Ryszard Berwiński
Ryszard Wincenty Berwiński (ur. 28 lutego 1819 w Polwicy pod Zaniemyślem, zm. 19 listopada 1879 w Stambule) – polski poeta tworzący w okresie romantyzmu, związany z Wielkopolską, członek Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu[1], tłumacz (z języka czeskiego), folklorysta[2], uczestnik Wiosny Ludów[3].
 Ryszard Berwiński w Stambule | |
| Data i miejsce urodzenia |
28 lutego 1819 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
19 listopada 1879 |
| Zawód, zajęcie |
poeta, dramaturg, tłumacz, slawista |
Życiorys
edytujJego ojcem był Jakub Bonawentura (zarządca-komisarz majątków ziemskich Jaraczewskich w okolicach Zaniemyśla i Jezior), a matką Marianna Faustyna z Bukowieckich (niektóre źródła podają błędnie, że z Bukowskich). Urodził się jako piąte dziecko z kolei. W księgach metrykalnych parafii dziecko zapisano pod pierwszym imieniem Wincenty i takiego imienia używano w domu, szkole i urzędowo. Dopiero w momencie debiutu literackiego poeta zmienił kolejność imion[4].
Kształcił się w gimnazjach Leszna i Wrocławia[5]. W latach 1840–1844 studiował w Berlinie[6]. Po studiach wędrował po Wielkopolsce zajmując się także działalnością konspiracyjną[6]. Po studiach, w 1844 roku zamieszkał w Poznaniu[7], skąd działał jako galicyjski emisariusz propagujący powstanie i zniesienie pańszczyzny, przez co w 1845 został aresztowany. Lata 1845–1847 spędził w więzieniu w Wiśniczu, a później przebywał w Berlinie w więzieniu w Moabicie. Z powodu lewicowych poglądów wstąpił do Komitetu Narodowego i brał udział w Wielkopolskiej Wiośnie Ludów oraz w walkach w Krakowie, uczestniczył w Zjeździe Słowiańskim w Pradze. Współpracował też z poznańską Gazetą Polską.
Na przełomie lat 1850–1851 lekarze stwierdzili u niego chorobę nerwową, której w latach następnych poddał się leczeniu. Ponownie zamieszkał w Poznaniu i wrócił do działalności politycznej, zostając posłem na sejm pruski. Na wieść o wojnie krymskiej złożył mandat i wyjechał do Paryża, a później do Konstantynopola z ramienia Hotel Lambert.
W 1855, podczas pobytu w Konstantynopolu, przystąpił do Kozaków Sułtańskich Sadyka Paszy, następnie od końca wojny krymskiej aż do 1871 służył w Drugim pułku dragonów osmańskich. W roku 1879 zmarł w nędzy i zapomnieniu.
Życie prywatne
edytujJego najstarszym bratem był Józef Ignacy (lekarz), a młodszym Teofil Nepomucen (wykładowca historii w poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny oraz gimnazjum w Trzemesznie, autor rozpraw historycznych, zm. 1865, mecenas Ryszarda w czasie jego pobytu w Turcji) i Tomasz Ignacy (1829-1852, zmarły w trakcie studiów w Berlinie). Miał też trzy siostry, w tym Mariannę, która straciła dwie córki[4].
Upamiętnienie
edytujBerwiński jest patronem ulic i skwerów[8], posiada swoją ulicę m.in. w Poznaniu[9] i w Krakowie na Azorach[10], w Środzie Wielkopolskiej[11], w Bydgoszczy[12], w Ślesinie[13], w Kościanie[14] oraz plac w Kargowej[15]. Jest patronem Szkoły Podstawowej w Zaniemyślu[16].
Twórczość
edytujRyszard Berwiński był jednym z ważniejszych poetów wielkopolskich doby romantyzmu. Debiutował w 1836 w czasopiśmie „Przyjaciel Ludu” zapisami folklorystycznymi. Jego prace odzwierciedlały duży wpływ regionalizmu wielkopolskiego, a w późniejszym okresie kultury Półwyspu Bałkańskiego. Berwiński, wraz z innymi twórcami o zainteresowaniach słowiańskich, wprowadził do literatury polskiego romantyzmu historyczne motywy wielkopolskie i miejsca, takie jak Gniezno[17], Gopło czy Kruszwica, podczas gdy wcześniej dominowały tradycje kresowe i litewskie (np. u Adama Mickiewicza).
Ważniejsze utwory
edytuj- Bogunka na Gople (1840) – pieśń. Tytułowa Bogunka to przemieniona dziewczyna, siostra trzech pomordowanych wzajem braci. Gopło ukazane zostało mitycznie, podobnie jak w Balladynie Słowackiego. Wstęp do utworu ma formę pieśni śpiewanej przez słowiańskiego guślarza Bojana (postać zaczerpnięta ze Słowa o wyprawie Igora). Pieśń w dużym stopniu napisana jest heksametrem polskim, wzorowanym na Powieści wajdeloty z Konrada Wallenroda. Dalej proza utworu jest często archaizowana i rytmizowana.
- Don Juan Poznański. Poemat bez końca. (1844) – utwór zainspirowany Don Juanem George Byrona, będący jego parodią. Bohater poematu to marny szlachcic zabawiający się butelką i kartami. Utwór zawiera liczne dygresje, będące potyczkami ideologicznymi z opinią publiczną, przyszłymi czytelnikami, mitami literackimi i narodowymi oraz życiem społecznym w ówczesnej Wielkopolsce.
- Parabaza do „Don Juana poznańskiego”[18] (1844) – utwór, podobnie jak Don Juan, traktujący ironicznie i krytycznie polskie społeczeństwo i wady narodowe.
- Marsz w przyszłość (1844) – wiersz należący do liryki rewolucyjnej, podmiot zbiorowy utworu to gromada ludzka, świadoma trudów, ale i pewna osiągnięcia celów jak równość społeczna.
Publikacje
edytuj- Powieści wielko-polskie, Wrocław 1840. Wersja cyfrowa
- Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1–2, Poznań 1854. Tom I, Tom II
- Wybór pism Wersja cyfrowa
Zobacz też
edytuj- Księga życia i śmierci (zbiór poezji wydany w 1953)
Przypisy
edytuj- ↑ Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 914.
- ↑ Publio.pl – ebooki, eprasa, darmowe ebooki (ePUB, Kindle Mobi, PDF, MP3) – księgarnia internetowa [online], Publio.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
- ↑ Berwiński Ryszard Wincenty (1819-1879) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
- ↑ a b Józef Ratajczak, Poznański Don Juan Ryszard Berwiński, Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW "Prasa-Książka-Ruch", 1989, s. 17-18, ISBN 83-03-02543-0, OCLC 21524614 [dostęp 2022-11-05].
- ↑ Berwiński Ryszard – Słownik polskiej bajki ludowej – red. Violetta Wróblewska [online], bajka.umk.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ a b Berwiński Ryszard [online], encyklopedia.interia.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
- ↑ Maciej Brzeziński, POZNAŃSKIE HISTORIE: Poznański romantyk – Ryszard Wincenty Berwiński [online], POZNAŃSKIE HISTORIE, 28 czerwca 2012 [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Rocznica urodzin Ryszarda Berwińskiego: Pamięć o poecie – Gazeta Średzka [online], gazetasredzka.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Ul. Ryszarda Berwińskiego – Mapa Poznań, plan miasta, ulice w Poznaniu – E-turysta [online], mapy.e-turysta.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Ul. Ryszarda Berwińskiego – Mapa Kraków, plan miasta, ulice w Krakowie – E-turysta [online], mapy.e-turysta.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Berwińskiego Ryszarda 14 (ul), 63-000 Środa Wielkopolska [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
- ↑ Ulica Ryszarda Berwińskiego – Bydgoszcz – mapa Bydgoszczy z ulicami [online], mapa.livecity.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Ul. Ryszarda Berwińskiego – Mapa Ślesin, plan miasta, ulice w Ślesinie – E-turysta [online], mapy.e-turysta.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Ulica Ryszarda Berwińskiego – Kościan – mapa Kościana z ulicami [online], mapa.livecity.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Kargowa – Plac Berwińskiego. Atrakcje turystyczne Kargowej. Ciekawe miejsca Kargowej [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Szkoła Podstawowa im. Ryszarda Wincentego Berwińskiego w Zaniemyślu [online], podstawowazaniemysl.edupage.org [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Dawid Jung, Informacjelokalne – Piewca prastarego Gniezna [online] [dostęp 2016-10-22].
- ↑ Poezye R. W. Berwińskiego [online], Parabaza do Don-Juana Poznańskiego ; Księga życia i śmierci ; Ostatnia spowiedź w starym kościele., polona.pl [dostęp 2020-05-21].
Bibliografia
edytuj- Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 730. ISBN 83-901625-0-4.
- Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 23, 439, 456-457, 478-479, 660-661, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.
Literatura uzupełniająca
edytuj- Wisława Knapowska, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 471–473. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0
Linki zewnętrzne
edytuj- Utwory Ryszarda Wincentego Berwińskiego dostępne w serwisie Polona