Hausa: Różnice pomiędzy wersjami

Hausa
Hausawa
	; Hausańczyk z północnej Nigerii grający na instrumencie muzycznym
Miejsce zamieszkania	Niger,; Nigeria
Język	hausa
Religia	islam
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 22:17, 11 lut 2024

Ten artykuł od 2021-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Hausa (inaczej: Hausańczycy, daw. też Hausowie, nazwa własna Hausawa) – lud afrykański, którego tereny macierzyste obejmują północno-zachodnią Nigerię i południowy Niger. Skupiska Hausańczyków znajdują się w wielu krajach Afryki Zachodniej wskutek ich działalności handlowej i misjonarskiej. Posługują się językiem hausa.

Historia

Od X wieku Hausańczycy tworzyli społeczność rolniczo-myśliwską. Z czasem wykształcił się u nich system miast-państw: warownych osiedli, które panowały nad okolicznymi obszarami i wokół których rozwijały się handel i rzemiosło. Do takich miast państw należały m.in. Zaria, Kano, Katsina i Gobir. Partnerami ekonomicznymi Hausańczyków były wówczas państwa Mali, Songhaj i Kanem-Bornu. Od XIV wieku na tereny Hausańczykow zaczął napływać islam za sprawą kupców i duchownych muzułmańskich. Przez dłuższy czas islam współżył pokojowo z religiami rodzimymi. Położyła temu kres święta wojna prowadzona przez kaznodzieję Usmana dan Fodio (1754–1817), z pochodzenia Fulanina. Ok. 1810 Fulanie podporządkowali sobie ziemię Hausańczyków i wprowadzili scentralizowany feudalny system władzy oparty na szariacie. W czasach kolonialnych ziemie Hausańczyków zajęli Anglicy, którzy pozostawili jednak lokalnym emirom znaczny zakres samodzielności. Po odzyskaniu przez Nigerię niepodległości Hausańczycy kontrolują jej północne stany.

Religia

Obecnie Hausańczycy są w większości sunnitami. Tradycyjna religia (zob. religie rodzime Afryki) przetrwała wśród ludności zwanej Maguzawa. Ich religia koncentruje się wokół wszechmocnych duchów bori.

Obyczaje i zwyczaje

Struktura społeczna jest mocno zhierarchizowana i istnieją różne stopnie dostojników, jak i ludzi zależnych. Podstawowe zajęcia to: rolnictwo (uprawa sorgo, pszenicy, manioku, orzeszków ziemnych), rzemiosło (tkactwo, kowalstwo, farbowanie tkanin) oraz handel. Hausańczycy uprawiali co najmniej od XVI wieku dalekosiężny handel karawanowy na całym obszarze Afryki Zachodniej. Życie rodzinne jest zorganizowane w sposób patriarchalny: panuje poligynia, a dodatkowo często przestrzega się zwyczaju kulle polegającego na zakazie opuszczania przez kobiety w wieku rozrodczym domostwa.

Galeria

Tambarin arewa - popularny symbol Hausa
Hausa w Nigerii
Tradycyjne nakrycie głowy Hausa

Bibliografia

Stanisław Piłaszewicz. 1995, Egzotyczny świat sawanny : kultura i cywilizacja ludu Hausa. Warszawa: Dialog.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Inne znaczenia|ludu afrykańskiego|[[Hausa (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}{{Dopracować|źródła=2021-08}}
-[[Plik:Hausa harpist.jpg|thumb|right|250px|Hausańczyk z północnej Nigerii gra na instrumencie muzycznym]]
+{{Grupa etniczna infobox
-'''Hausa''' – (inaczej: Hausańczycy, Hausowie, nazwa własna ''Hausawa'') lud [[Afryka|afrykański]], którego tereny macierzyste obejmują północno-zachodnią [[Nigeria|Nigerię]] i południowy [[Niger]]. Skupiska Hausańczyków znajdują się w wielu krajach Afryki Zachodniej wskutek ich działalności handlowej i misjonarskiej. Posługują się [[język hausa|językiem hausa]].
+ |nazwa                = Hausa
+ |nazwa oryginalna     = Hausawa
+ |grafika              = Hausa harpist.jpg
+ |opis grafiki         = Hausańczyk z północnej Nigerii grający na instrumencie muzycznym
+ |alt grafiki          =
+ |populacja            =
+ |miejsce zamieszkania = [[Niger]],<br />[[Nigeria]]
+ |język                = [[język hausa|hausa]]
+ |religia              = [[islam]]
+ |grupa                =
+ |pokrewne             =
+ |mapa                 = Hausa language map.png
+ |opis mapy            =
+ |commons              = Category:Hausa people
+}}
+'''Hausa''' (inaczej: Hausańczycy, daw. też Hausowie, nazwa własna ''Hausawa'') – lud [[afryka]]ński, którego tereny macierzyste obejmują północno-zachodnią [[Nigeria|Nigerię]] i południowy [[Niger]]. Skupiska Hausańczyków znajdują się w wielu krajach Afryki Zachodniej wskutek ich działalności handlowej i misjonarskiej. Posługują się [[język hausa|językiem hausa]].
 == Historia ==
-Od X wieku Hausańczycy tworzyli społeczność rolniczo-myśliwską. Z czasem wykształcił się u nich system miast-państw: warownych osiedli, które panowały nad okolicznymi obszarami i wokół których rozwijały się handel i rzemiosło. Do takich miast państw należały m. in. [[Zaria]], [[Kano (miasto)|Kano]], [[Katsina]] i [[Gobir]]. Partnerami ekonomicznymi Hausańczyków były wówczas państwa [[Mali]], [[Songhaj (średniowieczne państwo)|Songhaj]] i [[Kanem-Borno]].
+Od X wieku Hausańczycy tworzyli społeczność rolniczo-myśliwską. Z czasem wykształcił się u nich system miast-państw: warownych osiedli, które panowały nad okolicznymi obszarami i wokół których rozwijały się handel i rzemiosło. Do takich miast państw należały m.in. [[Zaria (miasto)|Zaria]], [[Kano (miasto)|Kano]], [[Katsina (miasto)|Katsina]] i [[Gobir]]. Partnerami ekonomicznymi Hausańczyków były wówczas państwa [[Mali]], [[Songhaj (państwo)|Songhaj]] i [[Kanem-Bornu]].
-Od XIV wieku na tereny Hausańczykow zaczął napływać [[islam]] za sprawą kupców i duchownych muzułmańskich. Przez dłuższy czas islam współżył pokojowo z religiami rodzimymi. Położyła temu kres święta wojna prowadzona przez kaznodzieję [[Usman dan Fodio|Usmana dan Fodio]] ([[1754]]-[[1817]]), z pochodzenia [[Fulanie|Fulanina]]. Ok. 1810 Fulanie podporządkowali sobie ziemię Hausańczyków i wprowadzili scentralizowany feudalny system władzy oparty na [[szariat|szariacie]].
+Od XIV wieku na tereny Hausańczykow zaczął napływać [[islam]] za sprawą kupców i duchownych muzułmańskich. Przez dłuższy czas islam współżył pokojowo z religiami rodzimymi. Położyła temu kres święta wojna prowadzona przez kaznodzieję [[Usman dan Fodio|Usmana dan Fodio]] (1754–1817), z pochodzenia [[Fulanie|Fulanina]]. Ok. 1810 Fulanie podporządkowali sobie ziemię Hausańczyków i wprowadzili scentralizowany feudalny system władzy oparty na [[szariat|szariacie]]. W czasach kolonialnych ziemie Hausańczyków zajęli Anglicy, którzy pozostawili jednak lokalnym emirom znaczny zakres samodzielności. Po odzyskaniu przez Nigerię niepodległości Hausańczycy kontrolują jej północne stany.
-W czasach kolonialnych ziemie Hausańczyków zajęli Anglicy, którzy pozostawili jednak lokalnym emirom znaczny zakres samodzielności. Po odzyskaniu przez Nigerię niepodległości Hausańczycy kontrolują jej północne stany.
 == Religia ==
-Obecnie Hausańczycy są [[sunnici|sunnitami]]. Tradycyjna religia (zob. [[Religie rodzime Afryki]]) przetrwała wśród ludności zwanej ''Maguzawa''. Ich religia koncentruje się wokół wszechmocnych duchów ''bori''.
+Obecnie Hausańczycy są w większości [[Sunnizm|sunnitami]]. Tradycyjna religia (zob. [[religie rodzime Afryki]]) przetrwała wśród ludności zwanej ''Maguzawa''. Ich religia koncentruje się wokół wszechmocnych duchów ''bori''.
 == Obyczaje i zwyczaje ==
-Struktura społeczna jest mocno zhierarchizowana i istnieją różne stopnie dostojników, jak i ludzi zależnych. Podstawowe zajęcia to: rolnictwo (uprawa [[sorgo]], pszenicy, manioku, orzeszków ziemnych), rzemiosło (tkactwo, kowalstwo, farbowanie tkanin) oraz handel. Hausańczycy uprawiali co najmniej od XVI wieku dalekosiężny handel karawanowy na całym obszarze Afryki Zachodniej.
+Struktura społeczna jest mocno zhierarchizowana i istnieją różne stopnie dostojników, jak i ludzi zależnych. Podstawowe zajęcia to: rolnictwo (uprawa [[Sorgo dwubarwne|sorgo]], pszenicy, manioku, orzeszków ziemnych), rzemiosło (tkactwo, kowalstwo, farbowanie tkanin) oraz handel. Hausańczycy uprawiali co najmniej od XVI wieku dalekosiężny handel karawanowy na całym obszarze Afryki Zachodniej.
 Życie rodzinne jest zorganizowane w sposób patriarchalny: panuje [[wielożeństwo|poligynia]], a dodatkowo często przestrzega się zwyczaju ''kulle'' polegającego na zakazie opuszczania przez kobiety w wieku rozrodczym domostwa.
+== Galeria ==
+<gallery>
+Plik:Hausa emblem or flag of Hausa 02.jpg|''Tambarin arewa -'' popularny symbol Hausa
+Plik:Hausa people 05.jpg|Hausa w Nigerii
+Plik:Hausa traditional cap 14.jpg|Tradycyjne nakrycie głowy Hausa
+</gallery>
 == Bibliografia ==
+{{Commonscat|Hausa people}}
-[[Stanisław Piłaszewicz|St. Piłaszewicz]]. 1995, ''Egoztyczny świat sawanny : kultura i cywilizacja ludu Hausa''. Warszawa: Dialog.
+* [[Stanisław Piłaszewicz]]. 1995, ''Egzotyczny świat sawanny : kultura i cywilizacja ludu Hausa''. Warszawa: Dialog.
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Ludy dorzecza Nigru]]
@@ Linia 21: / Linia 46: @@
 [[Kategoria:Etnografia Nigerii]]
 [[Kategoria:Etnografia Nigru]]
-[[ar:هاوسا]]
-[[bg:Хауса]]
-[[ca:Hausses]]
-[[cs:Hausové]]
-[[de:Hausa (Volk)]]
-[[el:Χάουσα]]
-[[en:Hausa people]]
-[[es:Hausas]]
-[[eo:Haŭsoj]]
-[[fr:Haoussas]]
-[[ko:하우사족]]
-[[ha:Hausawa]]
-[[ig:Ndi Haụsa]]
-[[it:Hausa (popolo)]]
-[[he:שבט האוסה]]
-[[lt:Hausai]]
-[[nl:Hausa (volk)]]
-[[ja:ハウサ人]]
-[[pt:Hauçás]]
-[[ru:Хауса (народ)]]
-[[sl:Hausa]]
-[[sr:Hausa]]
-[[sh:Hausa]]
-[[fi:Hausat]]
-[[uk:Хауса]]
-[[yo:Ọmọ Hausa]]
-[[zh:豪萨族]]