46 Eskadra Towarzysząca: Różnice pomiędzy wersjami

46 Eskadra Towarzysząca
46 Eskadra Obserwacyjna
	; Godło eskadry
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
	Dowódcy
Pierwszy	kpt. obs. Jan Żurkowski
Ostatni	kpt. pil. Roman Rypson
	Działania zbrojne
	kampania wrześniowa
	Organizacja
Dyslokacja	Garnizon Toruń; Garnizon Bydgoszcz; we wrześniu 1939:; Czersk; Biedaszkowo; Bielice
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	II/4 dywizjon towarzyszący; wydzielony dywizjon towarzyszący; Armia „Pomorze”

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 22:36, 15 sie 2024

46 eskadra towarzysząca – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W 1937 w Toruniu została utworzona 46 eskadra towarzysząca. W kampanii wrześniowej jako eskadra obserwacyjna walczyła w składzie lotnictwa Armii „Pomorze”.

Godło eskadry^[1]^[2]:

„Ważka” (chrabąszcz w kolorze brązowo-czarnym^[3]) w kolorze zielono-żółtym na tle białego pięcioboku z czerwoną obwódką.

Formowanie i zmiany organizacyjne

46 eskadra towarzysząca została sformowana na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych L.dz. 4359/tjn. Org. z 19 lipca 1937. Organizowała się na bazie rozwiązanego III/43 plutonu. Braki w etatach uzupełniono absolwentami Szkoły Podchorążych Lotnictwa, kursu obserwatorów dla oficerów innych broni oraz wychowankami pułkowej szkoły pilotażu. Organizacyjnie wraz z 43 i 49 eskadrą utworzyły II dywizjon towarzyszący^[4]. Wyposażenie jednostki stanowiły samoloty Lublin R-XIIIC^[5].

W lutym 1938 eskadra wzięła udział w ćwiczeniach z oddziałami garnizonu Bydgoszcz. Ćwiczenia letnie załogi przeprowadziły na terenie Pomorza. Jesienią wymieniono samoloty R-XIIIC na R-XIIID^[4].

Działania 46 eskadry obserwacyjnej w 1939

W marcu 1939 eskadra weszła w skład zorganizowanego w 4 Pułku Lotniczym II wydzielonego dywizjonu towarzyszącego przeznaczonego do Korpusu Interwencyjnego. W kwietniu załoga por. obs. Jan Wronka i st. sierż. Wojciech Katarzyński otrzymała zadanie fotograficznego rozpoznania z powietrza odcinka granicznego Chojnice – Sępólno Krajeńskie. Ze względu na specjalny charakter lotu, zadanie miało być wykonane na aeroklubowym samolocie RWD-13 w ubraniach cywilnych. W przypadku przymusowego lądowania na terytorium Niemiec lotnicy mieli reprezentować załogę Aeroklubu Pomorskiego, która zbłądziła w locie^[6]^[b]. Część zdjęć wykonano na terytorium II Rzeszy. Rozpoznawali rejon Złotowa i Jastrowa. Po wylądowaniu w Toruniu załoga złożyła meldunek dowódcy 4 pułku płk pil. Bolesławowi Stachoniowi w obecności ppłk pil. Stanisława Skarżyńskiego i kpt. pil. Stanisława Dolińskigo. Przekazano też aparat fotograficzny oraz dokładne sprawozdanie z lotu uzupełnione szkicami wykrytych umocnień^[6]. Już od marca do eskadry trafiali mobilizowani żołnierze rezerwy. Porządkowano sprzęt i wyposażenie lotnicze. 15 maja dowództwo II wydzielonego dywizjonu przeniosło się na lotnisko Bydgoszcz-Biedaszkowo. Ze względu na fiasko użycia Korpusu Interwencyjnego, w sierpniu dywizjon został rozwiązany^[6].

Mobilizacja eskadry

Ze względu na bliskość granicy polsko-niemieckiej, 46 eskadra mobilizowała się już od czerwca 1939 i osiągnęła gotowość bojową w ramach „cichej” mobilizacji^[3]. W dniach 23–24 sierpnia uzupełniono jedynie braki w zakresie wyposażenia i taboru samochodowego. W związku z rozwiązaniem 49 eskadry towarzyszącej, część jej personelu latającego została wcielona do obu plutonów eskadry. W tym czasie jednostka została przemianowana na 46 eskadrę obserwacyjną^[6].

Ponieważ nie doszło do użycia Korpusu Interwencyjnego, w składzie którego była między innymi 46 eskadra, jej plutony przydzielono do dyspozycji dowódców wielkich jednostek. I/46 pluton został oddany pod rozkazy dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii^[7], a II/46 pluton wszedł w podporządkowanie dowódcy 15 Dywizji Piechoty. 30 sierpnia oba plutony odleciały na wyznaczone lotniska: I pluton do Czerska, a II pluton do Biedaszkowa. Tam wcześniej udały się ich rzuty kołowe^[8].

Działania eskadry w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej walczyła w składzie lotnictwa Armii „Pomorze”^[9]. Na uzbrojeniu eskadry znajdowało się siedem samolotów Lublin R-XIIID i R-XIIIC oraz dwa samoloty łącznikowe RWD-8^[10]^[11].

Od rana 1 września trwało bombardowanie lotniska w Bydgoszczy (Biedaszkowo). Straty były niewielkie. W tym czasie z lotniska Czersk wystartowała załoga: por. obs. Wacław Szcześniewski i kpr. pil. Zygfryd Ossowski z zadaniem rozpoznania kierunków Człuchów–Chojnice i Bytów–Kościerzyna. Zauważono jednostkę pancerno-motorową w marszu na Chojnice oraz walki w pobliżu tego miasta. Załogi II/46 plutonu rozpoznawały obszar w rejonie odpowiedzialności 15 Dywizji Piechoty. Por. obs. Kazimierz Szymański i kpr. pil. Edmund Gałężewski polecieli rozpoznać rejon Piła–Złotów. Por. obs. Jan Wronka i kpr. pil. Piotr Oczki mieli za zadanie rozpoznać ewentualne przeprawy nieprzyjaciela przez Noteć w okolicach Nakła. Ze względu na poranną mgłę, to ostatnie zadanie nie zostało wykonane^[12]. 2 września I/46 pluton przeniósł się na lądowisko Lniano. Stąd załoga por. obs. Mirosława Pszczółkowskiego rozpoznawała rejon Świekatowo–Koronowo, a por. obs. Szcześniewski z kpr. pil. Ossowskim polecieli w rejon szosy Bydgoszcz–Gdańsk w celu przekazania rozkazów dla dowódcy 2 pułku szwoleżerów^[13]. Zadanie wykonano, ale w locie powrotnym samolot został ostrzelany, a pilot ranny w głowę. Na lotnisko samolot doprowadził obserwator. Ze względu na niekorzystną sytuację militarną, dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii nakazał odlot załogom I/46 plutonu do Torunia, a rzutowi kołowemu wycofanie w kierunku przepraw na Wiśle pod Chełmnem. Tego dnia prowadziły też rozpoznanie załogi II/46 plutonu. Por. obs. Tadeusz Kuryłło i kpr. Berezką poleciał w rejon Świekatowa. Linię jezior w rejonie Koronowa rozpoznawał por. Wronka i kpr. Oczki, a obszar Piła–Nakło por. Szymański z kpr. Gałężewskim. Ostatnia załoga została skutecznie ostrzelana przez wroga. Obserwator został ciężko ranny w brzuch, a pilot z przestrzelonymi rękami i nogami z najwyższym wysiłkiem wylądował w rejonie zajmowanym jeszcze przez oddziały polskie. Obu lotników odwieziono do szpitala w Bydgoszczy. Porucznik Szymański zmarł następnego dnia, a samolot na lotnisko sprowadził sierż. pil. Alojzy Domżalski. W tym dniu por. Bronisław Stacherski i kpr. Bolesław Sitarz wykonali 2 zadania. Przed południem rozpoznawali w rejonie Koronowa, a około 17.00 próbowali bezskutecznie nawiązać łączność z dowódcą 9 Dywizji Piechoty. W obszarze na północ od Bydgoszczy załoga wykryła kolumny pancerne maszerujące na Świecie. Meldunek przekazano dowódcy 15 Dywizji Piechoty^[12]. 3 września załoga por. Pszczółkowskiego rozpoznawała przeprawy przez Wisłę pod Chełmnem. Dostarczyła też dowódcy 9 Dywizji Piechoty rozkazy od dowódcy armii. W tym czasie rzut kołowy I/46 plutonu dowodzony przez por. obs. Tadeusza Pokoniewskiego dostał się pod Chełmnem do niewoli^[14]. Po południu por. Wronka i kpr. Oczki rozpoznawali w rejonie Bydgoszcz–Świecie–Bysław. Wyniki rozpoznania mieli przekazać dowódcy 9 DP. Przy próbie lądowania w Bysławiu, pilot zorientował się, że „płachtę” wyłożyli dywersanci V kolumny. Polski samolot został niecelnie ostrzelany ogniem ciężkich karabinów maszynowych. Obserwator przekazał raport z lotu w sztabie 15 Dywizji Piechoty^[15]. 4 września załogi I/46, już w ramach I/43 plutonu, wykonały kolejne zadania rozpoznawcze. Z II/46 plutonu ppor. Kazimierz Chominiec i sierż. Domżalski rozpoznawali rejon Świecia, a por. Wronka i kpr. Oczki penetrowali obszar Pruszcz–Koronowo^[16]. Przed wieczorem II pluton przegrupował się na lotnisko Zduny^[17]. 5 września ppor. Szumyłowicz i kpr. Bobrzak zrzucili ulotki z apelem, by ludność cywilna przerwała ewakuację. W południe por. Stacherski i kpr. Oczki rozpoznawali obszar Bydgoszczy. Stwierdzono odwrót oddziałów 15 Dywizji Piechoty bez kontaktu z wrogiem. 6 września załogi I/46 plutonu oddano do dyspozycji dowódcy Grupy Operacyjnej, gen. bryg. Zdzisława Przyjałkowskiego. Samoloty przeleciały na lądowisko Popioły. 7 września załoga: por. Stacherski i kpr. Sitarz rozpoznawała rejon Koło–Konin. Przed zmrokiem II/46 pluton przesunął się na lądowisko Walentynowo rozpoznając na korzyść dowódcy 15 Dywizji Piechoty^[16]. 8 września załoga: ppor. obs. Kazimierz Sławiński i st. szer. pil. Bernard Musiał wykonała lot rozpoznawczy w rejon Inowrocławia na korzyść dowódcy 26 Dywizji Piechoty. 9 września eskadra przegrupowała się na lądowisko Kłóbka. W dniach 9–11 września załogi wykonywały loty rozpoznawcze na korzyść 15 i 26 Dywizji Piechoty^[16]. 10 września eskadra dysponowała 4 samolotami typu R-XIII^[18]. W tym dniu ciężko ranny został ppor. Witold Szumyłowicz. Wieczorem 11 września eskadra odleciała na lądowisko Emilianów^[16]. 12 września eskadra wykonała 1 lot rozpoznawczy na południe i wschód od Łowicza. 13 września na rozpoznanie rejonu Sobota–Łowicz polecieli: por. Pszczółkowski i ppor. Elsner. Przed wieczorem nastąpiło przesunięcie eskadry na lotnisko Luszyn^[19]. 14 września załoga ppor. Sławińskiego rozpoznawała odcinek Wisły od Wyszogrodu do Płocka, a por. obs. Tadeusz Kuryłło z kpr. Kazimierzem Berezką polecieli w rejon Sochaczewa i Błonia, meldując po powrocie o wykryciu kilku kolumn pancernych. Meldunek porucznika Tadeusza Kuryłło miał duży wpływ na zatrzymanie natarcia Armii „Pomorze” na Skierniewice^[20]. 15 września lot w rejon Sochaczewa dublowała załoga: por. Bronisław Stacherski i kpr. Bolesław Sitarz. Po wylądowaniu por. Stacherski osobiście przekazał meldunek w kwaterze dowództwa Armii „Pomorze”. Z uwagi na ciągle bombardowania rejonu Luszyna, eskadra przesunęła się na lądowisko Załusków. 16 września lotów nie wykonywano^[19]. 17 września na wschód wystartowały 3 załogi eskadry^[21]. Załoga: kpt. pil. Roman Rypson i st. szer. pil. Bernard Musiał z braku paliwa lądowała w pobliżu Międzyrzeca Podlaskiego. Załoga: por. obs. Tadeusz Kuryłło i ppor. pil. Stanisław Jara leciała w kierunku Lublina. Przedzierając się w stronę Rumunii, zostali internowani przez Armię Czerwoną. Załoga por. obs. Stacherski i kpr. pil. Sitarz z braku paliwa wylądowała koło Rzewusek Starych. Lotnicy nie mogąc uzyskać benzyny, pozostali w kraju, walcząc następnie w szeregach Armii Krajowej. Pozostały personel eskadry przebijał się z okrążenia w stronę Modlina lub Warszawy. Części personelu dostała się do niemieckiej niewoli^[22].

Bilans działań^[23]^[24]
Działania eskadry
	Loty bojowe	w tym łącznikowe	Zestrzelenia
	53	około 7	0
Straty eskadry
Polegli	por. Szymański, ppor. Szumyłowicz
Ranni	kpr. Gałężewski
Zaginieni	kpt. Rypson, por. Kuryłło, ppor. Jara, ppor. Sławiński; kpr. Oczki. st. szer. Musiał
Samoloty
Stan	Uzupełnienie	Zniszczone	Ewakuacja
7 Lublin R-XIIID	0	7	0

Personel eskadry

Dowódcy eskadry^[25]^[26]
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
kpt. obs. Jan Żurkowski	X 1937 – 1 XII 1937
kpt. obs. Władysław Chrzanowski	1 XII 1937 –
kpt. pil. Roman Ripson	– IX 1939

Personel eskadry w marcu 1939^[27]^[c]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Przydział we wrześniu 1939
dowódca	kpt. Franciszek Rybicki
dowódca I/46	por. Eugeniusz Siedlecki
dowódca II/46	por. Tadeusz Stefan Jesionowski
obserwator	por. piech. Mirosław Pszczółkowski
obserwator	por. piech. Wacław Szcześniewski
obserwator	por. piech. Kazimierz Szymański
obserwator	ppor. Kazimierz Chominiec

Personel eskadry we wrześniu 1939^[29]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca eskadry	kpt. pil. Roman Rypson
szef eskadry	st. sierż. Władysław Klich
	I pluton	II pluton
dowódcy plutonu	por. obs. Tadeusz Pokoniewski	por. obs. Stanisław Osiadacz
obserwatorzy	por. Mirosław Pszczółkowski	por. Tadeusz Kuryłło
	por. Wacław Szcześniewski	por. Kazimierz Szymański
	por. Witold Szumyłowicz	por. Jan Wronka
		ppor. Kazimierz Chominiec
		ppor. Kazimierz Sławiński
		ppor. Bronisław Stacherski
piloci	ppor. rez. Stanisław Jara	ppor. rez. Burda
	kpr. Stanisław Czwarno	sierż. Alojzy Domżalski
	kpr. Władysław Bobrek	kpr. Kazimierz Berezka
	kpr. Zygfryd Ossowski	kpr. Edmund Gałęzewski
	st. szer. Franciszek Rutkowski	kpr. Piotr Oczki
		kpr. Bolesław Sitarz
		st. szer.Bernard Musiał
szefowie mechaników	majster wojsk. Władysław Wis	st. majster wojsk. Franciszek Ciecholewski

Wypadki lotnicze

22 lutego 1938 podczas lotu służbowego na samolocie R-XIIIC nr 56-89 w okolicach Rynarzewa zginęli ppor. obs. Edwarda Szwaja i kpr. pil. Zbigniew Janiszewski^[4].

Samoloty eskadry

1 września 1939 na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów Lublin R.XIII^[30] oraz dwa samoloty łącznikowe RWD-8^[10].

Lublin R.XIII
(1937–1939)
RWD-8
(szkolny)

Uwagi

↑ Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220). W skład Sił Zbrojnych II RP wchodziły wojska lądowe nazywane ówcześnie wojskiem i Marynarka Wojenna. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.
↑ Istotnie st. sierż. pil. Katarzyński był od kilku lat aeroklubowym instruktorem pilotażu^[6].
↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[28].

Przypisy

↑ Pawlak 1991 ↓, s. 388.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 311.
↑ ^a ^b Pawlak 1982 ↓, s. 219.
↑ ^a ^b ^c Pawlak 1989 ↓, s. 312.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 311.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Pawlak 1989 ↓, s. 313.
↑ Ciechanowski 1982 ↓, s. 53.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 389.
↑ Stachoń 1941 ↓, s. 1.
↑ ^a ^b Koliński 1978 ↓, s. 95.
↑ Sławiński i historia ↓, s. 6.
↑ ^a ^b Pawlak 1991 ↓, s. 392.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 220.
↑ Sławiński i historia ↓, s. 10.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 392-393.
↑ ^a ^b ^c ^d Pawlak 1991 ↓, s. 393.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 221.
↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 335.
↑ ^a ^b Pawlak 1991 ↓, s. 394.
↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 368.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 222.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 394-395.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 385.
↑ Pawlak 1982 ↓, s. 222-223.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 3389.
↑ Pawlak 1989 ↓, s. 311-313.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 782.
↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 389-391.
↑ Pawlak 1991 ↓, s. 395.

Bibliografia

Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
Bolesław Stachoń: Sprawozdanie z działań lotnictwa Armii „Pomorze”. [w:] teczka B.I.25b [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1941. [dostęp 2019-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-24)].
Kazimierz Sławiński: Zarys historii 43 i 46 eskadry obserwacyjnej 1939. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. [dostęp 2019-09-11].

[1] Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220). W skład Sił Zbrojnych II RP wchodziły wojska lądowe nazywane ówcześnie wojskiem i Marynarka Wojenna. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.

[8] Istotnie st. sierż. pil. Katarzyński był od kilku lat aeroklubowym instruktorem pilotażu^[6].

[31] Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[28].

[CITEREFPawlak1991388-2] Pawlak 1991 ↓, s. 388.

[CITEREFPawlak1991311-3] Pawlak 1991 ↓, s. 311.

[CITEREFPawlak1982219-4] Pawlak 1982 ↓, s. 219.

[CITEREFPawlak1989312-5] Pawlak 1989 ↓, s. 312.

[CITEREFPawlak1989311-6] Pawlak 1989 ↓, s. 311.

[CITEREFPawlak1989313-7] Pawlak 1989 ↓, s. 313.

[CITEREFCiechanowski198253-9] Ciechanowski 1982 ↓, s. 53.

[CITEREFPawlak1991389-10] Pawlak 1991 ↓, s. 389.

[CITEREFStachoń19411-11] Stachoń 1941 ↓, s. 1.

[CITEREFKoliński197895-12] Koliński 1978 ↓, s. 95.

[CITEREFSławińskihistoria6-13] Sławiński i historia ↓, s. 6.

[CITEREFPawlak1991392-14] Pawlak 1991 ↓, s. 392.

[CITEREFPawlak1982220-15] Pawlak 1982 ↓, s. 220.

[CITEREFSławińskihistoria10-16] Sławiński i historia ↓, s. 10.

[CITEREFPawlak1991392-393-17] Pawlak 1991 ↓, s. 392-393.

[CITEREFPawlak1991393-18] Pawlak 1991 ↓, s. 393.

[CITEREFPawlak1982221-19] Pawlak 1982 ↓, s. 221.

[CITEREFBauerPolak1983335-20] Bauer i Polak 1983 ↓, s. 335.

[CITEREFPawlak1991394-21] Pawlak 1991 ↓, s. 394.

[CITEREFBauerPolak1983368-22] Bauer i Polak 1983 ↓, s. 368.

[CITEREFPawlak1982222-23] Pawlak 1982 ↓, s. 222.

[CITEREFPawlak1991394-395-24] Pawlak 1991 ↓, s. 394-395.

[CITEREFPawlak1991385-25] Pawlak 1991 ↓, s. 385.

[CITEREFPawlak1982222-223-26] Pawlak 1982 ↓, s. 222-223.

[CITEREFPawlak19913389-27] Pawlak 1991 ↓, s. 3389.

[CITEREFPawlak1989311-313-28] Pawlak 1989 ↓, s. 311-313.

[CITEREFRocznik_oficerski1939782-29] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 782.

[CITEREFRocznik_oficerski1939VI-30] Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

[CITEREFPawlak1991389-391-32] Pawlak 1991 ↓, s. 389-391.

[CITEREFPawlak1991395-33] Pawlak 1991 ↓, s. 395.

[:1-34] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[b]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[c]

[29]

[30]

[28]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43