Przejdź do zawartości

Języki północnohalmaherskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Linia 22: Linia 22:


==Związki genetyczne i arealne==
==Związki genetyczne i arealne==
Status języków północnohalmaherskich nie został w pełni ustalony na gruncie lingwistyki. Tworzą grupę odrębną od [[języki austronezyjskie|języków austronezyjskich]], dominujących w [[Indonezja|Indonezji]]. Niekiedy włącza się je w ramy większej [[języki zachodniopapuaskie|rodziny zachodniopapuaskiej]], wraz z językami [[Nowa Gwinea|nowogwinejskiego]] półwyspu [[Ptasia Głowa]]<ref name=:3>{{Cytuj |język=en |autor= Roger Blench, Matthew Spriggs |tytuł = Archaeology and język: Correlating archaeological and linguistic hypotheses |data= 1998 |isbn = 9780415117616 |wydawca = Psychology Press |url = https://books.google.com/books?id=DWMHhfXxLaIC |s=136}}</ref>, ale bywają także rozpatrywane jako samodzielna rodzina językowa, pozbawiona [[pokrewieństwo języków|pokrewieństwa]] z innymi językami<ref name=:2>{{Cytuj |język=en |autor=Nick Enfield, [[Bernard Comrie]] |tytuł=Languages of Mainland Southeast Asia: The State of the Art |data=2015 |isbn=9781501501685 |wydawca=Walter de Gruyter GmbH & Co KG |url= https://books.google.com/books?id=7_BeCAAAQBAJ |s=269}}</ref>. Badacze wskazują na bliski związek języków północnej Halmahery z językami z zachodniej Ptasiej Głowy, co sugeruje możliwość historycznej migracji z tego terenu północnej Halmahery<ref>{{Cytuj |czasopismo= Annual Review of Anthropology |wolumin=29 |data=2000 |autor =[[William Foley]] |tytuł=The Languages of New Guinea |jstor= 223425 |język=en |s=357–404}}</ref>. [[Ger Reesink]] nie znajduje jednak jednoznacznych dowodów na potwierdzenie pokrewieństwa między różnymi grupami języków „zachodniopapuaskich”, sugeruje zatem traktować grupę zachodniopapuaską jako [[liga językowa|geograficzną sieć]] niespokrewnionych rodzin językowych<ref>{{Cytuj |autor r =[[Ger Reesink]] |rozdział= West Papuan Languages |tytuł = Concise Encyclopedia of Languages of the World |data= 2010 |isbn = 978-0-08-087775-4 |wydawca = Elsevier |url = https://books.google.com/books?id=F2SRqDzB50wC |język = en}}</ref>.
Status języków północnohalmaherskich nie został w pełni ustalony na gruncie lingwistyki. Tworzą grupę odrębną od [[języki austronezyjskie|języków austronezyjskich]], dominujących w [[Indonezja|Indonezji]]. Niekiedy włącza się je w ramy większej [[języki zachodniopapuaskie|rodziny zachodniopapuaskiej]], wraz z językami [[Nowa Gwinea|nowogwinejskiego]] półwyspu [[Ptasia Głowa]]<ref name=:3>{{Cytuj |język=en |autor= Roger Blench, Matthew Spriggs |tytuł = Archaeology and język: Correlating archaeological and linguistic hypotheses |data= 1998 |isbn = 9780415117616 |wydawca = Psychology Press |url = https://books.google.com/books?id=DWMHhfXxLaIC |s=136}}</ref>, ale bywają także rozpatrywane jako samodzielna rodzina językowa, pozbawiona [[pokrewieństwo języków|pokrewieństwa]] z innymi językami<ref name=:2>{{Cytuj |język=en |autor=Nick Enfield, [[Bernard Comrie]] |tytuł=Languages of Mainland Southeast Asia: The State of the Art |data=2015 |isbn=9781501501685 |wydawca=Walter de Gruyter GmbH & Co KG |url= https://books.google.com/books?id=7_BeCAAAQBAJ |s=269}}</ref>. Badacze wskazują na bliski związek języków północnej Halmahery z językami z zachodniej Ptasiej Głowy, sugerując możliwość historycznej migracji z tego terenu północnej Halmahery<ref>{{Cytuj |czasopismo= Annual Review of Anthropology |wolumin=29 |data=2000 |autor =[[William Foley]] |tytuł=The Languages of New Guinea |jstor= 223425 |język=en |s=357–404}}</ref>. [[Ger Reesink]] nie znajduje jednak jednoznacznych dowodów na potwierdzenie pokrewieństwa między różnymi grupami języków „zachodniopapuaskich”, sugeruje zatem traktować grupę zachodniopapuaską jako [[liga językowa|geograficzną sieć]] niespokrewnionych rodzin językowych<ref>{{Cytuj |autor r =[[Ger Reesink]] |rozdział= West Papuan Languages |tytuł = Concise Encyclopedia of Languages of the World |data= 2010 |isbn = 978-0-08-087775-4 |wydawca = Elsevier |url = https://books.google.com/books?id=F2SRqDzB50wC |język = en}}</ref>.


Uwagę zwraca niezgodność cech fizycznych ludności z hipotetyczną klasyfikacją językową. [[Ludy północnohalmaherskie]], reprezentujące typ mongoloidalny<ref>{{Cytuj |autor = Frank M. LeBar, George N. Appell |tytuł = Ethnic Groups of Insular Southeast Asia: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar |data = 1972 |isbn = 978-0-87536-403-2 |wydawca = Human Relations Area Files Press |s = 119 |url = https://books.google.com/books?id=JjWBAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%22The+interior+tribes+of+North+Halmahera+are+generally+of+Mongoloid%22+ |język = en}}</ref>, nie przypominają bowiem [[Papuasi|mieszkańców Nowej Gwinei]]<ref>{{Cytuj | url=http://etnolog.ru/people.php?id=SEVE | tytuł= Северохальмахерские народы (Индонезия) | opublikowany=Etnolog.ru | archiwum=http://web.archive.org/web/20200307110537/http://etnolog.ru/people.php?id=SEVE | zarchiwizowano=2020-03-07 |język =ru}}</ref>, a cechy typowo papuaskie w większej mierze wykazują lokalne [[ludy austronezyjskie]]<ref name=rb/>. [[Robert Blust]] tłumaczy ten paradoks dawną [[przesunięcie językowe|zamianą językową]] wśród ludów Halmahery i złożoną historią osadnictwa ludzkiego<ref name=rb>{{Cytuj |autor = [[Robert Blust]] |tytuł = The Austronesian languages |data = 2013 |isbn = 978-1-922185-07-5 |wydawca = Asia-Pacific Linguistics, School of Culture, History and Language, College of Asia and the Pacific, The Australian National University |s = 9 |url = https://openresearch-repository.anu.edu.au/handle/1885/10191 |język = en-AU}}</ref>. Podejmowano także próby łączenia języków północnohalmaherskich z [[języki timor-alor-pantar|językami timor-alor-pantar]] ([[Mark Donohue (językoznawca)|Mark Donohue]])<ref>{{Cytuj |autor = [[Gary Holton]], Laura C. Robinson |tytuł = The Linguistic Position Of The Timor-Alor-Pantar Languages |data = 2017 |wydawca = Zenodo |doi = 10.5281/zenodo.569391 |url = https://zenodo.org/record/569391 |język = en}}</ref> oraz [[języki andamańskie|andamańskimi]] ([[Joseph Greenberg]])<ref>{{Cytuj |autor = Marta Mirazón Lahr |tytuł = The Evolution of Modern Human Diversity |data = 1996 |isbn = 9780521473934 |s = 299–300 |url = https://books.google.com/books?id=vfpYrleTsMcC |seria = Cambridge studies in biological anthropology |wolumin = 18}}</ref>.
Uwagę zwraca niezgodność cech fizycznych ludności z hipotetyczną klasyfikacją językową. [[Ludy północnohalmaherskie]], reprezentujące typ mongoloidalny<ref>{{Cytuj |autor = Frank M. LeBar, George N. Appell |tytuł = Ethnic Groups of Insular Southeast Asia: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar |data = 1972 |isbn = 978-0-87536-403-2 |wydawca = Human Relations Area Files Press |s = 119 |url = https://books.google.com/books?id=JjWBAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%22The+interior+tribes+of+North+Halmahera+are+generally+of+Mongoloid%22+ |język = en}}</ref>, nie przypominają bowiem [[Papuasi|mieszkańców Nowej Gwinei]]<ref>{{Cytuj | url=http://etnolog.ru/people.php?id=SEVE | tytuł= Северохальмахерские народы (Индонезия) | opublikowany=Etnolog.ru | archiwum=http://web.archive.org/web/20200307110537/http://etnolog.ru/people.php?id=SEVE | zarchiwizowano=2020-03-07 |język =ru}}</ref>, a cechy typowo papuaskie w większej mierze wykazują lokalne [[ludy austronezyjskie]]<ref name=rb/>. [[Robert Blust]] tłumaczy ten paradoks dawną [[przesunięcie językowe|zamianą językową]] wśród ludów Halmahery i złożoną historią osadnictwa ludzkiego w tym regionie<ref name=rb>{{Cytuj |autor = [[Robert Blust]] |tytuł = The Austronesian languages |data = 2013 |isbn = 978-1-922185-07-5 |wydawca = Asia-Pacific Linguistics, School of Culture, History and Language, College of Asia and the Pacific, The Australian National University |s = 9 |url = https://openresearch-repository.anu.edu.au/handle/1885/10191 |język = en-AU}}</ref>. Podejmowano także próby łączenia języków północnohalmaherskich z [[języki timor-alor-pantar|językami timor-alor-pantar]] ([[Mark Donohue (językoznawca)|Mark Donohue]])<ref>{{Cytuj |autor = [[Gary Holton]], Laura C. Robinson |tytuł = The Linguistic Position Of The Timor-Alor-Pantar Languages |data = 2017 |wydawca = Zenodo |doi = 10.5281/zenodo.569391 |url = https://zenodo.org/record/569391 |język = en}}</ref> oraz [[języki andamańskie|andamańskimi]] ([[Joseph Greenberg]])<ref>{{Cytuj |autor = Marta Mirazón Lahr |tytuł = The Evolution of Modern Human Diversity |data = 1996 |isbn = 9780521473934 |s = 299–300 |url = https://books.google.com/books?id=vfpYrleTsMcC |seria = Cambridge studies in biological anthropology |wolumin = 18}}</ref>.


Języki północnohalmaherskie wykazują znaczne wpływy austronezyjskie, zarówno w zakresie [[Słownictwo|słownictwa]], jak i [[Gramatyka|gramatyki]]<ref>{{cytuj |autor = Tom Dutton, Darrell T. Tryon |autor r = [[Clemens L. Voorhoeve|C. L. Voorhoeve]] |rozdział = Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia |tytuł = Language Contact and Change in the Austronesian World |data = 1994 |isbn = 978-3-11-088309-1 |wydanie = reprint 2010 |miejsce = Berlin, Boston |wydawca = De Gruyter Mouton |url = https://www.degruyter.com/view/books/9783110883091/9783110883091.649/9783110883091.649.xml |język = en}}</ref>. Naleciałości gramatyczne są szczególnie zaznaczone w językach [[Język ternate|ternate]], [[Język ternate|tidore]], [[język makian zachodni|makian zachodnim]] i [[język sahu|sahu]]<ref name=pb />. Bert Voorhoeve zauważył także szereg podobieństw leksykalnych między językami północnohalmaherskimi a językami centralnopapuaskimi z południowego wybrzeża [[Papua-Nowa Gwinea|Papui-Nowej Gwinei]], które mogą świadczyć o historycznym kontakcie językowym<ref name=pb />.
Języki północnohalmaherskie wykazują znaczne wpływy austronezyjskie, zarówno w zakresie [[Słownictwo|słownictwa]], jak i [[Gramatyka|gramatyki]]<ref>{{cytuj |autor = Tom Dutton, Darrell T. Tryon |autor r = [[Clemens L. Voorhoeve|C. L. Voorhoeve]] |rozdział = Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia |tytuł = Language Contact and Change in the Austronesian World |data = 1994 |isbn = 978-3-11-088309-1 |wydanie = reprint 2010 |miejsce = Berlin, Boston |wydawca = De Gruyter Mouton |url = https://www.degruyter.com/view/books/9783110883091/9783110883091.649/9783110883091.649.xml |język = en}}</ref>. Naleciałości gramatyczne są szczególnie zaznaczone w językach [[Język ternate|ternate]], [[Język ternate|tidore]], [[język makian zachodni|makian zachodnim]] i [[język sahu|sahu]]<ref name=pb />. Bert Voorhoeve zauważył także szereg podobieństw leksykalnych między językami północnohalmaherskimi a językami centralnopapuaskimi z południowego wybrzeża [[Papua-Nowa Gwinea|Papui-Nowej Gwinei]], które mogą świadczyć o historycznym kontakcie językowym<ref name=pb />.

Wersja z 13:02, 25 mar 2020

Języki północnohalmaherskie
Obszar

Indonezja (Moluki Północne)

Użytkownicy

ludy północnohalmaherskie

Klasyfikacja genetyczna

języki zachodniopapuaskie (?)

Prajęzyk

język prapółnocnohalmaherski

Podział

• grupa galela-tobelo
• grupa sahu
• grupa ternate-tidore
• język makian zachodni

Kody rodziny językowej
Glottolog nort2923
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki północnohalmaherskie – rodzina nieaustronezyjskich języków używanych we wschodniej Indonezji, tj. w prowincji Moluki Północne. Ich zasięg geograficzny koncentruje się na północnej części wyspy Halmahera oraz na okolicznych wyspach: Ternate, Tidore, Makian (zachodni fragment) i Morotai[1], a w swoim obszarze funkcjonowania są otoczone przez niespokrewnione języki austronezyjskie[2]. Zakorzeniły się w tym regionie najprawdopodobniej w wyniku migracji z terenów Nowej Gwinei[3][4], przypuszczalnie jeszcze przed napływem języków austronezyjskich[4]. Odrębność języków północnej Halmahery względem rodziny austronezyjskiej stwierdził po raz pierwszy Robidé van der Aa w 1872 r., a w 1915 r. wykazał ten fakt lingwista Hendrik van der Veen[5][2].

W XIX i XX w. holenderscy misjonarze prowadzili szeroko zakrojone prace dokumentacyjne nad tymi językami, czego owocem stał się szereg słowników, opisów gramatycznych i zbiorów baśni ludowych[5]. Najbardziej znanym językiem północnohalmaherskim jest język ternate, pełniący w regionie funkcję lingua franca. Języki ternate i tidore były macierzystymi językami miejscowych sułtanatów (Ternate i Tidore), znanych ze swojego udziału w handlu korzennym.

Do charakterystycznych cech języków północnohalmaherskich należą: szyk wyrazów SOV, formy czasowników wyrażające podmiot i dopełnienie oraz szyk possessor-possessed w konstrukcjach dzierżawczych[6].

Związki genetyczne i arealne

Status języków północnohalmaherskich nie został w pełni ustalony na gruncie lingwistyki. Tworzą grupę odrębną od języków austronezyjskich, dominujących w Indonezji. Niekiedy włącza się je w ramy większej rodziny zachodniopapuaskiej, wraz z językami nowogwinejskiego półwyspu Ptasia Głowa[3], ale bywają także rozpatrywane jako samodzielna rodzina językowa, pozbawiona pokrewieństwa z innymi językami[7]. Badacze wskazują na bliski związek języków północnej Halmahery z językami z zachodniej Ptasiej Głowy, sugerując możliwość historycznej migracji z tego terenu północnej Halmahery[8]. Ger Reesink nie znajduje jednak jednoznacznych dowodów na potwierdzenie pokrewieństwa między różnymi grupami języków „zachodniopapuaskich”, sugeruje zatem traktować grupę zachodniopapuaską jako geograficzną sieć niespokrewnionych rodzin językowych[9].

Uwagę zwraca niezgodność cech fizycznych ludności z hipotetyczną klasyfikacją językową. Ludy północnohalmaherskie, reprezentujące typ mongoloidalny[10], nie przypominają bowiem mieszkańców Nowej Gwinei[11], a cechy typowo papuaskie w większej mierze wykazują lokalne ludy austronezyjskie[12]. Robert Blust tłumaczy ten paradoks dawną zamianą językową wśród ludów Halmahery i złożoną historią osadnictwa ludzkiego w tym regionie[12]. Podejmowano także próby łączenia języków północnohalmaherskich z językami timor-alor-pantar (Mark Donohue)[13] oraz andamańskimi (Joseph Greenberg)[14].

Języki północnohalmaherskie wykazują znaczne wpływy austronezyjskie, zarówno w zakresie słownictwa, jak i gramatyki[15]. Naleciałości gramatyczne są szczególnie zaznaczone w językach ternate, tidore, makian zachodnim i sahu[4]. Bert Voorhoeve zauważył także szereg podobieństw leksykalnych między językami północnohalmaherskimi a językami centralnopapuaskimi z południowego wybrzeża Papui-Nowej Gwinei, które mogą świadczyć o historycznym kontakcie językowym[4].

Podział wewnętrzny

Rodzina północnohalmaherska jest rozdrobniona dialektalnie, a granice między różnymi językami są niejednoznaczne i trudne do wyznaczenia. Choć autorzy różnie określają liczbę języków wchodzących w skład tejże rodziny[16], istnieje ogólna zgoda co do wewnętrznego jej podziału[5].

Clemens L. Voorhoeve (1988) zaproponował poniższą klasyfikację[17]:

Wpływ austronezyjski w języku makian zachodnim sprawia, że jest on szczególnie odrębny względem pozostałych przedstawicieli tej rodziny. Dawniej był zaliczany do rodziny austronezyjskiej[18]. Należy go odróżnić od języka makian wschodniego (taba), niespokrewnionego języka austronezyjskiego[5].

Między językami galela–tobelo istnieje pewien stopień wzajemnej zrozumiałości, Voorhoeve 1988 uznał je zatem za dialekty jednego języka „północno-wschodniohalmaherskiego”, chociaż większość użytkowników postrzega te etnolekty jako odrębne języki. Ethnologue odnotowuje również język kao, włączając go w ramy języka sahu, ale zwraca uwagę, że może to być marginalny dialekt języka pagu.

Etnolekty ternate i tidore są przeważnie traktowane jako samodzielne języki, choć dystans (Abstand) między nimi jest stosunkowo niewielki, a rozróżnienie wydaje się oparte na czynnikach socjopolitycznych[16]. Voorhoeve grupuje te etnolekty jako warianty języka „ternate-tidore”[5], Miriam van Staden natomiast klasyfikuje je jako odrębne języki[5], podobnie uczynili autorzy bazy Ethnologue[16]. Pozostałe języki północnohalmaherskie, takie jak galela i tobelo, cechują się znacznymi naleciałościami z języka ternate. Jest to konsekwencja historycznej dominacji Sułtanatu Ternate w archipelagu Moluków[19]. Liczne pożyczki z języka ternate obecne są również w języku sahu[20].

Prajęzyk

W taki oto sposób przedstawia się system spółgłoskowy języka prapółnocnohalmaherskiego (na podstawie Voorhoeve 1994: 68, cytat w Holton i Klamer 2018: 584)[20]. Język prapółnocnohalmaherski dysponuje spółgłoską zwartą z retrofleksją dźwięczną (*ɖ), czym wyróżnia się na tle języków papuaskich, w których często brak spółgłosek z retrofleksją.

p t k q
b d ɖ g
m n ŋ
f s h
w
l (r)

Następujące rekonstrukcje podali Holton i Klamer (2018: 620–621)[20]. Większość form podanych przez tych autorów zaczerpnięto z Wada (1980)[21].

Przypisy

  1. ↑ Indonesia - Maps [online], Ethnologue [zarchiwizowane z adresu 2017-07-03] (ang.).
  2. ↑ a b Michaił Czlenow, North Halmahera languages: a problem of internal classification, „Papers in New Guinea Linguistics”, No. 24. A-70, Pacific Linguistics, The Australian National University, 1986, s. 39–44, DOI: 10.15144/PL-A70.39 (ang.).
  3. ↑ a b Roger Blench, Matthew Spriggs, Archaeology and język: Correlating archaeological and linguistic hypotheses, Psychology Press, 1998, s. 136, ISBN 978-0-415-11761-6 (ang.).
  4. ↑ a b c d Peter Bellwood: The Spice Islands in Prehistory: Archaeology in the Northern Moluccas, Indonesia. ANU Press, 2019, s. 216–220. ISBN 978-1-76046-291-8. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Bill Palmer, The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2017, s. 577–578, ISBN 978-3-11-029525-2 (ang.).
  6. ↑ Miriam van Staden, The body and its parts in Tidore, a Papuan language of Eastern Indonesia, „Language Sciences”, 28 (2-3), 2006, s. 324–325, DOI: 10.1016/j.langsci.2005.11.013 (ang.).
  7. ↑ Nick Enfield, Bernard Comrie, Languages of Mainland Southeast Asia: The State of the Art, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015, s. 269, ISBN 978-1-5015-0168-5 (ang.).
  8. ↑ William Foley, The Languages of New Guinea, „Annual Review of Anthropology”, 29, 2000, s. 357–404, JSTOR: 223425 (ang.).
  9. ↑ Ger Reesink, West Papuan Languages, [w:] Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, 2010, ISBN 978-0-08-087775-4 (ang.).
  10. ↑ Frank M. LeBar, George N. Appell, Ethnic Groups of Insular Southeast Asia: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar, Human Relations Area Files Press, 1972, s. 119, ISBN 978-0-87536-403-2 (ang.).
  11. ↑ Северохальмахерские народы (Индонезия) [online], Etnolog.ru [zarchiwizowane z adresu 2020-03-07] (ros.).
  12. ↑ a b Robert Blust, The Austronesian languages, Asia-Pacific Linguistics, School of Culture, History and Language, College of Asia and the Pacific, The Australian National University, 2013, s. 9, ISBN 978-1-922185-07-5 (ang.).
  13. ↑ Gary Holton, Laura C. Robinson, The Linguistic Position Of The Timor-Alor-Pantar Languages, Zenodo, 2017, DOI: 10.5281/zenodo.569391 (ang.).
  14. ↑ Marta Mirazón Lahr, The Evolution of Modern Human Diversity, t. 18, 1996 (Cambridge studies in biological anthropology), s. 299–300, ISBN 978-0-521-47393-4.
  15. ↑ C.L. Voorhoeve, Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia, [w:] Tom Dutton, Darrell T. Tryon, Language Contact and Change in the Austronesian World, wyd. reprint 2010, Berlin, Boston: De Gruyter Mouton, 1994, ISBN 978-3-11-088309-1 (ang.).
  16. ↑ a b c John Bowden: Emic and etic classifications of languages in the North Maluku region. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. (ang.).
  17. ↑ Clemens L. Voorhoeve, The languages of the northern Halmaheran stock., „Papers in New Guinea Linguistics” (26), Pacific Linguistics A-76, Canberra: Australian National University, 1988, s. 181–209 (ang.).
  18. ↑ The West Makian language, North Moluccas, Indonesia: a fieldwork report, [w:] Clemens L. Voorhoeve, The Makian Languages and Their Neighbours, wolumin 12, Pacific Linguistics, 1982 (Materials in languages of Indonesia), s. 46 (ang.).
  19. ↑ Andrew Dalby, Dictionary of Languages: The definitive reference to more than 400 languages, Bloomsbury Publishing, 2015, s. 620, ISBN 978-1-4081-0214-5 (ang.).
  20. ↑ a b c Gary Holton, Marian Klamer, The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head, [w:] Bill Palmer (red.), The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, wolumin 4, Berlin: De Gruyter Mouton, 2018 (The World of Linguistics), s. 569–640, ISBN 978-3-11-028642-7 (ang.).
  21. ↑ Yuiti Wada, Correspondence of consonants in North Halmahera languages and the conservation of archaic sounds in Galela, [w:] Ishige Naomichi (red.), The Galela of Halmahera: A Preliminary Survey, Osaka: Museum of Ethnology, 1980, s. 497–527 (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_północnohalmaherskie&oldid=59189164”