Wydawy (powiat rawicki)
Wydawy – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie rawickim, w gminie Rawicz.
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2014) |
368 |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
63-904[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PRA |
| SIMC |
0375970 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu rawickiego  | |
Położenie na mapie gminy Rawicz  | |
 51°33′37″N 16°56′45″E/51,560278 16,945833[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa leszczyńskiego.
Położenie
edytujWydawy znajdują się około 8 km na południowy wschód od Rawicza. Leżą na Wysoczyźnie Kaliskiej, na prawym brzegu Orli. W pobliżu rzeka Dąbroczna wpada do Orli.
Etnografia
edytujWieś zamieszkuje grupa etnograficzna Hazaków (Leśniaków, Lasaków)[3].
Historia
edytujStanisław Choiński rozwijał osadnictwo na terenie swego majątku Stwolno karczując Czarny Las i osadzając tam osadników polskich z Śląska, na prawach zagrodników i komorników, darząc ich dla zachęty wolnizną[4]. Na południe od istniejącej już Zielonej Wsi założył wieś Widawy[4]. Miejscowość ta po raz pierwszy wymieniona została w 1648 roku w dokumencie parafii golejewskiej[5]. Miejscowa ludność nazywa ją też Widawą, nazwę tę widocznie przynieśli ze sobą osadnicy z Widawy (spod Wrocławia) nad rzeką Widawą[5]. Koszary widawskie powstały w latach pięćdziesiątych XIX wieku, na miejscu definitywnie wykarczowanego już Czarnego Lasu. Wtedy to Marceli Czarnecki sprzedał resztkę tej szesnastowiecznej puszczy rolnikom z Widaw, którzy przeznaczyli ją na rozbudowę wsi ku południowi i na swe pola: Dębinę, Nowiny i Plany za Orlą, na lewym brzegu tej rzeki[6]. Koszary były to pierwotnie pomieszczenia dla owiec, wypasanych na błotnistych łąkach nad Orlą[7].
Kolejny raz Widawy wymieniono w 1665 roku, w 1676 występują pod nazwą "Przykały", a w 1680 jako "Przykały seu Widawy"[8].
W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Wydawy należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kröben (krobskim) w rejencji poznańskiej[9]. Wydawy należały do okręgu sarnowskiego tego powiatu i stanowiły część majątku Stwolno, którego właścicielem był wówczas (1846) Marceli Czarnecki[9]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Wydawy liczyły 443 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 69 dymów (domostw)[9]. W skład majątku Stwolno wchodziły także: Sikorzyn, Zielona Wieś oraz polana leśna Wołynie[9].
Uwłaszczenie chłopów wydawskich zakończono w latach czterdziestych XIX wieku[10].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom XIII, wydany w 1893 roku, wzmiankuje o wsi Widawy, leżącej przy granicy z Śląskiem, należącej do parafii Golejewko, mającej 80 dymów i 545 mieszkańców[11]. Zajmowały powierzchnię 198 ha (w tym 152 ha grunty orne i 19 ha łąki)[11]. Pod koniec XVIII wieku należała do Gajewskich ze Stwolna, później do hrabiów Czarneckich[11].
W czasie powstania wielkopolskiego Wydawy opanowane były przez stronę polską. Szersza ofensywa niemiecka na pozycję powstańców mająca miejsce 10 lutego 1919 roku zmieniła ten stan rzeczy tylko na kilka godzin, w czasie których nastąpił rabunek inwentarza i dobytku mieszkańców wioski[12]. W wyniku walk spłonęło kilka gospodarstw[13]. Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym uhonorowanych zostało 7 wydawiaków[14].
Według pierwszego polskiego spisu rolnego z 1921 roku najmniejsze gospodarstwa w powiecie rawickim posiadali chłopi w Wydawach, gdzie na 46 właścicieli gospodarstw średnio na jednego przypadało po 4,2 ha ziemi[15].
W rozruchach głodowych w Rawiczu zginął 18-letni Władysław Dąbrowicz z Wydaw[16].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Wydawy”[17].
Układ przestrzenny
edytujMiejscowość zachowała charakterystyczny ulicówkowy układ gęstej zabudowy wzdłuż głównej drogi i rozciąga się na długości około 1 km.
Komunikacja
edytujPrzez wieś przebiega droga powiatowa 5486P Miejska Górka – Wydawy (Miejska Górka – Słupia Kapitulna – Zielona Wieś – Wydawy – gr. woj. wielkopolskiego)[18]. Zlokalizowane są tutaj trzy mosty, będące częścią wcześniej wymienionej drogi, z których najdłuższy nad rzeką Orlą ma długość 23,5 m. b.[19].
Demografia
edytujStan ludności na dzień 30.06.2014[20].
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Wydawy | 368 | 100 | 191 | 51,90 | 177 | 48,10 |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 152320
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1570 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Bożena Rawluk-Raus, 35 lat Muzeum Ziemi Rawickiej, Rawicz: Muzeum Ziemi Rawickiej 2009, s. 21.
- ↑ a b Jerzy Burchardt, Czas powstawania wsi na Hazach właściwych w lesie granicznym prarafii Czestramskiej w XVII wieku, Rawicz: Społeczna Rada Kultury i Sportu w Rawiczu 1992, s. 6
- ↑ a b Jerzy Burchardt, Czas powstawania wsi na Hazach właściwych w lesie granicznym prarafii Czestramskiej w XVII wieku, Rawicz: Społeczna Rada Kultury i Sportu w Rawiczu 1992, s. 6, 14
- ↑ Jerzy Burchardt, Czas powstawania wsi na Hazach właściwych w lesie granicznym prarafii Czestramskiej w XVII wieku, Rawicz: Społeczna Rada Kultury i Sportu w Rawiczu 1992, s. 8
- ↑ Jerzy Burchardt, Czas powstawania wsi na Hazach właściwych w lesie granicznym prarafii Czestramskiej w XVII wieku, Rawicz: Społeczna Rada Kultury i Sportu w Rawiczu 1992, s. 12
- ↑ Walerian Sobisiak, Dzieje Ziemi Rawickiej, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967, s. 97.
- ↑ a b c d Ludwik Plater, Jan Nepomucen Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księztwa Poznańskiego, Lipsk: nakładem Księgarni Zagranicznej 1846, s. 228.
- ↑ Walerian Sobisiak, Dzieje Ziemi Rawickiej, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967, s. 248.
- ↑ a b c Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom XIII Warmbrun – Worowo, 1893 r., s. 287 (prawy, dolny róg strony)
- ↑ ks. Zdzisław Zakrzewski, Walki o Rawicz. Wspomnienia z Powstania Księdza Zdzisława Zakrzewskiego Proboszcza w Golejewku, Rawicz: Urząd Miejski Gminy Rawicz 2010, s. 59-62.
- ↑ ks. Zdzisław Zakrzewski, Walki o Rawicz. Wspomnienia z Powstania Księdza Zdzisława Zakrzewskiego Proboszcza w Golejewku, Rawicz: Urząd Miejski Gminy Rawicz 2010, s. 62.
- ↑ Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne "Gniazdo".
- ↑ Walerian Sobisiak, Dzieje Ziemi Rawickiej, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967, s. 322.
- ↑ Janusz Hamielec, Rawicki Ratusz. Rawicz: Muzeum Ziemi Rawickiej 2012, s. 39-42.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Wykaz dróg powiatowych. Powiatowy Zarząd Dróg w Rawiczu.
- ↑ Wykaz obiektów mostowych. Powiatowy Zarząd Dróg w Rawiczu.
- ↑ Stan ludności w Gminie Rawicz na dzień 30-06-2014. rawicz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-23)].. Wydział Spraw Obywatelskich UMG Rawicz.