Unia polsko-szwedzka: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 02:03, 15 lut 2022

Unia polsko-szwedzka 1592-1599 – unia personalna pomiędzy Rzecząpospolitą Obojga Narodów i Szwecją-Finlandią.

Po śmierci króla szwedzkiego Jana III, 27 listopada 1592, jego następcą był najstarszy syn, Zygmunt III, ówczesny król Polski. Jednak dziedziczna korona szwedzka była zagrożona, ponieważ chciał ją przejąć jego stryj, książę Karol Sudermański.

Uzyskawszy zgodę Sejmu na wyjazd z Rzeczypospolitej, król udał się 3 sierpnia 1593 roku do Szwecji. Tam jednak musiał stawić czoła 9 stycznia 1594 zbuntowanym stanom niższym pod przywództwem kleru luterańskiego na zjeździe w Uppsali. Zjazd przyjął uchwałę o przeciwstawieniu się szerzeniu katolicyzmu w Szwecji. Nie mając innego wyjścia, naglony przez niepewne zachowanie stryja, Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 królewskie zaręczenie, w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania augsburskiego. Na jego mocy katolikom zabroniono publicznego praktykowania swojej religii. Dochodziło wówczas do wielu gorszących ekscesów, gdy świta króla wdawała się w bójki z luteranami.

Po podpisaniu tego aktu został uroczyście, wraz z żoną, Anną Habsburżanką, koronowany na króla Szwecji w katedrze w Uppsali. W lipcu 1594 opuścił Szwecję i popłynął do Gdańska. Na czas swojej nieobecności regencję powierzył Karolowi Sudermańskiemu i senatorom.

Regent podjął wiele działań sprzecznych z wolą monarchy. 18 maja 1595 zawarł z Rosją traktat w Tiawzinie, odstępując jej część Finlandii (Keksholm), odwołał też z teatru wojny admirała Fleminga, jednego z najwierniejszych stronników Zygmunta.

W 1595 Karol Sudermański samowolnie i bez wiedzy Zygmunta III do Söderköping Riksdag, który przeistoczył się w antykatolicką konfederację stanów niższych. Uchwalono: „usunięcie w ciągu 6 tygodni z całego państwa wszystkich sekciarzy, którzy przeciwstawiają się ewangelickiej religii, a przebywają w naszym kraju”.^[1]. Po stronie króla polskiego opowiedziała się natomiast Finlandia, szlachta szwedzka i Sztokholm. Kraj stanął w przededniu wojny domowej.

Zygmunt wysłał z Polski poselstwo by przywołać do porządku niesfornego regenta. Ten zobowiązał się złożyć regencję na Riksdagu w Arboga. Był to tylko manewr, regent uzyskał zatwierdzenie swojej władzy i zaczął podburzać chłopów. Stronnicy polscy padli wówczas ofiarami prześladowań.

W roku 1598 sejm pozwolił Zygmuntowi III na wyprawę do jego dziedzicznego królestwa. Na zajętych statkach holenderskich i angielskich przeprawił się do Szwecji korpus interwencyjny. Złożony był głównie z wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polskimi armatami.

Kampania była jednak źle zaplanowana i wobec utraty kontaktu z korpusem Flemminga, który miał uderzyć z Finlandii, armia interwencyjna została pobita przez Szwedów w bitwie pod Linköping 25 września 1598. Sam Zygmunt, aby uniknąć niewoli musiał wydać w ręce stryja swoich stronników, m.in. kanclerza Szwecji Eryka Sparre (zostali oni, w tym 5 senatorów, ścięci 20 marca 1600). W maju 1599 padł Kalmar, ostatnia twierdza w rękach polskich. 24 lipca 1599 Riksdag w Sztokholmie zdetronizował Zygmunta III. Unia przestała istnieć.

Przypisy

↑ Leopold von Ranke, Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1981, tom 2, s.134.

Bibliografia

Kazimierz Tyszkowski, Z dziejów wyprawy Zygmunta III do Szwecji w roku 1598 (relacje i diarjusze), Lwów 1927.

[1] Leopold von Ranke, Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1981, tom 2, s.134.

[1]

@@ Linia 3: / Linia 3: @@
 [[Plik:Polish-Swedish (Vasa) CoA.PNG|180px|thumb|right|Herb Rzeczypospolitej w czasie panowania Zygmunta III]]
 [[Plik:Karl IX.jpg|thumb|180px|Ks. [[Karol IX Waza|Karol Sudermański]], regent królestwa Szwecji]]
-'''Unia polsko-szwedzka 1592-1599''' – [[unia personalna]] pomiędzy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzecząpospolitą Obojga Narodów]] i [[Szwecja|Szwecją]].
+'''Unia polsko-szwedzka 1592-1599''' – [[unia personalna]] pomiędzy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzecząpospolitą Obojga Narodów]] i [[Szwecja|Szwecją-Finlandią]].
-Po śmierci króla szwedzkiego [[Jan III Waza|Jana III Wazy]], 27 listopada 1592, naturalnym jego następcą był najstarszy syn, [[Zygmunt III Waza]], ówczesny król Polski. Dla samego Zygmunta dziedziczny tron szwedzki miał  większe znaczenie od niepewnego elekcyjnego w Polsce. Dał temu wyraz, snując m.in. plany oddania korony polskiej arcyksięciu [[Ernest Habsburg|Ernestowi Habsburgowi]]. Jednak zagrożona była sama korona szwedzka, którą chciał przejąć jego stryj, [[Karol IX Waza|ks. Karol Sudermański]].
+Po śmierci króla szwedzkiego [[Jan III Waza|Jana III]], 27 listopada 1592, jego następcą był najstarszy syn, [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III]], ówczesny król Polski. Jednak dziedziczna korona szwedzka była zagrożona, ponieważ chciał ją przejąć jego stryj, [[Karol IX Waza|książę Karol Sudermański]].
-Uzyskawszy zgodę [[sejm walny|sejmu polskiego]] na wyjazd z Rzeczypospolitej, król udał się 3 sierpnia 1593 roku do Szwecji. Tam jednak musiał stawić czoła 9 stycznia 1594 zbuntowanym stanom niższym pod przywództwem kleru [[luteranizm|luterańskiego]] na zjeździe w [[Uppsala|Uppsali]]. Zjazd  przyjął uchwałę o przeciwstawieniu się szerzeniu [[katolicyzm]]u w Szwecji. Nie mając innego wyjścia, naglony przez niepewne zachowanie stryja, Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 ''królewskie zaręczenie'', w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania augsburskiego. Na jego mocy katolikom zabroniono publicznego praktykowania swojej religii. Dochodziło wówczas do wielu gorszących ekscesów, gdy świta króla wdawała się w bójki z luteranami.
+Uzyskawszy zgodę [[sejm walny|Sejmu]]  na wyjazd z Rzeczypospolitej, król udał się 3 sierpnia 1593 roku do Szwecji. Tam jednak musiał stawić czoła 9 stycznia 1594 zbuntowanym stanom niższym pod przywództwem kleru [[luteranizm|luterańskiego]] na zjeździe w [[Uppsala|Uppsali]]. Zjazd  przyjął uchwałę o przeciwstawieniu się szerzeniu [[katolicyzm]]u w Szwecji. Nie mając innego wyjścia, naglony przez niepewne zachowanie stryja, Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 ''królewskie zaręczenie'', w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania augsburskiego. Na jego mocy katolikom zabroniono publicznego praktykowania swojej religii. Dochodziło wówczas do wielu gorszących ekscesów, gdy świta króla wdawała się w bójki z luteranami.
-Po podpisaniu tego aktu został uroczyście, w obecności żony, [[Anna Habsburżanka (1573–1598)|Anny Habsburżanki]], koronowany na króla Szwecji w katedrze w [[Uppsala|Uppsali]]. W lipcu 1594 opuścił Szwecję i popłynął do [[Gdańsk]]a. Na czas swojej nieobecności regencję powierzył Karolowi Sudermańskiemu i senatorom.
+Po podpisaniu tego aktu został uroczyście, wraz z żoną, [[Anna Habsburżanka (1573–1598)|Anną Habsburżanką]], koronowany na króla Szwecji w katedrze w [[Uppsala|Uppsali]]. W lipcu 1594 opuścił Szwecję i popłynął do [[Gdańsk]]a. Na czas swojej nieobecności regencję powierzył Karolowi Sudermańskiemu i senatorom.
 Regent podjął wiele działań sprzecznych z wolą monarchy. 18 maja 1595 zawarł z [[Rosja|Rosją]] [[traktat w Tiawzinie]], odstępując jej część Finlandii ([[Prioziorsk|Keksholm]]), odwołał też z teatru wojny admirała Fleminga, jednego z najwierniejszych stronników Zygmunta.
-Po złamaniu przez króla Zygmunta III zawartej umowy (obdarzanie katolików urzędami i godnościami, mianowanie m.in. burmistrzem [[Sztokholm]]u katolika, zmuszenie niekatolickich namiestników do złożenia przysięgi że będą ochraniać katolików i ich religię, zakładanie katolickich szkół) Karol Sudermański samowolnie i bez wiedzy Zygmunta III zwołał w 1595 roku w [[Söderköping]]  [[Riksdag|sejm]], który przeistoczył się w antykatolicką konfederację stanów niższych. Uchwalono: „usunięcie  w ciągu 6 tygodni z całego państwa wszystkich sekciarzy, którzy przeciwstawiają się ewangelickiej religii, a przebywają w naszym kraju”.<ref>[[Leopold von Ranke]], Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1981, tom 2, s.134.</ref>. Po stronie króla polskiego opowiedziała się natomiast [[Finlandia]], szlachta szwedzka i Sztokholm. Kraj stanął w przededniu wojny domowej.
+W 1595 Karol Sudermański samowolnie i bez wiedzy Zygmunta III do [[Söderköping]]  [[Riksdag]], który przeistoczył się w antykatolicką konfederację stanów niższych. Uchwalono: „usunięcie  w ciągu 6 tygodni z całego państwa wszystkich sekciarzy, którzy przeciwstawiają się ewangelickiej religii, a przebywają w naszym kraju”.<ref>[[Leopold von Ranke]], Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1981, tom 2, s.134.</ref>. Po stronie króla polskiego opowiedziała się natomiast [[Finlandia]], szlachta szwedzka i Sztokholm. Kraj stanął w przededniu wojny domowej.
 Zygmunt wysłał z Polski poselstwo by przywołać do porządku niesfornego regenta. Ten zobowiązał się złożyć regencję na Riksdagu w [[Arboga]]. Był to tylko  manewr, regent uzyskał zatwierdzenie swojej władzy i zaczął podburzać chłopów. Stronnicy polscy padli wówczas ofiarami prześladowań.
-W roku 1598 sejm pozwolił Zygmuntowi III na wyprawę w celu spacyfikowania jego drugiego królestwa. Na zajętych statkach holenderskich i angielskich przeprawił się do Szwecji korpus interwencyjny. Złożony był głównie z wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polskimi armatami.
+W roku 1598 sejm pozwolił Zygmuntowi III na wyprawę do jego dziedzicznego królestwa. Na zajętych statkach holenderskich i angielskich przeprawił się do Szwecji korpus interwencyjny. Złożony był głównie z wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polskimi armatami.
-Kampania była jednak źle zaplanowana i wobec utraty kontaktu z korpusem Flemminga, który miał uderzyć z Finlandii, armia interwencyjna została pobita przez Szwedów w [[bitwa pod Linköping|bitwie pod Linköping]] 25 września 1598. Sam Zygmunt został wzięty do niewoli i musiał wydać w ręce stryja swoich stronników, m.in. kanclerza Szwecji [[Erik Larsson Sparre|Eryka Sparre]] (zostali oni, w tym 5 senatorów, ścięci 20 marca 1600). W maju 1599 padł [[Kalmar]], ostatnia twierdza w rękach polskich. 24 lipca 1599 Riksdag w Sztokholmie zdetronizował Zygmunta III. Unia przestała istnieć.
+Kampania była jednak źle zaplanowana i wobec utraty kontaktu z korpusem Flemminga, który miał uderzyć z Finlandii, armia interwencyjna została pobita przez Szwedów w [[bitwa pod Linköping|bitwie pod Linköping]] 25 września 1598. Sam Zygmunt, aby uniknąć niewoli musiał wydać w ręce stryja swoich stronników, m.in. kanclerza Szwecji [[Erik Larsson Sparre|Eryka Sparre]] (zostali oni, w tym 5 senatorów, ścięci 20 marca 1600). W maju 1599 padł [[Kalmar]], ostatnia twierdza w rękach polskich. 24 lipca 1599 Riksdag w Sztokholmie zdetronizował Zygmunta III. Unia przestała istnieć.
 == Przypisy ==