Tadeusz Byrski
Tadeusz Byrski, ps. Tadeusz (ur. 15 sierpnia 1906 w Krakowie, zm. 2 kwietnia 1987 w Warszawie) – polski reżyser teatralny, pionier teatru radiowego w Polsce.
| Data i miejsce urodzenia |
15 sierpnia 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
2 kwietnia 1987 |
| Zawód |
aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru, pedagog |
| Współmałżonek | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Stanisława[1] i Karoliny Byrskich. Był bratem Stanisława Romana – scenografa, dyrektora teatru i malarza[2]. W latach 1923–1929 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, od 1924 był słuchaczem szkoły aktorskiej przy Teatrze Reduta, w sezonie 1925/1926 aktorem tego teatru. W 1926 zdał eksternistyczny egzamin aktorski i do 1929 występował na scenach teatrów warszawskich. Od 1929 był pracownikiem Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie, gdzie był m.in. sekretarzem programu i kierownikiem programu, a także jednym z głównych twórców teatru radiowego. Z pracy zrezygnował po konflikcie z wojewodą wileńskim Ludwikiem Bociańskim. W latach 1937–1939 był głównym reżyserem w Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie.
W czasie II wojny światowej pracował fizycznie, uczestniczył w podziemnym życiu kulturalnym, organizował spektakle teatralne. Był pracownikiem referatu literackiego Sekcji Polskiego Radia Delegatury Rządu na Kraj[3].
W latach 1945–1946 kierował Instytutem Artystycznym w Kazimierzu Dolnym, w którym szkolono wiejskich działaczy kulturalnych. W latach 1946–1948 pracował początkowo jako wychowawca w domu dziecka, następnie jako wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie i warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia. W latach 1948–1949 kierował Sceną Opolską Teatrów Śląsko-Dąbrowskiej, w latach 1949–1951 był kierownikiem Teatru Polskiego Radia. W sezonie 1951/1952 był kierownikiem artystycznym Sceny Toruńskiej Teatrów Ziemi Pomorskiej. W latach 1952–1958 pracował jako dyrektor Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, a jego placówka była uważana za jeden z najlepszych teatrów lokalnych. W sezonie 1958/1959 kierował poznańskimi teatrami Polskim i Nowym, w latach 1962–1966 był reżyserem w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (dyrektorem była wówczas jego żona), w latach 1966–1971 reżyserem w Teatrze Nowym w Łodzi. W 1971 przeszedł na emeryturę. W kolejnych latach reżyserował jeszcze sporadycznie w teatrach w całej Polsce (ostatni raz w 1986, w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku).
Był członkiem Klubu Krzywego Koła i członkiem jego zarządu, w 1975 podpisał List 59. 23 sierpnia 1980 dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[4].
W 1976 opublikował książkę Teatr-radio. Wspomnienia, wznowioną w pełnej, nieocenzurowanej wersji w 2015 pod tytułem W pogoni za teatrem.
Mąż aktorki i reżyserki Ireny Byrskiej, z którą współpracował przez większą część kariery zawodowej. Miał troje dzieci: Marię Krzysztofa, Agnieszkę i Katarzynę.
Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163-3-33)[5].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)[1]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)[6]
Nagrody
edytuj- Wyróżnienie zespołowe (z żoną Ireną) przyznane przez Podkomitet Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za działalność artystyczną w teatrach Kielce - Radom (1955)[7]
- Nagroda artystyczna Prezydium WRN w Kielcach (1957)
- Nagroda miasta Kielce za działalność artystyczną (1958)
- wyróżnienie na I KST w Kaliszu za reżyserię Hamleta w Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu (1961)
Źródło:[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ Stanisław Roman Byrski [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-04-02].
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 230.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: SZYMAŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-12-31].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-09].
- ↑ Tadeusz Byrski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2024-07-09].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Byrski w bazie filmpolski.pl
- Tadeusz Byrski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-10].
- Teatr Byrskich. Refleksje. Dokumenty. Wspomnienia (wybór), wyd. Kielce 1992.