Wikipedia

Prawosławne seminarium duchowne w Wilnie

Prawosławne seminarium duchowne w Wilnie – seminarium duchowne dla alumnów wyznania prawosławnego działające w Wilnie w latach 1839–1947, z przerwą na lata 1944–1946, kolejno w jurysdykcji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Jego siedzibą był monaster Św. Trójcy przy ulicy Ostrobramskiej.

Brama prowadząca na teren monasteru Trójcy Świętej z widocznym napisem w języku rosyjskim Monaster Trójcy Świętej i Seminarium Litewskie

Historia

edytuj

W Imperium Rosyjskim

edytuj

Prawosławne seminarium duchowne w Wilnie powstało w 1845, gdy do miasta, nowej siedziby eparchii wileńskiej i litewskiej, przeniesiona została siedziba seminarium funkcjonującego dotąd przy monasterze w Żyrowiczach. Seminarium to powstało z kolei w 1828 jako placówka unicka i przeszło do Kościoła prawosławnego po synodzie połockim w 1839, gdy wszystkie struktury Kościoła unickiego na ziemiach litewskich i białoruskich Imperium Rosyjskiego zostały włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[1]. W Wilnie siedzibą szkoły stał się monaster Św. Trójcy. W Żyrowiczach początkowo językiem wykładowym szkoły był polski, w przypadku niektórych przedmiotów łacina, następnie jednak wprowadzony został rosyjski[2]. Od momentu przeniesienia siedziby seminarium do Wilna stanowisko jego rektora było łączone z funkcją przełożonego tegoż klasztoru. Szkoła przyjęła nazwę Litewskiego Seminarium Duchownego[3].

Seminarium wileńskie w 1860 wprowadziło w życie postanowienia ogólnej reformy szkolnictwa teologicznego w Rosji opracowanej przez Świątobliwy Synod Rządzący. Odtąd było podporządkowane biskupowi eparchialnemu (w tym wypadku wileńskiemu i litewskiemu), który potwierdzał przedstawione przez rektora kandydatury na wykładowców. Seminarium było szkołą sześcioklasową, osoby ubiegające się o przyjęcie do niego musiały ukończyć wcześniej czteroklasową szkołę duchowną. Po reformie z programu nauczania usunięto patrystykę, archeologię cerkiewną, polemikę teologiczną, zasady gospodarowania na wsi, elementy medycyny. Nowy program zakładał skupienie się na nauce teologii i uzyskanie specjalizacji w jej obrębie. Kolejna reforma programowa miała miejsce w 1884. Seminaria poddano wówczas jeszcze ściślejszej kontroli biskupów, ograniczono nauczanie przedmiotów ogólnokształcących i języków obcych (te ostatnie były wykładane jedynie chętnym, za dodatkową opłatą) na rzecz poszerzonego kursu prawa kanonicznego. Słuchaczami seminarium wileńskiego w zdecydowanej większości byli synowie prawosławnych duchownych[4]. Trzy lata wcześniej wydana została odrębna instrukcja Synodu dotycząca oddziaływania wychowawczego na uczniów szkół. Wykładowców zobowiązano w niej do łagodnego i serdecznego traktowania alumnów, by wychować ich w duchu rosyjskiego patriotyzmu i osobistej kultury. Zabroniono także używania w szkołach (także w rozmowach prywatnych) języków ukraińskiego i białoruskiego. Efektem wprowadzenia powyższych zaleceń było zwolnienie z pracy w wileńskim seminarium wykładowców nierespektujących ich[5]. W 1896 wprowadzono obowiązek uczestnictwa wychowanków w nabożeństwach cyklu dobowego i czynnego udziału w niedzielnej Świętej Liturgii w charakterze lektorów, psalmistów i chórzystów[5]. Seminarium wileńskie posiadało bogatą bibliotekę, obejmującą księgozbiory monasterów wileńskiego, żyrowickiego i supraskiego (w tym pochodzące z czasów ich przynależności do bazylianów) oraz prywatne zbiory metropolity wileńskiego i litewskiego Józefa[5].

W 1863 Świątobliwy Synod Rządzący rozważał przekształcenie seminarium w Wilnie w piątą w Imperium Rosyjskim[a] Akademię Duchowną dającą możliwość ukończenia pełnych studiów teologicznych, w tym uzyskiwania stopni kandydata, magistra i doktora nauk teologicznych. Absolwenci Akademii mieli być w szczególny sposób przygotowywani do polemiki z Kościołem katolickim, by mogli brać udział w rozszerzaniu wpływów prawosławia na ziemiach zagarniętych drogą trzech zaborów Rzeczypospolitej (co wiązało się z ich rusyfikacją). Plan ten nie został urzeczywistniony z powodu sprzeciwu metropolity moskiewskiego Filareta, w ocenie którego wystarczające byłoby podniesienie poziomu samego seminarium i skupienie się na lepszym przygotowaniu jego absolwentów, białych duchownych, do pracy misyjnej. Projekt powołania Wileńskiej Akademii Duchownej był rozważany ponownie w latach 90. XIX w., jednak tym razem został odrzucony z powodu sprzeciwu biskupa wileńskiego Aleksego[6]. Seminarium działało do 1915, gdy jego wykładowcy razem z całym prawosławnym duchowieństwem Wilna udali się na bieżeństwo[3].

Zgodnie z zaleceniami Synodu z 1860 liczebność jednego roku słuchaczy nie mogła przekraczać 40 osób. Łącznie w XIX w. seminaria duchowne w Wilnie i Krzemieńcu ukończyło 800 alumnów[4]. Nauka w seminarium była płatna i wynosiła 20 rubli za pierwszy i drugi rok nauki, 15 za trzeci i czwarty oraz 10 za piąty i szósty. Dodatkowo słuchacze wnosili 110 rubli opłaty za obowiązkowe zakwaterowanie w internacie. Wyróżniający się studenci z ubogich rodzin otrzymywali stypendia[5].

W II Rzeczypospolitej

edytuj

W 1921 władze niepodległej Polski wyraziły zgodę na organizację prawosławnych seminariów duchownych w Krzemieńcu i w Wilnie[7]. Seminarium wileńskie de facto wznowiło działalność w dotychczasowej siedzibie już dwa lata wcześniej[5]. W placówce kształcili się kandydaci na duchownych pochodzący z diecezji wileńsko-lidzkiej, diecezji grodzieńskiej oraz pińsko-poleskiej[8]. W państwie polskim seminarium zachowało rosyjski charakter, jaki posiadało w poprzednim stuleciu. Język rosyjski pozostał językiem wykładowym szkoły, również kadra pedagogiczna składała się z Rosjan, zachowano program nauczania opracowany w XIX w. przez Świątobliwy Synod Rządzący, dodając jedynie do przedmiotów obowiązkowych język polski i język białoruski[7]. Działo się tak mimo niewielkiej liczby uczniów narodowości rosyjskiej. W 1923 z 292 słuchaczy seminarium 221 zadeklarowało narodowość białoruską, 63 – rosyjską, 7 – ukraińską i 1 polską. Równocześnie 210 osób podało, iż w domu rodzinnym posługuje się językiem rosyjskim, 63 – białoruskim, po jednej ukraińskim i polskim, zaś 11 – mieszanką dwóch lub trzech języków sposób wymienionych wyżej[9]. Środowiska białoruskie w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym zabiegały o białorutenizację szkoły[7]. Seminarium utrzymywało dobre kontakty z wileńskim Gimnazjum Białoruskim, którego siedzibą również był budynek monasteru Trójcy Świętej[9].

W 1924 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zreformowało seminarium, decydując o przekształceniu go w ośmioletnie gimnazjum ogólne, o statusie szkoły państwowej, i dwuletnie studium teologii, szkołę prywatną. Od zgody PAKP na reformę uzależniono dalsze funkcjonowanie placówki, w związku z czym w roku szkolnym 1924/1925 seminarium rozpoczęło pracę w opisanej wyżej formie. Przy poparciu rektora seminarium archimandryty Filipa (Morozowa) (a wbrew oczekiwaniom metropolity warszawskiego i całej Polski Dionizego i duchowieństwa diecezji) do szkoły wprowadzono jako wykładowy język polski[8]. Reforma nie przyniosła jednak spodziewanych efektów. W 1932 Instytut Spraw Narodowościowych ocenił poziom nauczania w placówce jako niski, postępy polonizacji (mimo faktycznego prowadzenia wielu zajęć w języku polskim) jako nieznaczne z powodu utrzymującego się prestiżu języka rosyjskiego[8]. W 1927 odrębne pismo kuratora wileńskiego okręgu szkolnego wskazywało ponadto na konieczność remontu biblioteki szkolnej i uporządkowania księgozbioru[10].

Do seminarium w Wilnie w okresie międzywojennym przyjmowani byli mężczyźni wyznania prawosławnego, obywatele polscy. To samo obywatelstwo było wymagane od kandydatów na wykładowców, których wskazywał Sobór Biskupów PAKP, zaś zatwierdzał minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Naukę w szkole mogli podejmować absolwenci czteroklasowych szkół ogólnokształcących, równorzędnych szkół prywatnych. Dla osób nieposiadających takiego wykształcenia przeprowadzany był egzamin wstępny. Zakwaterowanie w internacie nie było obowiązkowe. W 1921 korzystało z niego 70 słuchaczy z ogółu 200[10]. Od reformy w 1924 do 1932 w seminarium nauczane były przedmioty teologiczne oraz świeckie: język polski, geografię powszechną i Polski, wiedzę o Polsce, przyrodę z logiką, filozofię, fizykę, chemię, rysunek kaligraficzny, śpiew, matematykę, gimnastykę. Z języków obcych słuchacze obowiązkowo poznawali łacinę i grekę, język rosyjski oraz do wyboru język białoruski lub ukraiński[11].

W 1932, w ramach ogólnej reformy szkolnictwa, seminarium w Wilnie zostało przekształcone w Liceum Teologiczne łączące program liceum ogólnokształcącego z nauczaniem przedmiotów teologicznych[9]. W roku szkolnym 1935/1936, po naradach państwowo-kościelnych, obie strony zgodziły się na likwidację seminarium wileńskiego (jak i analogicznej placówki w Krzemieńcu) i zastąpienie jej przez jedno Liceum Teologiczne w Warszawie. Proces ten nie doszedł do skutku z powodu wybuchu II wojny światowej[12].

II wojna światowa

edytuj

Seminarium zostało zlikwidowane po aneksji Litwy do ZSRR w 1940, podobnie jak wszystkie inne placówki kształcące duchownych poszczególnych wyznań[13].

W 1944 egzarcha Krajów Bałtyckich metropolita Sergiusz zorganizował w jego zastępstwie trzysemestralne kursy teologiczne, których celem było kształcenie kapłanów na potrzeby parafii na Litwie, Łotwie i w Estonii, jak również na potrzeby Pskowskiej Misji Prawosławnej[14]. Kierownikiem kursów został były profesor seminarium duchownego w Moskwie protoprezbiter Wasilij Winogradow, a następnie ostatni przedwojenny rektor seminarium Józef Dziczkowski. Zadania wykładowców pełnili miejscowi duchowni prawosławni. Jedyny rocznik kursów, liczący 27 osób, ukończył edukację 27 kwietnia 1944[14].

Po ponownym włączeniu Litwy do ZSRR prawosławny biskup wileński otrzymał zgodę władz radzieckich na ponowne uruchomienie placówki. W ich pierwotnych planach prawosławie na Litwie miało uzyskać wsparcie państwa, by osłabić pozycję większościowego Kościoła rzymskokatolickiego. Koncepcja ta została jednak szybko zarzucona i już w 1946 władze zamknęły seminarium[15].

Związani z seminarium

edytuj

Wykładowcy

edytuj

Rektorzy

edytuj

Absolwenci

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Po akademiach Moskiewskiej, Petersburskiej, Kijowskiej i Kazańskiej.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 46. ISBN 978-83-7431-127-4.
  2. ↑ Виленская и литовская православная епархия
  3. ↑ a b Koczetow D., Kuźmin A., Szlewis G.: Wilenskij wo imia Swiatoj Troicy mużskoj monastyr'. W: Prawosławnaja Encikłopiedija. T. VIII. Moskwa: Cerkowno-Naucznyj Centr "Prawosławnaja Encikłopiedija", 2004, s. 479. ISBN 5-89572-005-6.
  4. ↑ a b Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 275. ISBN 978-83-7431-127-4.
  5. ↑ a b c d e Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 276–277. ISBN 978-83-7431-127-4.
  6. ↑ Mironowicz A.: Kościół prawosławny w Polsce. Białostockie Towarzystwo Historyczne, 2006, s. 512. ISBN 83-60456-02-X.
  7. ↑ a b c d M. Papierzyńska-Turek, Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989, s. 279–282
  8. ↑ a b c d M. Papierzyńska-Turek, Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989, s. 283–285
  9. ↑ a b c Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 283–284. ISBN 978-83-7431-127-4.
  10. ↑ a b Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 278–279. ISBN 978-83-7431-127-4.
  11. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 282. ISBN 978-83-7431-127-4.
  12. ↑ a b c d e Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 287. ISBN 978-83-7431-127-4.
  13. ↑ Особенности репрессий духовенства Литвы в 1939 – 1958 г.г. и «собственноручные показания» о.Евгения Насекайло
  14. ↑ a b Szlewis G., Православные храмы Литвы, Свято-Духов Монастыр, Vilnius 2006, ISBN 9986-559-62-6, s. 29–31
  15. ↑ THE ORTHODOX CHURCH IN LITHUANIA IN THE TWENTIETH CENTURY. [dostęp 2010-03-28]. (ang.).
  16. ↑ Архиепископ Евсевий
  17. ↑ Павел (Доброхотов). [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  18. ↑ Аверкий (Кедров). [dostęp 2012-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
  19. ↑ Иоанн (Лавриненко). [dostęp 2002-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-07-27)].
  20. ↑ Евсевий Ильинский
  21. ↑ Архиепископ Александр (Добрынин) (1879 – 1885). [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-01)].
  22. ↑ ЕВГЕНИЙ
  23. ↑ АВГУСТИН
  24. ↑ Алексий (Опоцкий). [dostęp 2012-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
  25. ↑ Иннокентий (Беляев). [dostęp 2012-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
  26. ↑ Семинария Виленская духовная. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)].
  27. ↑ Biogram w bazie prawosławia rosyjskiego. [dostęp 2012-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-21)].
  28. ↑ Священномученик Лаврентий, епископ Балахнинский (память 6 ноября).
  29. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 285. ISBN 978-83-7431-127-4.
  30. ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 281. ISBN 978-83-7431-127-4.
  31. ↑ K. Grzesiuk, Duchowieństwo prawosławne na południowym Podlasiu w okresie międzywojennym. [dostęp 2013-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-02)].
  32. ↑ Mogę spokojnie umierać. Rozmowa z metropolitą Bazylim [w:] Mogę spokojnie umierać. Bazyli prawosławny metropolita Warszawski i całej Polski 1914 – 1998. Białystok: Orthdruk, 1998, s. 18. ISBN 83-85368-44-2.
  33. ↑ Претерпевший до конца. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-18)].
  34. ↑ Выпускники Литовской духовной семинарии
  35. ↑ Архиепископ Константин
  36. ↑ Архиепископ Даниил (Юзьвюк) (1882–1966). [dostęp 2013-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-02)].
  37. ↑ W. Tiepłowa, М.О. Коялович и православная историческая школа Белоруссии
  38. ↑ Jarosław Charkiewicz, Święci ziemi białoruskiej, Hajnówka: Bratczyk, 2006, ISBN 83-88325-76-0, OCLC 749340259.
  39. ↑ Архимандрит Смарагд
  40. ↑ W. Głazow, ЛЕВ ПАЕВСКИЙ, СВЯЩЕННИК И ИСТОРИК. [dostęp 2015-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-21)].
  41. ↑ Феофан (Семеняко). [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  42. ↑ Архиепископ Викторин (Беляев) (1978–1989). [dostęp 2013-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-01)].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawosławne_seminarium_duchowne_w_Wilnie&oldid=73201686”