Szara pleśń: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy |
drobne redakcyjne |
||
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 9 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Aardbei Lambada vruchtrot Botrytis cinerea.jpg|thumb |
[[Plik:Aardbei Lambada vruchtrot Botrytis cinerea.jpg|thumb|[[Truskawka]] zarażona [[gronowiec szary|gronowcem szarym]] ''Botrytis cinerea'']] |
||
[[Plik:Szara pleśń na malinie.jpg|thumb|Zdrowe i porażone owoce [[malina właściwa|maliny]]]] |
|||
'''Szara pleśń''' – [[Grzybowe choroby roślin|grzybowa choroba]] wielu roślin, wywoływana głównie przez [[gronowiec szary|gronowca szarego]]<ref>{{cytuj książkę|autor=Andrzej Grzywacz (red.)|tytuł=Choroby drzew leśnych. Szara pleśń |miejsce=Poznań |rok=1992 |wydawca=PWRiL oddział w Poznaniu}}</ref> (''Botrytis cinerea'' Pers), [[Grzyby|grzyba]] z klasy [[Grzyby workowe|workowców]]. [[Patogen]] atakuje różne rośliny: od [[Rośliny pokojowe|doniczkowych]] poprzez ogrodowe, polne do [[las|leśnych]] [[drzewo|drzew]]; w różnych fazach rozwojowych i różne ich części: od [[Nasiono|nasion]] po [[owoc]]e i dorosłe osobniki. |
|||
[[Plik:Botrytis tomaat.jpg|mały|100px|Szara pleśń na pędzie pomidora]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
'''Szara pleśń''' – [[Grzybowe choroby roślin|grzybowa choroba]] wielu roślin, wywoływana przez [[gronowiec szary|gronowca szarego]] (''Botrytis cinerea''), [[Grzyby|grzyba]] z klasy [[Workowce|workowców]]<ref name="mar" />. |
|||
== Występowanie == |
== Występowanie i szkodliwość == |
||
Szara pleśń wyrządza ogromne szkody w uprawach roślin, największe straty powoduje w uprawach truskawki i maliny. Występuje we wszystkich strefach klimatycznych. Atakuje ponad 200 gatunków [[rośliny uprawne|roślin uprawnych]]<ref name="fito2" />: od [[Rośliny pokojowe|doniczkowych]] poprzez ogrodowe, polne do [[las|leśnych]] [[drzewo|drzew]]; w różnych fazach rozwojowych i różne ich części: od [[Nasiono|nasion]] po [[owoc]]e i dorosłe osobniki<ref name="mar" />. Szara pleśń to ogólna nazwa chorób powodowanych przez gronowca szarego. Dla roślin uprawianych w Polsce chorobom tym nadano odrębne nazwy: [[szara pleśń borówki wysokiej]], [[szara pleśń buraka]], [[szara pleśń i sucha zgnilizna przykielichowa jabłek]], [[szara pleśń maliny i jeżyny]], [[szara pleśń sałaty]], [[szara pleśń słonecznika]], [[szara pleśń truskawki]], [[szara pleśń winorośli]], [[szara pleśń ziemniaka]] i szare pleśni poszczególnych gatunków roślin ozdobnych<ref name="slow" />. |
|||
| ⚫ | Gronowiec szary spośród roślin warzywnych atakuje: [[fasola|fasolę]], [[pomidor]]y, [[sałata|sałatę]], z [[sadownictwo|sadowniczych]]: [[porzeczka|porzeczki]], [[Malina (roślina)|maliny]], [[winorośl]], występuje pospolicie na owocach [[truskawka|truskawek]], gdzie może obniżyć plony o 30–60%. Może infekować prawie wszystkie owoce w czasie ich przechowywania w chłodni |
||
| ⚫ | Gronowiec szary spośród roślin warzywnych atakuje: [[fasola|fasolę]], [[pomidor]]y, [[sałata|sałatę]], z [[sadownictwo|sadowniczych]]: [[porzeczka|porzeczki]], [[Malina (roślina)|maliny]], [[winorośl]], występuje pospolicie na owocach [[truskawka|truskawek]], gdzie może obniżyć plony o 30–60%. Może infekować prawie wszystkie owoce w czasie ich przechowywania w chłodni. Występuje również na roślinach ozdobnych: [[cyklamen]]ach, [[Dalia (roślina)|daliach]], [[goździk]]ach, [[róża]]ch, znana jest też z atakowania [[rośliny lecznicze|roślin leczniczych]]: [[Bylica draganek|estragonu]] i [[Lebiodka majeranek|majeranku]]. Kiełki, siewki, a nawet sadzonki młodych roślin drzewiastych uszkadzane są najczęściej w tunelach foliowych, [[inspekt]]ach czy [[szklarnia (ogrodnictwo)|szklarniach]] znajdujących się na [[szkółkarstwo|szkółkach]]<ref name="koch" />. |
||
== Charakterystyka choroby == |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Najbardziej charakterystycznym objawem występowania szarej pleśni są ślady pylącego nalotu i przebarwienia (plamy). Na siewkach wielu roślin objawem porażenia jest zbrunatnienie łodyg. Porażone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na roślinach wyrośniętych i ich owocach występują plamy brunatne, potem gnijące. Miejsca chore pokrywają się szarym pylącym nalotem, wśród którego tworzą się czarne, okrągłe i twarde |
||
== Objawy choroby i rozwój patogenu == |
|||
| ⚫ | Źródłem rozprzestrzeniania się choroby są martwe części roślin (np. pod korą), na których grzyb zimuje (w postaci [[przetrwalnik]]ów lub [[grzybnia|grzybni]]). Wiosną warunkami szczególnie sprzyjającymi rozwojowi choroby są wzrost [[temperatura|temperatury]] (optimum w zależności od innych warunków przy |
||
| ⚫ | Najbardziej charakterystycznym objawem występowania szarej pleśni są ślady pylącego [[nalot (grzyby)|nalotu]] i [[Zmiany zabarwienia roślin|przebarwienia]] ([[plamistość liści|plamy]]). Na siewkach wielu roślin objawem porażenia jest zbrunatnienie łodyg. Porażone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na roślinach wyrośniętych i ich owocach występują plamy brunatne, potem gnijące. Miejsca chore pokrywają się szarym pylącym nalotem, wśród którego tworzą się czarne, okrągłe i twarde formy przetrwalne grzyba ([[Sklerocjum|skleroty]]). ''Botrytis cinerea'' powoduje [[zgorzel siewek]], później zgorzele kwiatów, zgnilizny pędów i owoców<ref name="fito2" />. |
||
| ⚫ | Źródłem rozprzestrzeniania się choroby są martwe części roślin (np. pod korą), na których grzyb zimuje (w postaci [[przetrwalnik]]ów lub [[grzybnia|grzybni]]). Wiosną warunkami szczególnie sprzyjającymi rozwojowi choroby są wzrost [[temperatura|temperatury]] (optimum w zależności od innych warunków przy 15–24 °C) i [[Wilgotność powietrza|wilgotności]] powietrza (powyżej 90%) wskutek długotrwałych opadów. W mniej sprzyjających warunkach choroba może rozwijać się w formie utajonej. ''Botrytis cinerea'' może być [[Pasożytnictwo|pasożytem]] lub [[Saprotrof|saprofitem]], w związku z czym pleśń można obserwować zarówno na roślinach żywych, jak i ich martwych organach<ref name="mar" />. Rozprzestrzenia się przez bezpłciowe [[konidium|zarodniki konidialne]] roznoszone przez prądy powietrzne i krople wody. Ich [[strzępka rostkowa|strzępki kiełkowe]] wnikają do roślin przez drobne nawet zranienia oraz przez uszkodzoną [[tkanka okrywająca|tkankę okrywającą]]<ref name="fito2" />. |
||
== Skutki porażeń drzew leśnych == |
== Skutki porażeń drzew leśnych == |
||
Siewki i sadzonki drzew iglastych reagują żółknięciem igieł, ich dość szybkim brązowieniem i zamieraniem. Często występuje zamieranie pączków i końców igieł, z dość charakterystycznym ich przegięciem w dół. Młode siewki szybko zamierają, następuje gnicie tkanek oraz występowanie oznak [[etiologia|etiologicznych]] w postaci obfitego, szarego nalotu grzybni i pojawienia się czarnych sklerot. Na zwarzonych mrozem, zbrązowiałych, nowych przyrostach starszych [[jodła|jodeł]] i [[modrzew]]i obserwowane były masowe pojawy grzybni gronowca szarego. Porażone pędy później czernieją i wykruszają się. |
Siewki i sadzonki drzew iglastych reagują żółknięciem igieł, ich dość szybkim brązowieniem i zamieraniem. Często występuje zamieranie pączków i końców igieł, z dość charakterystycznym ich przegięciem w dół. Młode siewki szybko zamierają, następuje gnicie tkanek oraz występowanie oznak [[etiologia|etiologicznych]] w postaci obfitego, szarego nalotu grzybni i pojawienia się czarnych sklerot. Na zwarzonych mrozem, zbrązowiałych, nowych przyrostach starszych [[jodła|jodeł]] i [[modrzew]]i obserwowane były masowe pojawy grzybni gronowca szarego. Porażone [[Pęd (botanika)|pędy]] później czernieją i wykruszają się<ref name="fl" />. |
||
U gatunków liściastych, zależnie od rodzaju porażonego organu i fazy choroby, na roślinach występują objawy w postaci brunatnych plam, lokalnej zgorzeli lub obumierania całych organów oraz zgnilizny i typowych oznak etiologicznych – szarej grzybni, |
U gatunków liściastych, zależnie od rodzaju porażonego organu i fazy choroby, na roślinach występują objawy w postaci brunatnych plam, lokalnej zgorzeli lub obumierania całych organów oraz zgnilizny i typowych [[oznaki etiologiczne|oznak etiologicznych]] – szarej grzybni, [[konidiofor]]ów i czarnych [[sklerocjum|sklerot]]<ref name="fito" />. |
||
[[Plik:Botrytis conidiophores 3.5X.png|thumb|''[[Botrytis conidiophores]]'']] |
|||
Gronowiec szary jest również sprawcą uszkodzeń nasion i owoców drzew leśnych |
Gronowiec szary jest również sprawcą uszkodzeń nasion i owoców drzew leśnych. Pojawienie się jego grzybni na materiale nasiennym zapowiada zawsze wyraźne obniżenie zdolności [[Kiełkowanie|kiełkowania]] nasion. Do najczęściej atakowanych gatunków należą: [[dąb]], [[buk]], [[lipa]], [[olsza]], [[brzoza]], [[Klon jawor|jawor]], [[jesion]], i [[grab]]. Wysoką patogeniczność stwierdzono również na nasionach [[sosna|sosny]], mniejszą na nasionach [[świerk]]a. Rozwój patogenu w szczególnych warunkach magazynowych możliwy jest przy temperaturze zbliżonej do 0 °C. Zaatakowane nasiona pokrywają się ciemną grzybnią. Wśród strzępków wyraźnie widoczne są trzonki konidialne zawierające skupienia zarodników<ref name="nas" />. |
||
== Winiarstwo == |
== Winiarstwo == |
||
| ⚫ | Niektóre [[wino|wina]] (''Sauternes'', ''Cecube'' i [[Tokaj (wino)|tokaje]]) powstają w specyficznych warunkach klimatycznych i wilgotnościowych z gron [[cibeba]] przy dużym udziale ''„szlachetnej pleśni”'' – wywołanej przez ''Botrytis cinerea''<ref name="kur" />. Także [[wino lodowe]] jest produkowane z zamarzniętych (na krzewie) winogron z nalotem pleśni, które następnie są wyciskane przed rozmarznięciem<ref name="dom" />. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== Ochrona == |
|||
| ⚫ | |||
Zwalczanie szarej pleśni jest trudne. Ma ona bardzo szeroki zakres [[żywiciel]]i, którzy są źródłem infekcji. Ponadto w postaci sklerocjów może bardzo długo przetrwać na [[resztki pożniwne|resztkach roślin]] w glebie. Zapobiega się jej rozwojowi poprzez następujące zabiegi agrotechniczne i fitosanitarne: |
|||
* niszczenie resztek porażonych roślinnych, |
|||
* kilkuletnie przerwy w uprawie tej samej rośliny na tym samym polu ([[płodozmian]]), |
|||
* wybór odpowiedniego stanowiska pod uprawę, |
|||
* unikanie zbytniego zagęszczenia roślin, |
|||
* w uprawie pod osłonami unikanie gwałtownych zmian temperatury i wilgotności<ref name="fito2" />. |
|||
Niezbędne jest opryskiwanie roślin w okresie wegetacji. Stosuje się do tego celu [[fungicydy]] strobilurynowe, dikarboksyimidowe, ditiokarbaminianowe, chloronitrylowe, anilinopirymidynowe i inne. Szczegółowe nazwy handlowe tych środków, ich dobór do poszczególnych gatunków roślin, stężenia i terminy opryskiwań są podane w corocznie aktualizowanych programach ochrony roślin. Przy uprawie [[Warzywa|warzyw]] i [[Roślina sadownicza|roślin sadowniczych]] należy przestrzegać okresów [[karencja (rolnictwo)|karencji]]<ref name="fito2" />. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
| Linia 28: | Linia 41: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy}} |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
<ref name="fito">{{Cytuj |redaktor = Selim Kryczyński; Zbigniew Weber |tytuł = Fitopatologia. Podstawy fitopatologii |wolumin = 1 |miejsce = Poznań |wydawca = PWRiL |data = 2010 |isbn = 978-83-09-01-063-0 |s = 78, 231, 256, 310, 336, 339}}</ref> |
|||
== Bibliografia == |
|||
<ref name="fito2">{{Cytuj |redaktor = Selim Kryczyński; Zbigniew Weber |tytuł = Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych |wolumin = 2 |miejsce = Poznań |wydawca = PWRiL |data = 2011 |isbn = 978-83-09-01077-7 |s = 232, 240, 341, 378–380, 382}}</ref> |
|||
<ref name="fl">{{Cytuj |autor = Karol Manka |tytuł = Fitopatologia leśna |miejsce = Warszawa |wydawca = PWRiL |data = 2005 |isbn = 83-09-01793-6 |s = 92, 94, 97, 100, 135}}</ref> |
|||
# {{cytuj książkę|imię=Hanna|nazwisko=Masternak|imię2=Kazimierz|nazwisko2=Wiech|tytuł=Jaki to szkodnik jaka to choroba|wydawca=Polski Związek Działkowców Krajowa Rada w Warszawie|miejsce=Warszawa|rok=1988|id={{ISSN|0239-9024}}}} |
|||
<ref name="koch">{{cytuj |autor = [[Józef Kochman]] |tytuł = Fitopatologia |wydanie = 2 |miejsce = Warszawa |data = 1973 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |s = 692}}</ref> |
|||
<ref name="kur">{{cytuj |url = http://web.archive.org/web/20081226203933/http://kurdesz.com:80/main.php?artId=54 |tytuł = Szara pleśń. Choroby winorośli – choroby grzybowe |data dostępu = 2010-04-03}}</ref> |
|||
<ref name="mar">{{Cytuj |autor = Joanna Marcinkowska |tytuł = Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii |miejsce = Warszawa |wydawca = PWRiL |data = 2012 |isbn = 978-83-09-01048-7 |s = 193}}</ref> |
|||
<ref name="nas">{{cytuj |autor = Teresa Stocka |tytuł = Biblioteczka leśniczego. Grzyby występujące na owocach i nasionach drzew leśnych |miejsce = Warszawa |data = 1999 |wydawca = ŚWIAT}}</ref> |
|||
<ref name="slow">{{cytuj |url = http://www1.up.poznan.pl/ptfit/sites/default/files/Documents/Polskie%20Nazwy%20Chor%C3%B3b%20Ro%C5%9Blin%20Uprawnych%202017.pdf |redaktor = Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg |tytuł = Polskie nazwy chorób roślin uprawnych |miejsce = Poznań |wydawca = Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne |data = 2017 |wydanie = 2 |isbn = 978-83-948769-0-6}}</ref> |
|||
</references> |
|||
{{Choroby roślin sadowniczych}} |
|||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:Choroby roślin sadowniczych]] |
[[Kategoria:Choroby roślin sadowniczych]] |
||
| ⚫ | |||
Aktualna wersja na dzień 16:12, 10 cze 2024
.jpg)
Szara pleśń – grzybowa choroba wielu roślin, wywoływana przez gronowca szarego (Botrytis cinerea), grzyba z klasy workowców[1].
Występowanie i szkodliwość
[edytuj | edytuj kod]Szara pleśń wyrządza ogromne szkody w uprawach roślin, największe straty powoduje w uprawach truskawki i maliny. Występuje we wszystkich strefach klimatycznych. Atakuje ponad 200 gatunków roślin uprawnych[2]: od doniczkowych poprzez ogrodowe, polne do leśnych drzew; w różnych fazach rozwojowych i różne ich części: od nasion po owoce i dorosłe osobniki[1]. Szara pleśń to ogólna nazwa chorób powodowanych przez gronowca szarego. Dla roślin uprawianych w Polsce chorobom tym nadano odrębne nazwy: szara pleśń borówki wysokiej, szara pleśń buraka, szara pleśń i sucha zgnilizna przykielichowa jabłek, szara pleśń maliny i jeżyny, szara pleśń sałaty, szara pleśń słonecznika, szara pleśń truskawki, szara pleśń winorośli, szara pleśń ziemniaka i szare pleśni poszczególnych gatunków roślin ozdobnych[3].
Gronowiec szary spośród roślin warzywnych atakuje: fasolę, pomidory, sałatę, z sadowniczych: porzeczki, maliny, winorośl, występuje pospolicie na owocach truskawek, gdzie może obniżyć plony o 30–60%. Może infekować prawie wszystkie owoce w czasie ich przechowywania w chłodni. Występuje również na roślinach ozdobnych: cyklamenach, daliach, goździkach, różach, znana jest też z atakowania roślin leczniczych: estragonu i majeranku. Kiełki, siewki, a nawet sadzonki młodych roślin drzewiastych uszkadzane są najczęściej w tunelach foliowych, inspektach czy szklarniach znajdujących się na szkółkach[4].
Objawy choroby i rozwój patogenu
[edytuj | edytuj kod]Najbardziej charakterystycznym objawem występowania szarej pleśni są ślady pylącego nalotu i przebarwienia (plamy). Na siewkach wielu roślin objawem porażenia jest zbrunatnienie łodyg. Porażone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na roślinach wyrośniętych i ich owocach występują plamy brunatne, potem gnijące. Miejsca chore pokrywają się szarym pylącym nalotem, wśród którego tworzą się czarne, okrągłe i twarde formy przetrwalne grzyba (skleroty). Botrytis cinerea powoduje zgorzel siewek, później zgorzele kwiatów, zgnilizny pędów i owoców[2].
Źródłem rozprzestrzeniania się choroby są martwe części roślin (np. pod korą), na których grzyb zimuje (w postaci przetrwalników lub grzybni). Wiosną warunkami szczególnie sprzyjającymi rozwojowi choroby są wzrost temperatury (optimum w zależności od innych warunków przy 15–24 °C) i wilgotności powietrza (powyżej 90%) wskutek długotrwałych opadów. W mniej sprzyjających warunkach choroba może rozwijać się w formie utajonej. Botrytis cinerea może być pasożytem lub saprofitem, w związku z czym pleśń można obserwować zarówno na roślinach żywych, jak i ich martwych organach[1]. Rozprzestrzenia się przez bezpłciowe zarodniki konidialne roznoszone przez prądy powietrzne i krople wody. Ich strzępki kiełkowe wnikają do roślin przez drobne nawet zranienia oraz przez uszkodzoną tkankę okrywającą[2].
Skutki porażeń drzew leśnych
[edytuj | edytuj kod]Siewki i sadzonki drzew iglastych reagują żółknięciem igieł, ich dość szybkim brązowieniem i zamieraniem. Często występuje zamieranie pączków i końców igieł, z dość charakterystycznym ich przegięciem w dół. Młode siewki szybko zamierają, następuje gnicie tkanek oraz występowanie oznak etiologicznych w postaci obfitego, szarego nalotu grzybni i pojawienia się czarnych sklerot. Na zwarzonych mrozem, zbrązowiałych, nowych przyrostach starszych jodeł i modrzewi obserwowane były masowe pojawy grzybni gronowca szarego. Porażone pędy później czernieją i wykruszają się[5].
U gatunków liściastych, zależnie od rodzaju porażonego organu i fazy choroby, na roślinach występują objawy w postaci brunatnych plam, lokalnej zgorzeli lub obumierania całych organów oraz zgnilizny i typowych oznak etiologicznych – szarej grzybni, konidioforów i czarnych sklerot[6].
Gronowiec szary jest również sprawcą uszkodzeń nasion i owoców drzew leśnych. Pojawienie się jego grzybni na materiale nasiennym zapowiada zawsze wyraźne obniżenie zdolności kiełkowania nasion. Do najczęściej atakowanych gatunków należą: dąb, buk, lipa, olsza, brzoza, jawor, jesion, i grab. Wysoką patogeniczność stwierdzono również na nasionach sosny, mniejszą na nasionach świerka. Rozwój patogenu w szczególnych warunkach magazynowych możliwy jest przy temperaturze zbliżonej do 0 °C. Zaatakowane nasiona pokrywają się ciemną grzybnią. Wśród strzępków wyraźnie widoczne są trzonki konidialne zawierające skupienia zarodników[7].
Winiarstwo
[edytuj | edytuj kod]Niektóre wina (Sauternes, Cecube i tokaje) powstają w specyficznych warunkach klimatycznych i wilgotnościowych z gron cibeba przy dużym udziale „szlachetnej pleśni” – wywołanej przez Botrytis cinerea[8]. Także wino lodowe jest produkowane z zamarzniętych (na krzewie) winogron z nalotem pleśni, które następnie są wyciskane przed rozmarznięciem[9].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Zwalczanie szarej pleśni jest trudne. Ma ona bardzo szeroki zakres żywicieli, którzy są źródłem infekcji. Ponadto w postaci sklerocjów może bardzo długo przetrwać na resztkach roślin w glebie. Zapobiega się jej rozwojowi poprzez następujące zabiegi agrotechniczne i fitosanitarne:
- niszczenie resztek porażonych roślinnych,
- kilkuletnie przerwy w uprawie tej samej rośliny na tym samym polu (płodozmian),
- wybór odpowiedniego stanowiska pod uprawę,
- unikanie zbytniego zagęszczenia roślin,
- w uprawie pod osłonami unikanie gwałtownych zmian temperatury i wilgotności[2].
Niezbędne jest opryskiwanie roślin w okresie wegetacji. Stosuje się do tego celu fungicydy strobilurynowe, dikarboksyimidowe, ditiokarbaminianowe, chloronitrylowe, anilinopirymidynowe i inne. Szczegółowe nazwy handlowe tych środków, ich dobór do poszczególnych gatunków roślin, stężenia i terminy opryskiwań są podane w corocznie aktualizowanych programach ochrony roślin. Przy uprawie warzyw i roślin sadowniczych należy przestrzegać okresów karencji[2].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, s. 193, ISBN 978-83-09-01048-7.
- ↑ a b c d e Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, s. 232, 240, 341, 378–380, 382, ISBN 978-83-09-01077-7.
- ↑ Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
- ↑ Józef Kochman, Fitopatologia, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973, s. 692.
- ↑ Karol Manka, Fitopatologia leśna, Warszawa: PWRiL, 2005, s. 92, 94, 97, 100, 135, ISBN 83-09-01793-6.
- ↑ Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Podstawy fitopatologii, t. 1, Poznań: PWRiL, 2010, s. 78, 231, 256, 310, 336, 339, ISBN 978-83-09-01-063-0.
- ↑ Teresa Stocka, Biblioteczka leśniczego. Grzyby występujące na owocach i nasionach drzew leśnych, Warszawa: ŚWIAT, 1999.
- ↑ Szara pleśń. Choroby winorośli – choroby grzybowe [online] [dostęp 2010-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-26].
- ↑ André Dominé, Wino, Eckhard Supp (red.), wyd. 2, Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 458–459, ISBN 978-83-7626-712-8.