Smorgonie

Smorgonie
Смаргонь
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	smorgoński
Data założenia	1503
Prawa miejskie	1904
Wysokość	150 m n.p.m.
Populacja (2018); • liczba ludności	; 37 527
Nr kierunkowy	+375 1592
Kod pocztowy	231000, 231041, 231042, 231044, 231045
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Smorgonie
	Położenie na mapie Białorusi Smorgonie
	Położenie na mapie Polski w 1939 Smorgonie
	54°29′N 26°24′E/54,483333 26,400000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Smorgonie (biał. Смарго́нь Smarhoń, ros. Сморго́нь Smorgoń, lit. Smurgainys, jid. ‏סמאַרגאָן‎ Smargon^[3]) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, stolica rejonu smorgońskiego, położone na historycznej Wileńszczyźnie.

Historia

Dwór Przeździeckiego w 1812

W XV wieku Smorgonie były własnością rodu Despot-Zenowiczów i wchodziły w skład dawnego województwa wileńskiego. W 2 poł. XVII wieku najechali je Radziwiłłowie i siłą przyłączyli do ordynacji nieświeskiej. W 1805 roku miasto zostało sprzedane Ogińskim, od których kupił je później Karol Dominik Przeździecki. Za jego udział w powstaniu listopadowym rząd carski skonfiskował mu majątek. Klasycystyczny dwór Przeździeckiego rozebrano w XIX wieku. To w Smorgoniach Napoleon Bonaparte podjął decyzję o opuszczeniu Wielkiej Armii, przekazał dowództwo Muratowi a następnie w towarzystwie niewielkiej eskorty udał się do Francji.^[4]

Napoleon w Smorgoniach, obraz Zygmunta Rozwadowskiego

W 1904 Smorgonie uzyskały prawa miejskie^[1].

W czasie I wojny światowej przez miasto przechodził front. Od 1915 roku było okupowane przez armię niemiecką. Po wycofaniu się Niemców w grudniu 1918 roku miasto zostało zajęte bez walki przez bolszewików^[5]. W latach 1920–1922 Smorgonie pozostawały w składzie Litwy Środkowej, a następnie II Rzeczypospolitej; były siedzibą wiejskiej gminy Smorgonie. W 1924 były najmniejszym miastem Polski, licząc 100 mieszkańców^[6].

Widoki Smorgoni z czasów II Rzeczypospolitej:
Ulica Wileńska
Rynek
Dworzec kolejowy
Kościół św. Michała Archanioła
Synagoga (niezachowana)

W latach 1921–1945 miasto leżało w Polsce, w województwie wileńskim^[a], w powiecie oszmiańskim, w gminie miejskiej Smorgonie.

W 1931 w 801 domach zamieszkiwało 4074 osób^[7].

Od 17 września 1939 znajdowały się pod okupacją ZSRR, a od 1941 roku – niemiecką.

Obecnie miasto leży w granicach Białorusi.

Społeczność żydowska

Do II wojny światowej Smorgonie miały znaczącą społeczność żydowską (pod koniec XIX wieku Żydzi stanowili 76% populacji miasta^{[potrzebny przypis]}). W czasie I wojny światowej wielu Żydów ewakuowało się w głąb Rosji w ramach tzw. bieżeństwa. Po wojnie uciekinierzy zaczęli wracać do miasta; działały tu liczne organizacje żydowskie^{[potrzebny przypis]}.

Większość społeczności żydowskiej Smorgoni została wywieziona w 1942 do getta kowieńskiego lub podwileńskich Ponar. Wspomnienia o żydowskich Smorgoniach zostały zebrane w księdze pamięci miasteczka^[8].

Zabytki

Kościół katolicki św. Michała Archanioła(inne języki), renesansowy, obronny (mury grubości od 1,8 do 3 m), zbudowany w latach 1606–1612 pierwotnie jako zbór kalwiński, na miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej (z l. 1552–1553). Fundatorem był wojewoda brzeskolitewski Krzysztof Zenowicz. Jego syn Mikołaj Bogusław Zenowicz przeszedł na katolicyzm, a jego siostra w 1621 przekazała zbór katolikom. W 1866 rosyjskie władze zaborcze zamieniły kościół na cerkiew. W 1921 wrócił do katolików. Zamknięty w 1947 (był magazynem, sklepem, salą wystawową, muzeum). W 1990 przekazany ponownie wiernym wyznania katolickiego.

Związani z miastem

Mosze Kulbak – żydowski poeta, prozaik i publicysta tworzący w języku jidysz, urodzony w Smorgoniach.
Rascisłau Łapicki – białoruski działacz antysowiecki, twórca podziemnego ugrupowania na Ziemi Miadziolskiej i Smorgońskiej.
Uładzimir Niaklajeu – białoruski poeta, prozaik i działacz społeczno-polityczny, laureat szeregu nagród zawodowych i państwowych za twórczość literacką, urodzony w Smorgoniach.
Szemu’el Rodenski – izraelski aktor, urodzony w Smorgoniach.
Awrom Suckewer – żydowski pisarz, jeden z najważniejszych poetów języka jidysz, urodzony w Smorgoniach.
Paweł Szulkin – polski fizyk, wykładowca, rektor Politechniki Gdańskiej, członek PAN, przedstawiciel Polski w UNESCO, urodzony w Smorgoniach.

Obwarzanki

Miasto słynęło dawniej ze słodkich obwarzanków, które obok palm wileńskich i piernikowych serc z sentencjami, były symbolem i atrakcją sławnego jarmarku odpustowego Kaziuków wileńskich. Obwarzanki zwożono wozami i stosami kładziono na straganach.

Śpiewano o nich np: Smorgońskich obwarzanków kupią tobie penki, / Tylko ty Józiuku nie oddawaj renki.