Gorczyca polna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
oddziaływania |
|||
| (Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 14 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Takson infobox |
{{Takson infobox |
||
|nazwa = Gorczyca polna |
|nazwa = Gorczyca polna |
||
| |
|grafika = Sinapis arvensis — Flora Batava — Volume v2.jpg |
||
|opis grafiki = |
|||
|systematyka_ref={{r|apweb}} |
|||
|alt grafiki = |
|||
| ⚫ | |||
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" /> |
|||
|królestwo=[[rośliny]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| |
|królestwo = [[rośliny]] |
||
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]] |
|||
|klasa= [[okrytonasienne]] |
|||
|nadgromada = [[rośliny telomowe]] |
|||
|klad5= [[różowe]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|podgromada = [[rośliny nasienne]] |
|||
| ⚫ | |||
| |
|nadklasa = [[okrytonasienne]] |
||
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]'' |
|||
| ⚫ | |||
|nadrząd = [[różopodobne]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|rodzaj = [[gorczyca]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| |
|nazwa łacińska = Sinapis arvensis |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|synonimy = |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
}} |
}} |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[Plik:Pforzheim gelb blühende Pflanze.JPG|mały|Pokrój]] |
|||
| ⚫ | |||
[[Plik:Butterfly Common Copper - Lycaena phlaeas 01.jpg|mały|[[Czerwończyk żarek]] na kwiatach gorczycy polnej]] |
|||
| ⚫ | |||
== |
== Zasięg występowania == |
||
Pierwotny obszar występowania to |
Pierwotny obszar występowania to Afryka Północna (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), niemal cała Europa i znaczna części Azji (Azja Zachodnia, Środkowa, Syberia, Kaukaz, Pakistan). Jako [[introdukcja|gatunek introdukowany]] rozprzestrzenił się na tych kontynentach także poza obszarem swojego rodzimego występowania, pojawił się również na innych kontynentach i niektórych wyspach<ref name="grin" />. Obecnie jest [[Gatunek kosmopolityczny|gatunkiem kosmopolitycznym]]; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Na półkuli północnej sięga po Grenlandię i archipelag Svalbard, na południowej występuje na wyspach wokół Antarktydy<ref name="discover" />. |
||
W Europie jest [[archeofit]]em występującym już w [[neolit|neolicie]]. Pierwsze jej znaleziska w Polsce pochodzą z początków [[Epoka żelaza|epoki żelaza]] |
W Europie jest [[archeofit]]em występującym już w [[neolit|neolicie]]. Pierwsze jej znaleziska w Polsce pochodzą z początków [[Epoka żelaza|epoki żelaza]]<ref name="sudnik" />. Obecnie w Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym, w górach jest rzadszy<ref name="sudnik" />. |
||
== Morfologia == |
== Morfologia == |
||
[[Plik:Sinapis arvensis sl2.jpg|thumb|left|180px|Pokrój]] |
|||
| ⚫ | |||
[[Plik:Sinapis arvensis sl10.jpg|thumb|left|180px|Kwiaty]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
; [[Kwiat]]y: Żółte, o średnicy do 15 mm, zebrane w szczytowe [[grono]]. Mają 4 wąskoeliptyczne działki [[Kielich (botanika)|kielicha]], które podczas kwitnienia |
; [[Kwiat]]y: Żółte, o średnicy do 15 mm, zebrane w szczytowe [[grono]]. Mają 4 wąskoeliptyczne działki [[Kielich (botanika)|kielicha]], które podczas kwitnienia odginają się pod kątem prostym. Po działkach najłatwiej można ją rozróżnić od podobnego gatunku [[rzodkiew świrzepa|rzodkwi świrzepy]], która ma działki przylegające. Płatków [[Korona kwiatu|korony]] 4, są szerokoeliptyczne, zwężające się w paznokieć. [[Pręcik (botanika)|Pręcików]] jest 6: 4 dłuższe i 2 krótsze. [[Słupek]] jeden<ref name="sudnik" />, zawierający 8-13 [[zalążek|zalążków]]<ref name="szafer" />. |
||
; [[Owoc]]: Czterokanciasta [[łuszczyna]] z płaskim dzióbkiem 2-3 krotnie dłuższym, niż klapy. Przylega do osi owocostanu. Długość łuszczyny do 1 cm, długość szypułki mniej niż 0,5 cm. Nasiona w jednym rzędzie, kuliste, o barwie czarnobrunatnej lub czerwonobrunatnej i powierzchni bardzo drobno siateczkowanej<ref name=sudnik/><ref name=szafer/>. Jedna roślina wytwarza około tysiąca nasion |
; [[Owoc]]: Czterokanciasta [[łuszczyna]] z płaskim dzióbkiem 2-3 krotnie dłuższym, niż klapy. Przylega do osi owocostanu. Długość łuszczyny do 1 cm, długość szypułki mniej niż 0,5 cm. Nasiona w jednym rzędzie, kuliste, o barwie czarnobrunatnej lub czerwonobrunatnej i powierzchni bardzo drobno siateczkowanej<ref name="sudnik" /><ref name="szafer" />. Jedna roślina wytwarza około tysiąca nasion<ref name="horst" />. |
||
== Biologia i ekologia == |
== Biologia i ekologia == |
||
| ⚫ | |||
; Rozwój: [[Roślina jednoroczna]]. [[Roślina miododajna]], [[owadopylność|owadopylna]], zapylana przez [[błonkówki]], przy niesprzyjającej dla owadów pogodzie także [[samopylność|samopylna]] |
; Rozwój: [[Roślina jednoroczna]]. [[rośliny miododajne|Roślina miododajna]], [[owadopylność|owadopylna]], zapylana przez [[błonkówki]], przy niesprzyjającej dla owadów pogodzie także [[samopylność|samopylna]]<ref name="klucz" />. [[Roślina ruderalna]]. Rośnie na polach, miedzach, ugorach, przydrożach, wysypiskach śmieci. Preferuje gleby gliniaste, żyzne i bogate w wapń ([[roślina wskaźnikowa]] gleb zasobnych w wapń). Na glebach piaszczystych występuje rzadko<ref name="sudnik" />. Nasiona długo zachowują zdolność kiełkowania – do 35 lat<ref name="horst" />, są wrażliwe na ujemne temperatury, dlatego też chwast ten występuje głównie w zbożach jarych. Nasiona kiełkują nieregularnie, siewki pojawiają się przez cały rok<ref name="sudnik" />. |
||
; Fitosocjologia: [[Gatunek charakterystyczny]] dla klasy ''[[Stellarietea mediae]]'' |
; Fitosocjologia: [[Gatunek charakterystyczny]] dla klasy ''[[Stellarietea mediae]]''<ref name="matuszkiewicz" />. |
||
; |
; Roślina lekko trująca: Domieszka tej rośliny w paszy dla koni i bydła powoduje pogorszenie jakości mleka, a nawet może spowodować zatrucie zwierząt<ref name="klucz" />. |
||
; Oddziaływania międzygatunkowe: Na gorczycy polnej pasożytują niektóre gatunki grzybów i organizmów grzybopodobnych: ''[[Albugo candida]]'', ''[[Erysiphe cruciferarum]]'', ''[[Leptosphaeria maculans]]'', ''[[Hyaloperonospora |
; Oddziaływania międzygatunkowe: Na gorczycy polnej pasożytują niektóre gatunki grzybów i organizmów grzybopodobnych: ''[[Albugo candida]]'', ''[[Erysiphe cruciferarum]]'', ''[[Leptosphaeria maculans]]'', ''[[Hyaloperonospora brassicae]]'', ''[[Mycosphaerella capsellae]]''<ref name="bioinfo" />. |
||
; Zmienność: Wyróżnia się jedną [[Odmiana (biologia)|odmianę]]: ''Sinapis arvensis'' L. var ''orientalis'' |
; Zmienność: Wyróżnia się jedną [[Odmiana (biologia)|odmianę]]: ''Sinapis arvensis'' L. var ''orientalis''<ref name="tpl" />. Charakteryzuje się owłosionymi łuszczynami<ref name="rutkowski" />. Angielscy naukowcy stwierdzili przypadki krzyżowania się uprawianych [[Organizm zmodyfikowany genetycznie|roślin transgenicznych]] ([[rzepak]]u) z dziko rosnącą gorczycą polną<ref name="biolog" />. |
||
; Genetyka: Liczba chromosomów [[diploid|2n]] = 18 |
; Genetyka: Liczba chromosomów [[diploid|2n]] = 18<ref name="rutkowski" />. |
||
== Szkodliwość i zwalczanie == |
== Szkodliwość i zwalczanie == |
||
Gorczyca polna jest jednym z bardziej uciążliwych [[chwast]]ów |
Gorczyca polna jest jednym z bardziej uciążliwych [[chwast]]ów. Szkodliwość gorczycy polega na tym, że jest szkodliwa dla zwierząt, jest [[żywiciel]]em licznych chorób i szkodników roślin kapustnych, przyczynia się więc do ich rozprzestrzeniania. Między innymi rozwija się na niej [[mątwik burakowy]], [[bielinek kapustnik]], [[śmietka kapuściana]], ''[[Plasmodiophora brassicae]]'' wywołująca [[kiła kapusty|kiłę kapusty]] oraz nicienie będące wektorem wirusa powodującego [[czopowatość bulw ziemniaka]]<ref name="zwalczanie" />. |
||
wirusa powodującego [[czopowatość bulw ziemniaka]]{{r|zwalczanie}}. |
|||
Próg szkodliwości dla gorczycy polnej w burakach określono na 5 roślin/m². Pozostawiona na miedzach, poboczach i rowach szybko rozprzestrzenia się na pola uprawne, na których nie stosuje się herbicydów zwalczających ją. Nasiono gorczycy potrafi wykiełkować po przeleżeniu w glebie przez wiele lat, co powoduje konieczność jej szczególnego zwalczania przez wiele lat po zachwaszczeniu pola. Przy prawidłowej agrotechnice jest dość łatwo zwalczana herbicydami we wszystkich uprawach, nawet w rzepaku<ref>{{Cytuj stronę |url = https://ciechagro.pl/pl/atlas-chwastow/gorczyca-polna |tytuł = Gorczyca polna |data dostępu = 2020-05-25}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.tygodnik-rolniczy.pl/articles/uprawa/burak-podatny-na-zachwaszczenie/ |tytuł = Burak podatny na zachwaszczenie |data dostępu = 2020-05-25}}</ref>. |
|||
Zaliczana jest do tzw. [[superchwast]]ów – uzyskał bowiem w wyniku [[mutacja|mutacji]] odporność na [[glifosat]] będący głównym składnikiem herbicydu [[Roundup]]. Oznacza to, że stał się trudny do zwalczania chemicznego. Superchwasty są głównym zagrożeniem upraw [[Roundup Ready]]{{r|herbicide}}. |
|||
W Kanadzie zaobserwowano rozprzestrzenianie się gorczycy polnej na polach, na których zwalcza się chwasty herbicydami totalnymi zawierającymi [[glifosat]]<ref name="herbicide" />. |
|||
== Zastosowanie == |
== Zastosowanie == |
||
* Dawniej z nasion gorczycy polnej wytwarzano olej i [[musztarda|musztardę]] (obecnie |
* Dawniej z nasion gorczycy polnej wytwarzano olej i [[musztarda|musztardę]] (obecnie używa się do tych celów głównie [[Gorczyca biała|gorczycy białej]] i [[Gorczyca czarna|gorczycy czarnej]])<ref name="luczaj" />. |
||
* Młode i nierozwinięte jeszcze kwiatostany parzone przez kilka minut są jadalne i mają dobry smak |
* Młode i nierozwinięte jeszcze kwiatostany parzone przez kilka minut są jadalne i mają dobry smak<ref name="luczaj" />. |
||
* Czasami bywa uprawiana w uprawach ekologicznych na nasiona wykorzystywane do niszczenia niektórych szkodników (np. slimaków) |
* Czasami bywa uprawiana w uprawach ekologicznych na nasiona wykorzystywane do niszczenia niektórych szkodników (np. slimaków)<ref name="zwalczanie" />. |
||
* Dawniej była wykorzystywana w lecznictwie, np. do łagodzenia dolegliwości spowodowanych przez nieżyt żolądka. Obecnie nie jest już używana do tego celu, w większych ilościach jest bowiem trująca |
* Dawniej była wykorzystywana w lecznictwie, np. do łagodzenia dolegliwości spowodowanych przez nieżyt żolądka. Obecnie nie jest już używana do tego celu, w większych ilościach jest bowiem trująca<ref name="zwalczanie" />. |
||
== Udział w kulturze == |
== Udział w kulturze == |
||
* Według XIX-wiecznych autorów nazwą [[świerzop]] określano w czasach A. Mickiewicza |
* Według XIX-wiecznych autorów nazwą [[świerzop]] określano w czasach A. Mickiewicza gorczycę polną, lub [[rzodkiew świrzepa|rzodkiew świrzepę]]<ref name="ency" /> W I księdze poematu ''[[Pan Tadeusz]]'' [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]] znajduje się fragment: |
||
: ''Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała'' |
: ''Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała'' |
||
: ''Gdzie panieńskim rumieńcem [[dzięcielina]] pała'' |
: ''Gdzie panieńskim rumieńcem [[dzięcielina]] pała'' |
||
* N. H. Moldenke, A. L. Moldenke |
* N. H. Moldenke, A. L. Moldenke uważają, że roślina ta kryje się pod hebrajskim słowem ''ḥārûl'' w [[Księga Przysłów|Księdze Przysłów]] (24,30-31). Jest to jednak zdanie odosobnione. Inni znawcy [[Rośliny biblijne|roślin biblijnych]] na podstawie analizy językowej są zdania, że chodzi tu o pokrzywę, tak też przetłumaczono to w polskiej [[Biblia Tysiąclecia|''Biblii Tysiąclecia'']]. Gorczycy polnej, chociaż jest na [[Ziemia Święta|Ziemi Świętej]] pospolita, ze względów językowych nie należy włączać do roślin biblijnych<ref name="rb" />. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy| |
|||
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref> |
|||
<ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2010-05-13 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en}}</ref> |
|||
<ref name=bioinfo>{{Cytuj stronę | |
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-05-13}}</ref> |
||
<ref name="bioinfo">{{Cytuj stronę |url = http://www.bioinfo.org.uk/html/Sinapis_arvensis.htm |tytuł = Sinapis arvensis L. (Charlock) |autor = Malcolm Storey |praca = BioInfo (UK) |data dostępu = 2018-02-02}}</ref> |
|||
<ref name=biolog>{{Cytuj stronę |url= http://www.biolog.pl/article1023.html |tytuł=Doniesienie naukowe|data dostępu =2015-01-23}}</ref> |
<ref name="biolog">{{Cytuj stronę |url = http://www.biolog.pl/article1023.html |tytuł = Doniesienie naukowe |data dostępu = 2015-01-23}}</ref> |
||
<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref> |
<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref> |
||
<ref name=discover>{{Cytuj stronę |url= |
<ref name="discover">{{Cytuj stronę |url = https://www.discoverlife.org/search.html |tytuł = Discover Life Maps |data dostępu = 2018-02-02}}</ref> |
||
<ref name=ency>{{cytuj książkę | |
<ref name="ency">{{cytuj książkę |autor = Praca zbiorowa |tytuł = Encyklopedia Popularna PWN |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |rok = 1996 |isbn = 83-01-12060-6}}</ref>. |
||
<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-10-15}}</ref> |
<ref name="grin">{{Cytuj stronę |url = https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł = Germplasm Resources Information Network (GRIN) |data dostępu = 2010-10-15}}</ref> |
||
<ref name=herbicide>{{Cytuj stronę |url=http://www.weedscience.com/summary/Country.aspx |tytuł=Herbicide Resistant Weeds |
<ref name="herbicide">{{Cytuj stronę |url = http://www.weedscience.com/summary/Country.aspx |tytuł = Herbicide Resistant Weeds |data dostępu = 2015-01-21}}</ref>. |
||
<ref name=horst>{{Cytuj książkę |
<ref name="horst">{{Cytuj książkę |nazwisko = Klaaßen |imię = Horst |nazwisko2 = Freitag |imię2 = Joachim |tytuł = Profesjonalny atlas chwastów |wydawca = Limbergerhof |miejsce = |rok = 2004}}</ref> |
||
<ref name=klucz>{{Cytuj książkę |
<ref name="klucz">{{Cytuj książkę |nazwisko = Seidl |imię = Olga |nazwisko2 = Rostafiński |imię2 = Józef |tytuł = Przewodnik do oznaczania roślin |miejsce = Warszawa |rok = 1973 |wydawca = PWRiL}}</ref> |
||
<ref name=luczaj>{{Cytuj książkę |nazwisko=Łuczaj |imię=Łukasz |
<ref name="luczaj">{{Cytuj książkę |nazwisko = Łuczaj |imię = Łukasz |tytuł = Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy |wydawca = Chemigrafia |data = 2004 |isbn = 83-904633-5-0}}</ref> |
||
<ref name=matuszkiewicz>{{cytuj książkę |
<ref name="matuszkiewicz">{{cytuj książkę |nazwisko = Matuszkiewicz |imię = Władysław |tytuł = Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski |miejsce = Warszawa |rok = 2006 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |isbn = 83-01-14439-4}}</ref> |
||
<ref name=mowszowicz79>{{cytuj książkę |nazwisko=Mowszowicz |imię=Jakub |tytuł=Pospolite rośliny naczyniowe Polski |wydanie=czwarte |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |rok=1979 |strony=137 |isbn=83-01-00129-1}}</ref> |
<ref name="mowszowicz79">{{cytuj książkę |nazwisko = Mowszowicz |imię = Jakub |tytuł = Pospolite rośliny naczyniowe Polski |wydanie = czwarte |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |rok = 1979 |strony = 137 |isbn = 83-01-00129-1}}</ref> |
||
<ref name=rb>{{Cytuj książkę |nazwisko= Włodarczyk|imię= Zofia |tytuł=Rośliny biblijne. Leksykon |wydawca=Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN |miejsce= Kraków|rok=2011 | |
<ref name="rb">{{Cytuj książkę |nazwisko = Włodarczyk |imię = Zofia |tytuł = Rośliny biblijne. Leksykon |wydawca = Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN |miejsce = Kraków |rok = 2011 |isbn = 978-83-89648-98-3}}</ref>. |
||
<ref name=rutkowski>{{Cytuj książkę |nazwisko=Rutkowski |imię=Lucjan |tytuł= Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |rok= |
<ref name="rutkowski">{{Cytuj książkę |nazwisko = Rutkowski |imię = Lucjan |tytuł = Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |rok = 2006 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |isbn = 83-01-14342-8}}</ref> |
||
<ref name=sudnik>{{Cytuj książkę |
<ref name="sudnik">{{Cytuj książkę |nazwisko = Sudnik-Wójcikowska |imię = Barbara |tytuł = Rośliny synantropijne |rok = 2011 |wydawca = Multico |miejsce = Warszawa |isbn = 978-83-7073-514-2 |oclc = 948856513}}</ref> |
||
<ref name=szafer>{{Cytuj książkę |
<ref name="szafer">{{Cytuj książkę |nazwisko = Szafer |imię = Władysław |nazwisko2 = Kulczyński |imię2 = Stanisław |tytuł = Rośliny polskie |miejsce = Warszawa |rok = 1953 |wydawca = PWN}}</ref>. |
||
<ref name=tpl>{{Cytuj stronę |url = http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2476411 | |
<ref name="tpl">{{Cytuj stronę |url = http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2476411 |tytuł = The Plant List |data dostępu = 2015-01-03}}</ref> |
||
<ref name=zwalczanie>{{Cytuj stronę |url=http://budujesz.info/artykul/gorczyca-polna-ognicha-opis-szkodliwosc-i-zwalczanie,1482,2.html |tytuł=Gorczyca polna, ognicha – opis, szkodliwość i zwalczanie|data dostępu = 2017-02-02}}</ref> |
<ref name="zwalczanie">{{Cytuj stronę |url = http://budujesz.info/artykul/gorczyca-polna-ognicha-opis-szkodliwosc-i-zwalczanie,1482,2.html |tytuł = Gorczyca polna, ognicha – opis, szkodliwość i zwalczanie |data dostępu = 2017-02-02}}</ref> |
||
</references> |
|||
}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Kapustowate]] |
[[Kategoria:Kapustowate]] |
||
| Linia 93: | Linia 100: | ||
[[Kategoria:Rośliny trujące]] |
[[Kategoria:Rośliny trujące]] |
||
[[Kategoria:Rośliny biblijne]] |
[[Kategoria:Rośliny biblijne]] |
||
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 08:12, 9 mar 2024
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gorczyca polna |
| Nazwa systematyczna | |
| Sinapis arvensis L. Sp. pl. 2:668. 1753[3] | |
Gorczyca polna, ognicha (Sinapis arvensis L.)[4] – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Znana też jako gorczyca świrzepa[5].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Pierwotny obszar występowania to Afryka Północna (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), niemal cała Europa i znaczna części Azji (Azja Zachodnia, Środkowa, Syberia, Kaukaz, Pakistan). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się na tych kontynentach także poza obszarem swojego rodzimego występowania, pojawił się również na innych kontynentach i niektórych wyspach[6]. Obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Na półkuli północnej sięga po Grenlandię i archipelag Svalbard, na południowej występuje na wyspach wokół Antarktydy[7].
W Europie jest archeofitem występującym już w neolicie. Pierwsze jej znaleziska w Polsce pochodzą z początków epoki żelaza[8]. Obecnie w Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym, w górach jest rzadszy[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Ciemnozielona lub purpurowo nabiegła, wzniesiona, ulistniona, owłosiona pojedynczymi, szczecinkowatymi włoskami Ma wysokość do 60 cm, jest pojedyncza, lub górą rozgałęziona[8].
- Liście
- Liście dolne w zarysie lirowate, duże, na ogonkach i nieco szorstkie. Górne liście łodygowe wydłużone, brzegiem zatokowo ząbkowane, nagie, często siedzące, gładkie[8].
- Kwiaty
- Żółte, o średnicy do 15 mm, zebrane w szczytowe grono. Mają 4 wąskoeliptyczne działki kielicha, które podczas kwitnienia odginają się pod kątem prostym. Po działkach najłatwiej można ją rozróżnić od podobnego gatunku rzodkwi świrzepy, która ma działki przylegające. Płatków korony 4, są szerokoeliptyczne, zwężające się w paznokieć. Pręcików jest 6: 4 dłuższe i 2 krótsze. Słupek jeden[8], zawierający 8-13 zalążków[9].
- Owoc
- Czterokanciasta łuszczyna z płaskim dzióbkiem 2-3 krotnie dłuższym, niż klapy. Przylega do osi owocostanu. Długość łuszczyny do 1 cm, długość szypułki mniej niż 0,5 cm. Nasiona w jednym rzędzie, kuliste, o barwie czarnobrunatnej lub czerwonobrunatnej i powierzchni bardzo drobno siateczkowanej[8][9]. Jedna roślina wytwarza około tysiąca nasion[10].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
- Rozwój
- Roślina jednoroczna. Roślina miododajna, owadopylna, zapylana przez błonkówki, przy niesprzyjającej dla owadów pogodzie także samopylna[11]. Roślina ruderalna. Rośnie na polach, miedzach, ugorach, przydrożach, wysypiskach śmieci. Preferuje gleby gliniaste, żyzne i bogate w wapń (roślina wskaźnikowa gleb zasobnych w wapń). Na glebach piaszczystych występuje rzadko[8]. Nasiona długo zachowują zdolność kiełkowania – do 35 lat[10], są wrażliwe na ujemne temperatury, dlatego też chwast ten występuje głównie w zbożach jarych. Nasiona kiełkują nieregularnie, siewki pojawiają się przez cały rok[8].
- Fitosocjologia
- Gatunek charakterystyczny dla klasy Stellarietea mediae[12].
- Roślina lekko trująca
- Domieszka tej rośliny w paszy dla koni i bydła powoduje pogorszenie jakości mleka, a nawet może spowodować zatrucie zwierząt[11].
- Oddziaływania międzygatunkowe
- Na gorczycy polnej pasożytują niektóre gatunki grzybów i organizmów grzybopodobnych: Albugo candida, Erysiphe cruciferarum, Leptosphaeria maculans, Hyaloperonospora brassicae, Mycosphaerella capsellae[13].
- Zmienność
- Wyróżnia się jedną odmianę: Sinapis arvensis L. var orientalis[3]. Charakteryzuje się owłosionymi łuszczynami[14]. Angielscy naukowcy stwierdzili przypadki krzyżowania się uprawianych roślin transgenicznych (rzepaku) z dziko rosnącą gorczycą polną[15].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 18[14].
Szkodliwość i zwalczanie
[edytuj | edytuj kod]Gorczyca polna jest jednym z bardziej uciążliwych chwastów. Szkodliwość gorczycy polega na tym, że jest szkodliwa dla zwierząt, jest żywicielem licznych chorób i szkodników roślin kapustnych, przyczynia się więc do ich rozprzestrzeniania. Między innymi rozwija się na niej mątwik burakowy, bielinek kapustnik, śmietka kapuściana, Plasmodiophora brassicae wywołująca kiłę kapusty oraz nicienie będące wektorem wirusa powodującego czopowatość bulw ziemniaka[16].
Próg szkodliwości dla gorczycy polnej w burakach określono na 5 roślin/m². Pozostawiona na miedzach, poboczach i rowach szybko rozprzestrzenia się na pola uprawne, na których nie stosuje się herbicydów zwalczających ją. Nasiono gorczycy potrafi wykiełkować po przeleżeniu w glebie przez wiele lat, co powoduje konieczność jej szczególnego zwalczania przez wiele lat po zachwaszczeniu pola. Przy prawidłowej agrotechnice jest dość łatwo zwalczana herbicydami we wszystkich uprawach, nawet w rzepaku[17][18].
W Kanadzie zaobserwowano rozprzestrzenianie się gorczycy polnej na polach, na których zwalcza się chwasty herbicydami totalnymi zawierającymi glifosat[19].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Dawniej z nasion gorczycy polnej wytwarzano olej i musztardę (obecnie używa się do tych celów głównie gorczycy białej i gorczycy czarnej)[20].
- Młode i nierozwinięte jeszcze kwiatostany parzone przez kilka minut są jadalne i mają dobry smak[20].
- Czasami bywa uprawiana w uprawach ekologicznych na nasiona wykorzystywane do niszczenia niektórych szkodników (np. slimaków)[16].
- Dawniej była wykorzystywana w lecznictwie, np. do łagodzenia dolegliwości spowodowanych przez nieżyt żolądka. Obecnie nie jest już używana do tego celu, w większych ilościach jest bowiem trująca[16].
Udział w kulturze
[edytuj | edytuj kod]- Według XIX-wiecznych autorów nazwą świerzop określano w czasach A. Mickiewicza gorczycę polną, lub rzodkiew świrzepę[21] W I księdze poematu Pan Tadeusz Adama Mickiewicza znajduje się fragment:
- Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała
- Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała
- N. H. Moldenke, A. L. Moldenke uważają, że roślina ta kryje się pod hebrajskim słowem ḥārûl w Księdze Przysłów (24,30-31). Jest to jednak zdanie odosobnione. Inni znawcy roślin biblijnych na podstawie analizy językowej są zdania, że chodzi tu o pokrzywę, tak też przetłumaczono to w polskiej Biblii Tysiąclecia. Gorczycy polnej, chociaż jest na Ziemi Świętej pospolita, ze względów językowych nie należy włączać do roślin biblijnych[22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 137. ISBN 83-01-00129-1.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-02].
- ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b Horst Klaaßen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limbergerhof, 2004.
- ↑ a b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Malcolm Storey: Sinapis arvensis L. (Charlock). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-02].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Doniesienie naukowe. [dostęp 2015-01-23].
- ↑ a b c Gorczyca polna, ognicha – opis, szkodliwość i zwalczanie. [dostęp 2017-02-02].
- ↑ Gorczyca polna. [dostęp 2020-05-25].
- ↑ Burak podatny na zachwaszczenie. [dostęp 2020-05-25].
- ↑ Herbicide Resistant Weeds. [dostęp 2015-01-21].
- ↑ a b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
- ↑ Praca zbiorowa: Encyklopedia Popularna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12060-6.
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 39232
- EoL: 583814
- EUNIS: 163454
- Flora of China: 241000035
- Flora of North America: 241000035
- FloraWeb: 5640
- GBIF: 3047598
- identyfikator iNaturalist: 53264
- IPNI: 288960-1
- ITIS: 23310
- NCBI: 29728
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2476411
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:288960-1
- Tela Botanica: 75386
- identyfikator Tropicos: 4100252
- USDA PLANTS: SIAR4
- CoL: 4XJCV