Przejdź do zawartości

Pamiątki Soplicy: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m drobne merytoryczne, poprawa linków
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 17 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych 28.djvu|thumb|Strona tytułowa wydania ''Kazania konfederackiego'', [[Henryk Rzewuski|Henryka Rzewuskiego]], 1907]]
'''Pamiątki Soplicy''' - właściwie ''"Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego"'' - powieść [[Henryk Rzewuski|Henryka Rzewuskiego]] o charakterze [[gawęda szlachecka|gawędy szlacheckiej]], w formie 25 [[Gawęda (literatura)|gawęd]] - opowiedzianych przez [[postać literacka|fikcyjnego bohatera]] [[Seweryn Soplica|Seweryna Soplicę]], [[cześnik]]a [[Parnawa|parnawskiego]] o osobach lub zdarzeniach z czasów [[Konfederacja barska|Konfederacji Barskiej]] i panowania króla [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]]. Pierwsze wydanie w latach 1839-1841 (4 tomy) w [[Paryż|Paryżu]]. Wydanie krajowe (1844-45 [[Wilno]]) okrojone przez [[carat|carską]] [[cenzura|cenzurę]] ze zmienionym tytułem ''"Pamiątki starego szlachcica litewskiego"''. W [[1928]] wyd. ''Pamiątki Soplicy"'' pod. red. [[Zygmunt Szweykowski (historyk)|Zygmunta Szweykowskiego]] zredagowane z uwzględnieniem rękopisu autora, usunęło interwencje carskiej cenzury. Powieść stała się inspiracją pisarzy i poetów, m.in. pod wpływem pierwszych opowiadań Henryka Rzewuskiego [[Adam Mickiewicz]] stworzył postać [[Jacek Soplica|Jacka Soplicy]] w ''"[[Pan Tadeusz|Panu Tadeuszu]]"''.
[[Plik:Memories of Pan Severin in German.jpg|thumb|Fragment wydania niemieckojęzycznego "''Pamiątek.."'' z 1876 (początek rozdziału ''Król Stanisław'')]]
'''Pamiątki Soplicy''' – zbiór [[gawęda szlachecka|gawęd szlacheckich]] autorstwa [[Henryk Rzewuski|Henryka Rzewuskiego]]. Początkowo Rzewuski wygłaszał gawędy w salonach emigracyjnych, jednak dzięki zachętom [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]] zaczął je spisywać jesienią 1830 roku w [[Rzym|Rzymie]] i wydawać w tamtejszej prasie<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Andrzej Waśko |tytuł = "Pamiątki Soplicy" na tle programowych wypowiedzi Henryka Rzewuskiego; Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 82/1, 60-85 |data = 1991}}</ref>. W formie książkowej pierwsze 20 części cyklu wydanych zostało w [[Paryż]]u przez [[Aleksander Jełowicki|Aleksandra Jełowickiego]] w latach 1839–1841 pod pełnym tytułem ''Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 1 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/pamiatki-jpana-seweryna-soplicy-czesnika-parnawskiego-t-1,MzQ1NDA5NDA/6/#info:metadata}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 2. |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/pamiatki-jpana-seweryna-soplicy-czesnika-parnawskiego-t-2,MzQ1NDA5NDU/0/#info:metadata}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 3-4 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/pamiatki-jpana-seweryna-soplicy-czesnika-parnawskiego-t-3-4,NjExNTYwODU/0/#info:metadata}}</ref>. 5 kolejnych gawęd dodano w wydaniu [[Wilno|wileńskim]] z lat 1844–1845, które ukazało się w wersji ocenzurowanej pod tytułem ''Pamiątki starego szlachcica litewskiego''<ref name="s315">{{cytuj książkę | tytuł=Słownik literatury polskiej XIX wieku | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce=Wrocław | rok=2002 | inni=Józef Bachórz i Alina Kowalczykowa (red.) | isbn = 83-04-04616-4|rozdział=Kazimierz Bartoszyński ''Gawęda prozą''|strony=315}}</ref>. Kontynuacją ''Pamiątek'' były niewydane za życia autora ''Uwagi o dawnej Polsce przez starego szlachcica Seweryna Soplicę Cześnika Parnawskiego napisane'' (wyd. 2003).


Narratorem gawęd jest [[postać literacka|fikcyjny bohater]] [[Seweryn Soplica]], [[cześnik]] [[Parnawa|parnawski]], opowiadający o osobach lub zdarzeniach z czasów [[Konfederacja barska|Konfederacji barskiej]] i panowania króla [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]]. Soplica jest typowym przedstawicielem swojego środowiska, kieruje się typowym dla [[szlachta|szlachty]] [[etos]]em, światopoglądem i poczuciem honoru. Te wartości są w gawędach rozumiane jako gwaranty ładu świata, który zagrożony może być jedynie przez to, co zagraniczne i obce<ref>{{cytuj książkę | tytuł=Romantyzm | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | rok=1999 | imię=Alina | nazwisko=Witkowska | imię2=Ryszard | nazwisko2=Przybylski | isbn =83-01-12108-4|strony=511–512}}</ref>.
⚫
==Tytuły opowiadań - rozdziałów ==

⚫
{{wikisource|Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego|Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego}}
Język utworu stylizowany jest na mowę potoczną, zawiera ponadto elementy charakterystyczne dla konwencjonalnej retoryki oraz [[makaronizm]]y<ref name="s315"/>. Zdania są rozbudowane, w toku opowiadania pojawiają się liczne [[dygresja|dygresje]] oraz dążenie do jak najdokładniejszego zapoznania odbiorcy z omawianymi sytuacjami i postaciami<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rzewuski | imię = Henryk | tytuł = Pamiątki Soplicy | data = 2004 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo | miejsce = Wrocław | isbn = 83-04-04676-8 | strony =XXIV |rozdział=Zygmunt Szweykowski ''Wstęp''}}</ref>.

Utwór Rzewuskiego, choć powstał jako [[Pastisz (stylistyka)|pastisz]] i w dużej mierze przedstawiał fikcyjny obraz dawnej Polski, zdobył sobie znaczną popularność i entuzjazm odbiorców. Odwoływał się bowiem do tęsknoty za utraconymi czasami i pragnienia zachowania pamięci o przodkach i tradycjach narodowych<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rzewuski | imię = Henryk | tytuł = Pamiątki Soplicy | data = 2004 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo | miejsce = Wrocław | isbn = 83-04-04676-8 | strony =XXXIII |rozdział=Zygmunt Szweykowski ''Wstęp''}}</ref>.

Poskutkowało to powstaniem szeregu utworów naśladujących utwór Rzewuskiego i popularyzacją gawędy szlacheckiej jako formy literackiej. Najważniejszym odbiorcą ''Pamiątek Soplicy'' był Adam Mickiewicz, który zainteresował się nimi w roku 1830 w Rzymie. Zainspirowany gawędami Rzewuskiego, Mickiewicz stworzył w latach 1832–1834 swoją opowieść szlachecką [[Pan Tadeusz|''Pana Tadeusza'']], w której głównym bohaterom nadał zaczerpnięte od Rzewuskiego nazwisko ''Soplica'', a ich dworek nazwał ''Soplicowo''<ref name=":0" />.

Wpływy Rzewuskiego odnajdujemy również u [[Ignacy Chodźko|Ignacego Chodźki]] (''Obrazy litewskie'', 1840-1850), [[Konstanty Gaszyński|Konstantego Gaszyńskiego]] (''Kontuszowe pogadanki''), [[Władysław Syrokomla|Władysława Syrokomli]] (''Urodzony Jan Dęboróg, Stare wrota''), [[Zygmunt Kaczkowski|Zygmunta Kaczkowskiego]] (''[[Ostatni z Nieczujów]]''), [[Teodor Jeske-Choiński|Teodora Jeske-Choińskiego]], [[Władysław Łoziński|Władysława Łozińskiego]] (''Opowiadania imć pana Wita Narwoja'') czy [[Józef Ignacy Kraszewski|Józefa Ignacego Kraszewskiego]] (''Staropolska miłość'', ''Papiery po Glince'', ''Ostatnie chwile księcia wojewody „Panie Kochanku”'', ''Przygody pana Marka Hińczy''). Wywarły również wpływ na [[Trylogia Sienkiewicza|''Trylogię'']] [[Henryk Sienkiewicz|Henryka Sienkiewicza]].

⚫
{{Wikiźródła|Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego|Pamiątki Soplicy}}

⚫
== Tytuły opowiadań ==
* Kazanie konfederackie
* Pan Dzierżanowski
* Pan Bielecki
* Pan Azulewicz
* Pan Rewieński
* Książę Radziwiłł Panie Kochanku
* Pan Ogiński
* Trybunał lubelski
* Sicz Zaporoska
* Pan Wołodkowicz
* Pan Borowski
* Sawa
* Pan Leszczyc
* Pan Czapski
* Palestra staropolska
* Ożenienie się moje
* Tadeusz Rejten
* Klasztor człuchowski (inny tytuł: Klasztor surlański)
* Ksiądz Marek
* Stanisław Rzewuski
* Błogosławiona Anna z Omiecińskich
* Pawlik
* Pan Ryś
* Król Stanisław
* Zamek kaniowski

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | tytuł=Słownik literatury polskiej XIX wieku | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce=Wrocław | rok=2002 | inni=Józef Bachórz i Alina Kowalczykowa (red.) | isbn = 83-04-04616-4|rozdział=Kazimierz Bartoszyński ''Gawęda prozą''|strony=}}
* {{cytuj książkę | tytuł=Romantyzm | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | rok=1999 | imię=Alina | nazwisko=Witkowska | imię2=Ryszard | nazwisko2=Przybylski | isbn =83-01-12108-4}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Rzewuski | imię = Henryk | tytuł = Pamiątki Soplicy | data = 2004 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo | miejsce = Wrocław | isbn = 83-04-04676-8 | strony = |rozdział=Zygmunt Szweykowski ''Wstęp''}}


*KAZANIE KONFEDERACKIE
*PAN DZIERŻANOWSKI
*PAN BIELECKI
*PAN AZULEWICZ
*PAN REWIEŃSKI
*KSIĄŻĘ RADZIWIŁ PANIE KOCHANKU
*PAN OGIŃSKI
*TRYBUNAŁ LUBELSKI
*SICZ ZAPOROSKA
*PAN WOŁODKOWICZ
*PAN BOROWSKI
*SAWA
*PAN LESZCZYC
*PAN CZAPSKI
*PALESTRA STAROPOLSKA
*OŻENIENIE SIĘ MOJE
*TADEUSZ REJTEN
*KLASZTOR CZŁUCHOWSKI
*KSIĄDZ MAREK
*STANISŁAW RZEWUSKI
*BŁOGOSŁAWIONA ANNA Z OMIECIŃSKICH
*PAWLIK
*PAN RYŚ
*KRÓL STANISŁAW
*ZAMEK KANIOWSKI


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
* {{wolnelektury|Pamiątki Soplicy|pamiatki-soplicy}}
*[http://univ.gda.pl/~literat/soplica/index.htm Henryk Rzewuski ''"Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego"'' tekst] [dostęp sierpień 2008]
* ''[https://polona.pl/search/?query=pami%C4%85tki_soplicy&filters=category:books,public:1,hasTextContent:0 Pamiątki Soplicy]'' w serwisie [https://polona.pl/ Polona.pl]


[[Kategoria:Polskie powieści historyczne]]
[[Kategoria:Polskie zbiory nowel i opowiadań]]
[[Kategoria:Utwory literackie z 1845]]
[[Kategoria:Polskie utwory literackie romantyzmu]]

Aktualna wersja na dzień 14:59, 22 maj 2024

Strona tytułowa wydania Kazania konfederackiego, Henryka Rzewuskiego, 1907
Fragment wydania niemieckojęzycznego "Pamiątek.." z 1876 (początek rozdziału Król Stanisław)

Pamiątki Soplicy – zbiór gawęd szlacheckich autorstwa Henryka Rzewuskiego. Początkowo Rzewuski wygłaszał gawędy w salonach emigracyjnych, jednak dzięki zachętom Adama Mickiewicza zaczął je spisywać jesienią 1830 roku w Rzymie i wydawać w tamtejszej prasie[1]. W formie książkowej pierwsze 20 części cyklu wydanych zostało w Paryżu przez Aleksandra Jełowickiego w latach 1839–1841 pod pełnym tytułem Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego[2][3][4]. 5 kolejnych gawęd dodano w wydaniu wileńskim z lat 1844–1845, które ukazało się w wersji ocenzurowanej pod tytułem Pamiątki starego szlachcica litewskiego[5]. Kontynuacją Pamiątek były niewydane za życia autora Uwagi o dawnej Polsce przez starego szlachcica Seweryna Soplicę Cześnika Parnawskiego napisane (wyd. 2003).

Narratorem gawęd jest fikcyjny bohater Seweryn Soplica, cześnik parnawski, opowiadający o osobach lub zdarzeniach z czasów Konfederacji barskiej i panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Soplica jest typowym przedstawicielem swojego środowiska, kieruje się typowym dla szlachty etosem, światopoglądem i poczuciem honoru. Te wartości są w gawędach rozumiane jako gwaranty ładu świata, który zagrożony może być jedynie przez to, co zagraniczne i obce[6].

Język utworu stylizowany jest na mowę potoczną, zawiera ponadto elementy charakterystyczne dla konwencjonalnej retoryki oraz makaronizmy[5]. Zdania są rozbudowane, w toku opowiadania pojawiają się liczne dygresje oraz dążenie do jak najdokładniejszego zapoznania odbiorcy z omawianymi sytuacjami i postaciami[7].

Utwór Rzewuskiego, choć powstał jako pastisz i w dużej mierze przedstawiał fikcyjny obraz dawnej Polski, zdobył sobie znaczną popularność i entuzjazm odbiorców. Odwoływał się bowiem do tęsknoty za utraconymi czasami i pragnienia zachowania pamięci o przodkach i tradycjach narodowych[8].

Poskutkowało to powstaniem szeregu utworów naśladujących utwór Rzewuskiego i popularyzacją gawędy szlacheckiej jako formy literackiej. Najważniejszym odbiorcą Pamiątek Soplicy był Adam Mickiewicz, który zainteresował się nimi w roku 1830 w Rzymie. Zainspirowany gawędami Rzewuskiego, Mickiewicz stworzył w latach 1832–1834 swoją opowieść szlachecką Pana Tadeusza, w której głównym bohaterom nadał zaczerpnięte od Rzewuskiego nazwisko Soplica, a ich dworek nazwał Soplicowo[1].

Wpływy Rzewuskiego odnajdujemy również u Ignacego Chodźki (Obrazy litewskie, 1840-1850), Konstantego Gaszyńskiego (Kontuszowe pogadanki), Władysława Syrokomli (Urodzony Jan Dęboróg, Stare wrota), Zygmunta Kaczkowskiego (Ostatni z Nieczujów), Teodora Jeske-Choińskiego, Władysława Łozińskiego (Opowiadania imć pana Wita Narwoja) czy Józefa Ignacego Kraszewskiego (Staropolska miłość, Papiery po Glince, Ostatnie chwile księcia wojewody „Panie Kochanku”, Przygody pana Marka Hińczy). Wywarły również wpływ na Trylogię Henryka Sienkiewicza.


Tytuły opowiadań

[edytuj | edytuj kod]
  • Kazanie konfederackie
  • Pan Dzierżanowski
  • Pan Bielecki
  • Pan Azulewicz
  • Pan Rewieński
  • Książę Radziwiłł Panie Kochanku
  • Pan Ogiński
  • Trybunał lubelski
  • Sicz Zaporoska
  • Pan Wołodkowicz
  • Pan Borowski
  • Sawa
  • Pan Leszczyc
  • Pan Czapski
  • Palestra staropolska
  • Ożenienie się moje
  • Tadeusz Rejten
  • Klasztor człuchowski (inny tytuł: Klasztor surlański)
  • Ksiądz Marek
  • Stanisław Rzewuski
  • Błogosławiona Anna z Omiecińskich
  • Pawlik
  • Pan Ryś
  • Król Stanisław
  • Zamek kaniowski

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Andrzej Waśko, "Pamiątki Soplicy" na tle programowych wypowiedzi Henryka Rzewuskiego; Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 82/1, 60-85, 1991.
  2. ↑ Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-02].
  3. ↑ Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 2. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-02].
  4. ↑ Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego. T. 3-4 [online], polona.pl [dostęp 2018-06-02].
  5. ↑ a b Kazimierz Bartoszyński Gawęda prozą. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Józef Bachórz i Alina Kowalczykowa (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 315. ISBN 83-04-04616-4.
  6. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 511–512. ISBN 83-01-12108-4.
  7. ↑ Zygmunt Szweykowski Wstęp. W: Henryk Rzewuski: Pamiątki Soplicy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2004, s. XXIV. ISBN 83-04-04676-8.
  8. ↑ Zygmunt Szweykowski Wstęp. W: Henryk Rzewuski: Pamiątki Soplicy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2004, s. XXXIII. ISBN 83-04-04676-8.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kazimierz Bartoszyński Gawęda prozą. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Józef Bachórz i Alina Kowalczykowa (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002. ISBN 83-04-04616-4.
  • Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 83-01-12108-4.
  • Zygmunt Szweykowski Wstęp. W: Henryk Rzewuski: Pamiątki Soplicy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2004. ISBN 83-04-04676-8.


Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pamiątki_Soplicy&oldid=73831180”