multis in locis emendatior. Continentur in hoc volumine, Gulielmi Rondeletii quoque, Medicinae Professoris Regij in Schola Monspeliensi, & Petri Bellonii Cenomani, medici hoc tempore Lutetiae eximij, de aquatlium singulis scripta. Paralipomena quaedam ad finem adiecta sunt. Francofurti: In bibliopolio Andreae Cambieri, 1604, s. 723. (łac.).
  58. ↑ F. Martens: Spitzbergische oder Groenlandische Reise-Beschreibung, gethan im Jahre 1671. Hamburg: Schultz, 1765, s. 125. (niem.).
  59. ↑ Archer i in. 2019 ↓, s. 1664.
  60. ↑ Archer i in. 2019 ↓, s. 1653–1670.
  61. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 282. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  62. ↑ a b c Archer i in. 2019 ↓, s. 1666.
  63. ↑ a b c Archer i in. 2019 ↓, s. 1665.
  64. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 132.
  65. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 536.
  66. ↑ The Key to Scientific Names ↓, patachonica [dostęp 2022-08-27].
  67. ↑ The Key to Scientific Names ↓, quoyi [dostęp 2022-08-27].
  68. ↑ Archer i in. 2019 ↓, s. 1666–1667.
  69. ↑ W. Nocny, Wyspa Sobieszewska, Gdańsk 2008, s. 12
  70. ↑ Wieloryb na Helu. Trwa sekcja zwłok. To finwal, ma ponad 17 m.
  71. ↑ a b c d T. Deméré: Family Balaenopteridae (Rorquals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 295–296. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Płetwal_zwyczajny&oldid=73504174”