Wikipedia

Wikipedysta:Netteran/brudnopis

Bolesław Parasion
Ilustracja
Jacopino del Conte, Portret Michała Anioła (fragment), ok. 1535, Casa Buonarroti, Florencja[1].
Imię i nazwisko

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni

Data i miejsce urodzenia

6 marca 1475
Caprese

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1564
Rzym

Narodowość

Włoch

Dziedzina sztuki

malarstwo, rzeźba, poezja

Epoka

renesans, prekursor baroku

Ważne dzieła
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Michelangelo Buonarroti (Michał Anioł, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni[2]; ur. 6 marca 1475 w Caprese, prowincji Toskanii we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 w Rzymie) – włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki Odrodzenia.

Autor między innymi fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietà i Dawid. Z dzieł architektonicznych – projekt kopuły bazyliki świętego Piotra. Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494–1495), Florencją (1501–1505, 1517–1534) a przede wszystkim z Rzymem (1496–1501, 1505–1517, 1534–1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim. Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Domenico Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanniego. Wbrew obiegowym opiniom to nie Michał Anioł zaprojektował mundury Watykańskiej Gwardii Szwajcarskiej[3].

Młodość

edytuj

Michał Anioł urodził się w rodzinie Buonarroti Simoni należącej do starych florenckich rodów mieszczańskich. Gdy miał zaledwie kilka tygodni, jego rodzina przeniosła się do Florencji. Jego ojciec Lodovico pełnił w tym czasie obowiązki burmistrza Chiusi i Caprese. Matka, Francesca di Neri di Miniato del Sera, zmarła 6 grudnia 1481 roku, kiedy artysta miał 6 lat. Z tego względu młody Michał Anioł był wychowywany przez spokrewnioną rodzinę kamieniarzy, co ukierunkowało jego późniejsze zainteresowania.

Od 1 kwietnia 1488 roku rozpoczął terminowanie w pracowni Domenica Ghirlandaia, uznanego florenckiego malarza. W okresie tym artysta poznał techniki malowania fresków, jednakże bardziej pociągała go rzeźba. Rok później przeszedł do pracowni rzeźbiarza Bertolda di Giovanni, który zarządzając zbiorem Medyceuszów, wprowadził Michała Anioła w otoczenie Lorenza de’ Medici, zw. il Magnifico (Wawrzyńca Wspaniałego), władcy Florencji. Przebywał na jego dworze w latach 1490-1492.

Z tego względu często odwiedzał ogrody pałacu Medyceuszów, tam też zwrócił na jego prace uwagę Lorenzo de' Medici, który roztoczył opiekę nad młodym wówczas chłopcem zapewniając mu mieszkanie na terenie pałacu, wykształcenie oraz stałą pensję. Jego edukacją zajmowali się dwaj myśliciele i filozofowie: Marsilio Ficino, założyciel szkoły ateńskiej we Florencji, i hrabia Giovanni della Mirandola. W okresie tym powstały takie dzieła jak płaskorzeźby Madonna przy schodach (ok. 1490–1492 rok) i Bitwa centaurów (1491–1492 rok, obydwa dzieła znajdują się obecnie w Casa Buonarroti we Florencji).

W roku 1494 przebywając w Bolonii wyrzeźbił świecznik w formie klęczącego, nagiego anioła i posągi świętych: Petroniusza i Prokulusa w San Domenico.

Początki twórczości

edytuj

Po śmierci Wawrzyńca Wspaniałego Michał Anioł opuścił pałac Medyceuszów i wrócił do rodzinnego domu. Pracował nad posągiem Herkulesa (dzieło zaginęło w XVIII wieku). W tym czasie studiował też anatomię, wykonując potajemnie sekcje zwłok w szpitalu przy klasztorze Santo Spirito za cichą zgodą przeora. W dowód wdzięczności wyrzeźbił dla klasztoru drewniany krucyfiks – jedyną w swoim dorobku polichromowaną rzeźbę w drewnie.

W roku 1495 kuzyn Wawrzyńca Medyceusza zamówił wykonanie rzeźby śpiącego Kupidyna. Dzieło tak dokładnie oddawało antyczne kanony piękna, że Wawrzyniec namówił Michała Anioła na spatynowanie rzeźby. Tak spreparowane dzieło zostało sprzedane handlarzom i dotarło do Rzymu, nabyte tam przez Rafaela Riario, znawcę sztuki i protektora artystów, tytularnego kardynała San Giorgio al Velabro. Jednakże szybko do uszu kardynała dotarła informacja, że dzieło zostało wykonane we Florencji. Dzięki temu zdarzeniu Michał Anioł pod koniec czerwca 1496 roku przyjechał do Rzymu, gdzie wykonał kilka zleceń (posąg Bachusa, inną wersję Kupidyna), między innymi Pietę Watykańską (1497–1500), która znajduje się w Bazylice św. Piotra w Rzymie. W roku 1501 na prośbę ojca powrócił do Florencji, gdzie podjął się wyrzeźbienia posągu Dawida. Prace nad tym dziełem zakończył 25 stycznia 1504 roku. Posąg stanął przed pałacem florenckiej Signorii. W tym samym czasie powstała także Madonna dla kościoła Notre-Dame w Brugii.

We Florencji artysta zajął się wykonaniem na zamówienie dzieł do katedry florenckiej: posągów do Ołtarza Piccolominiego oraz 12 posągów apostołów. W roku 1504 otrzymał zamówienie na dekorację ściany w Palazzo Vecchio, naprzeciw bitwy zaczętej przez Leonarda da Vinci. Tematem obrazu było zaskoczenie kąpiących się florenckich żołnierzy przez nieprzyjaciół w bitwie pod Cascina. Nie wykończył kartonu do tego dzieła, fragmenty kompozycji znane są tylko z rycin Markantonia i A. Veneziana.

Dalsza twórczość

edytuj

Michał Anioł został zaproszony w roku 1505 do Rzymu przez papieża Juliusza II. Był to pierwszy z siedmiu papieży, dla których artysta pracował w Rzymie. Buonarroti zaczął realizację papieskiego grobowca, który miał się składać z blisko 40 posągów. Pracę musiał jednak przerwać, by wykonać ogromny brązowy posąg papieża przed kościołem San Petronio w Bolonii, skończony w 1508 roku, a zniszczony w 1511.

Lata 1508-1512 poświęcił Michał Anioł freskom plafonowym w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie, przedstawiając w dziewięciu polach historię ludzkości od stworzenia świata, przez grzech pierworodny aż do biblijnego potopu.

 
Fresk w Kaplicy Sykstyńskiej przedstawiający Sąd Ostateczny

W następnych latach prace nad grobowcem Juliusza II były kontynuowane. Powstały rzeźby takie jak Mojżesz (1513–1516) oraz Rachela i Lea (1542). Równocześnie zaś z nimi artysta rozpoczął marmurowy posąg Chrystusa zmartwychwstałego dla kościoła Santa Maria sopra Minerva (1514). Zaczętej w roku 1516 z polecenia Leona X budowy nowej fasady dla kościoła San Lorenzo we Florencji Michał Anioł również nie skończył, pracując od 1520 przy Kaplicy Medycejskiej tamże. W roku 1523 wykonał klatkę schodową w Biblioteca Laurenziana we Florencji. Nad Kaplicą Medycejską pracował z przerwami do roku 1534. Zawiera ona grobowe pomniki Lorenza i Giuliana de Medici[4].

W roku 1529 Buonarroti udał się do Wenecji, gdzie wykonał dla księcia Ferrary obraz Leda z łabędziem, znany współcześnie tylko z kopii. Po powrocie do Rzymu w roku 1534 malował do 1541 Sąd Ostateczny na ścianie ołtarzowej Kaplicy Sykstyńskiej. W tym samym czasie powstały rzeźby: Dzień, Świt, Zmierzch (1520–1535).

Od roku 1547 Michał Anioł prowadził budowę Bazyliki św. Piotra w Rzymie, podczas której zmienił całkowicie plany swoich poprzedników – Bramantego i Antonia da Sangallo. Plan jego stwarza budowlę centralną z kopułą. Nad budową bazyliki pracował do końca życia, ale nie zdołał jej ukończyć. Dokończenie budowli nastąpiło dopiero przy końcu stulecia. Michał Anioł zajmował się też innymi budowlami w Rzymie, jak ukształtowaniem placu kapitolińskiego, budową kościoła S. Maria degli Angeli, Palazzo Farnese i fortyfikacjami, z których Porta Pia zaczęta była w 1564 według jego planów.

Z dzieł Michała Anioła wymienić jeszcze należy: figurę klęczącą Amora (Londyn), płaskorzeźbę Madonna z Chrystusem i św. Janem (we Florencji i podobną w Londynie), czterech jeńców z grobowca Juliusza II (Florencja, dwóch w Paryżu), grupę Zwycięzcy (Florencja), Dawida (Florencja) i okrągły obraz Św. Rodzina (Uffizi). Ostatnia Pieta jaką wykonał w latach (1550–1553) dla katedry we Florencji, miała zostać, według ostatniej woli twórcy, postawiona na jego grobie.

Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens. Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów (nie licząc pracy przy sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie miał trzynastu pomocników). Zafascynowany kontrastem powierzchni surowej i wygładzonej dłutem, pozostawiał szereg prac niedokończonych.

Główne dzieła

edytuj

Rzeźby

edytuj
nr tytuł czas powstania technika i wymiary miejsce przechowywania ilustracja
1. Walka centaurów z Lapitami 1490-1492[5] marmur, 80,5 × 88 cm Casa Buonarroti, Florencja  
2. Madonna przy schodach 1490-1492 relief marmurowy, 56,7 × 40,1 cm Casa Buonarroti, Florencja  
3. Krucyfiks 1492 drewno polichromowane, 142 × 135 cm kościół Santo Spirito, Florencja  
4. Pietà watykańska 1497–1500 marmur, wys. 174 cm Bazylika św. Piotra na Watykanie
 
5. Bachus 1497-1499[6] marmur, wys. 203 cm Museo Nazionale del Bargello, Florencja
 
6. Madonna z Brugii po 1501 marmur, 128 cm (łącznie z podstawą) Onze-Lieve-Vrouwekerk, Brugia
 
7. Dawid 1501–1504 marmur, wys. 517 cm Galleria dell’Accademia, Florencja
 
8. Mojżesz do nagrobka papieża Juliusza II 1513–1516 marmur, wys. 235 cm Bazylika św. Piotra w Okowach, Rzym
 
9. Jeńcy do nagrobka papieża Juliusza II
Umierający jeniec 1513–1516 wys. 228 cm, marmur Luwr, Paryż
 
Zbuntowany jeniec wys. 209cm, marmur
 
10. nagrobki w kaplicy Medyceuszów
nagrobek Giuliana di Piera de’ Medici
Vita activa, Noc i Dzień 		1520–1535 marmur kościół San Lorenzo we Florencji
nagrobek Lorenza II di Piera de’ Medici
Vita contemplativa, Zmierzch i Jutrzenka (Poranek)
11. Zwycięstwo Palazzo Vecchio, Florencja
 
12. Rachel i Lea do nagrobka papieża Juliusza II 1542
13. Pietà Florencka 1547–1553 wys. 226 cm, marmur Museo dell’Opera del Duomo, Florencja
 
14. Pietà Rondanini 1564[7] Castello Sforzesco, Mediolan
 


Freski

edytuj
 
Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej – Stworzenie Adama

Odkryto, że Michał Anioł miał w zwyczaju „podpisywać” się na swoich freskach, malując wśród innych postaci swój własny wizerunek. Można znaleźć go na Fresku w Kaplicy Sykstyńskiej, a latem 2009 roku odkryto podobny detal także na freskach w Cappella Paolina[8].

Obrazy

edytuj
 
Plac na wzgórzu Kapitol

Architektura

edytuj

Michał Anioł może się poszczycić kilkoma osiągnięciami architektonicznymi, m.in.

Śmierć

edytuj

Michał Anioł zmarł 18 lutego 1564 roku w Rzymie. Śmierć, a właściwie pogrzeb Michała Anioła związany był z drobnym incydentem. Nastąpiła przepychanka między rzeźbiarzami a malarzami, których pierwsi nie chcieli wpuścić na uroczystość pogrzebu[9]. Artysta został wybrany patronem powstałej we Florencji rok przed jego śmiercią Accademia del disegno (Akademii rysunku)[10]. Na nagrobku wzniesionym przez Akademię w kościele Santa Croce we Florencji, projektu Giorgio Vasariego, przedstawione są personifikacje trzech sztuk (od lewej Malarstwo, Rzeźba, Architektura). Ponad nimi umieszczone zostało popiersie artysty. Znak trzech nachodzących na siebie kół ilustruje tezę Michała Anioła, iż podstawą jego wszechstronności była umiejętność rysunku (disegno)[10].

Opis twórczości Michała Anioła

edytuj
 
Pomnik Michelangela Buonarrotiego

Dzieła Michała Anioła odzwierciedlają jego bogatą osobowość. Kunszt widać we freskach Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie ruchy i formy ciała są dynamiczne. Przez ożywienie ruchem form architektonicznych stał się prekursorem sztuki barokowej. Miał kilku uczniów (Daniele da Volterra i Sebastiano del Piombo), jednak jego twórczość wpłynęła na sztukę włoską.

W swych pracach umiał wyrazić emocje. Jego prace charakteryzują się trójwymiarowością, bogactwem ruchów i gestów oraz dramatyzmem.

Poezja Michała Anioła

edytuj

Michał Anioł na początku zajmował się malarstwem, później przez ostatnie 30 lat życia sławę zdobywał jako rzeźbiarz. Pod koniec życia zajmował się także poezją, wydając wiele sonetów i kazań. Temat jego utworów obraca się wokół spraw miłości i śmierci.

Jego sonety zostały wydane po raz pierwszy przez jego siostrzeńca M. Buonarrotiego w roku 1623 i tłumaczone później na wiele języków (polskie tłum. m.in. Lucjana Siemieńskiego – zbiór „Poezye Michała – Anioła Buonarrotego” i Edwarda Porębowicza). Poezje Michała Anioła przełożył Leopold Staff (1922, ze wstępem i przypisami).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Informacje o obrazie ze strony Mediateca di Palazzo Medici Riccardi (wł.).
  2. ↑ Praca zbiorowa, 2006, Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, t. 2 Michał Anioł, Polskie Media Amer. Com, ISBN 83-7425-435-1.
    • Giorgio Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów t. 1–2, tłumaczenie Karol Estreicher, Warszawa-Kraków, 1985–1990
    • Giovanni Papini, Michał Anioł na tle epoki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1959.
  3. ↑ http://www.vatican.va/roman_curia/swiss_guard/swissguard/divisa_en.htm, Oficjalna witryna Watykanu w języku ang. dotycząca Gwardii Szwajcarskiej.
  4. ↑ Peter Barenboim, „Michelangelo Drawings – Key to the Medici Chapel Interpretation”, Moscow, Letny Sad, 2006, ISBN 5-98856-016-4.
  5. ↑ Informacje o rzeźbie ze strony Casa Buonarroti (ang. • wł.).
  6. ↑ Informacje o rzeźbie ze strony Museo del Bargello (wł.).
  7. ↑ Informacje o rzeźbie ze strony Castello Sforzesco (ang. • wł. • jap.).
  8. ↑ Roman Sidorski, Jak podpisywał się Michał Anioł?, „Histmag.org”, 5 lipca 2009.
  9. ↑ Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, PWN Warszawa 1984.
  10. ↑ a b Waźbiński Z., Disegno w teorii artystycznej XVI wieku: Italia w: Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, red. Tadeusz J. Żuchowski, Sebastian Dudzik, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001, ISBN 83-231-1355-6.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj


Kategoria:Malarze cinquecenta Kategoria:Urodzeni w 1475 Kategoria:Włoscy architekci Kategoria:Włoscy poeci Kategoria:Włoscy rzeźbiarze Kategoria:Zmarli w 1564 Kategoria:Ludzie związani z Rzymem Kategoria:Ludzie związani z Florencją

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:Netteran/brudnopis&oldid=73623387”