Ch-22: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
rozbudowa |
rozbudowa |
||
| Linia 27: | Linia 27: | ||
W latach 80. XX wieku pocisk był oferowany na eksport. Zainteresowanie wyrażały Chiny i Iran, ale brak jest informacji o jakichkolwiek zakupach{{r|Missilery}}. |
W latach 80. XX wieku pocisk był oferowany na eksport. Zainteresowanie wyrażały Chiny i Iran, ale brak jest informacji o jakichkolwiek zakupach{{r|Missilery}}. |
||
Szacuje się, że łącznie wyprodukowano |
Produkcję zakończono w 1988{{r|dura-2023-05-23}}. Szacuje się, że łącznie wyprodukowano od 1000{{r|Missilery}} do 3000{{r|tuzov-2023-01-17}} egzemplarzy wszystkich wersji Ch-22. W XXI wieku pozostawał podstawową bronią tego typu w arsenale Rosji i Ukrainy. W roku 2000{{r|tuzov-2023-01-17}} Ukraina przekazała 386 rakiet Ch-22 ze swoich zasobów w ramach spłat zadłużenia wobec Rosji{{r|Missilery}}. |
||
Następcą „Burzy” miała zostać rodzina pocisków [[Ch-32]]. |
Następcą „Burzy” miała zostać rodzina pocisków [[Ch-32]]. |
||
| Linia 121: | Linia 121: | ||
We wrześniu 2002 roku użycie pocisku na poligonie Krasny Jar (k. Chita) zakończyło się skandalem - pocisk nie zadziałał prawidłowo i spadł na terytorium Mongolii. Podobny przypadek zdążył się również potem również w Kazachstanie, gdzie rakieta spadła nieopodal wioski.<ref name="Missilery" /> |
We wrześniu 2002 roku użycie pocisku na poligonie Krasny Jar (k. Chita) zakończyło się skandalem - pocisk nie zadziałał prawidłowo i spadł na terytorium Mongolii. Podobny przypadek zdążył się również potem również w Kazachstanie, gdzie rakieta spadła nieopodal wioski.<ref name="Missilery" /> |
||
W 2018 roku Rosja wyasygnowała 4,5 mln USD na remont i przerobienie 80 rakiet do wersji [[Ch-32]].<ref name="dura-2023-05-23">{{Cytuj stronę | url = https://defence24.pl/sily-zbrojne/ukraina-bombardowana-muzealnym-uzbrojeniem-czy-rosja-siegnie-po-car-puszke | tytuł = Ukraina bombardowana muzealnym uzbrojeniem. Czy Rosja sięgnie po Car-puszkę? | nazwisko = Dura | imię = Maksymilian | data = 2022-05-23 | opublikowany = Defence24 | język = pl | data dostępu = 2023-02-18}}</ref> |
|||
Ch-22 zajmuje szczególne miejsce w historii radzieckiego i rosyjskiego uzbrojenia. Znajduje się na uzbrojeniu już od 60 lat i stosowany był na różnych typach bombowców strategicznych. Wszystko to mimo wad takich, jak niska sprawność, trudne utrzymanie, i kłopotliwe magazynowane - związane z ciekłymi i wywołującymi korozję składnikami paliwa.<ref name="Missilery" /> |
Ch-22 zajmuje szczególne miejsce w historii radzieckiego i rosyjskiego uzbrojenia. Znajduje się na uzbrojeniu już od 60 lat i stosowany był na różnych typach bombowców strategicznych. Wszystko to mimo wad takich, jak niska sprawność, trudne utrzymanie, i kłopotliwe magazynowane - związane z ciekłymi i wywołującymi korozję składnikami paliwa.<ref name="Missilery" /> |
||
==== Wojna w Ukrainie ==== |
==== Wojna w Ukrainie ==== |
||
Pocisk Ch-22 był używany przez Rosję do ataków na Ukrainie. Do połowy stycznia 2023 strona ukraińska odnotowała użycie 210 rakiet tego typu<ref>{{Cytuj |tytuł = Ukraińska armia przyznaje: Nie dysponujemy bronią zdolną do strącania pocisków Ch-22 |data = 2023-01-15 |data dostępu = 2023-02-18 |opublikowany = wiadomosci.dziennik.pl |url = https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/8636108,pociski-ch-22-wojna-ukraina-rosja.html |język = pl}}</ref> |
Pocisk Ch-22 był używany przez Rosję do ataków na Ukrainie. Do połowy stycznia 2023 strona ukraińska odnotowała użycie 210 rakiet tego typu. Z uwagi na charakterystykę ich lotu, nie dysponowała skutecznymi środkami obrony. Najgłośniejszym echem odbił się atak z jego użyciem z soboty 14 stycznia 2023. Pocisk Ch-22 uderzył w 16 piętrowy blok mieszkalny w [[Dniepr (miasto)|Dnieprze]], zabijając co najmniej 29 osób i raniąc 80.<ref name="dziennik_2023-01-15">{{Cytuj |tytuł = Ukraińska armia przyznaje: Nie dysponujemy bronią zdolną do strącania pocisków Ch-22 |data = 2023-01-15 |data dostępu = 2023-02-18 |opublikowany = wiadomosci.dziennik.pl |url = https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/8636108,pociski-ch-22-wojna-ukraina-rosja.html |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://natemat.pl/462265,brutalny-atak-na-lok-mieszkalny-w-dnieprze-rosjanie-uzyli-pociskow-ch-22 | tytuł = Dramatyczna akcja ratunkowa po ataku Rosjan. Na wieżowiec spadł pocisk – "zabójca lotniskowców" | autor = Katarzyna Rochowicz | data dostępu = 2023-02-18}}</ref> Najpewniej został wystrzelony z samolotów należących do 52. Pułku Lotnictwa Ciężkich Bombowców Gwardii<ref name="wprost-2023-01-15">{{Cytuj stronę | url = https://www.wprost.pl/wojna-na-ukrainie/11048404/ukrainska-prokuratura-wskazala-kto-wystrzelil-rakiete-na-dniepr-tylko-ta-jednostka-ma-zdolne-do-tego-samoloty.html | tytuł = Ukraińska prokuratura wskazała, kto wystrzelił rakietę na Dniepr. Tylko ta jednostka ma zdolne do tego samoloty | data = 2023-01-15 | opublikowany = Wprost | język = pl | data dostępu = 2023-02-18}}</ref>. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
| Linia 132: | Linia 134: | ||
<ref name="Missilery">{{Cytuj stronę |url = https://en.missilery.info/missile/x22 |tytuł = X-22 cruise missile (K-22 complex) |opublikowany = missilery.info |język = en |data dostępu = 2023-01-15}}</ref> |
<ref name="Missilery">{{Cytuj stronę |url = https://en.missilery.info/missile/x22 |tytuł = X-22 cruise missile (K-22 complex) |opublikowany = missilery.info |język = en |data dostępu = 2023-01-15}}</ref> |
||
<ref name="Altitude">W nawiasie wartości dla wyższych wysokości odpalenia.</ref> |
<ref name="Altitude">W nawiasie wartości dla wyższych wysokości odpalenia.</ref> |
||
<ref name="tuzov-2023-01-17">{{Cytuj stronę | url = https://www.kyivpost.com/post/11206 | tytuł = The X22 Cruise Missile – Characteristics of Weapon that Struck Dnipro Apartment Building | nazwisko = Bohdan | imię = Tuzov | data = 2023-01-17 | opublikowany = Kyiv Post | język = en | data dostępu = 2023-02-18}}</ref> |
|||
</references> |
</references> |
||
Wersja z 23:38, 18 lut 2023
Ch-22 Burja (ros.: Х-22 Burja (burza); kod NATO: AS-4 'Kitchen') – radziecki, a później rosyjski, lotniczy kierowany pocisk manewrujący klasy powietrze-woda/ziemia dalekiego zasięgu, o cechach hipersonicznych. Zdolny do przenoszenia głowic jądrowych. Skonstruowany w biurze konstrukcyjnym OKB-2-155 Raduga.
W czasie Zimnej Wojny stanowił uzbrojenie pierwszego rzutu lotnictwa strategicznego ZSRR[1].
Historia
Prace nad pociskiem rozpoczęły się wraz z wydaniem w dniu 17 czerwca 1958 dekretu nr 426-201 Rady Ministrów ZSRR, jako odpowiedź na brytyjskie pociski Blue Steel[1]. Prace prowadziło biuro konstrukcyjne nr 155 w Dubnej – późniejsze OKB Raduga. Roboczo oznaczono go jako D-2. Powstały dwie wersje pocisku: do zwalczania celów punktowych (pojedynczych okrętów) i powierzchniowych (grup lotniskowców, konwojów, celów naziemnych). Na te potrzeby OKB-1 opracowało trzy rodzaje systemów kierowania: autonomiczne inercyjne, oraz inercyjne wspomagane radarem aktywnym lub pasywnym[2].
Pierwsze prototypy powstały w 1962 roku, w zakładach nr 256. W tym samym roku rozpoczęto próby z użyciem dostosowanego samolotu Tu-16K-22. Nie przebiegały one pomyślnie. Pocisk przyjęto na uzbrojenie dopiero w 1967, jako uzbrojenie bombowców Tu-22. Produkcję najpierw rozpoczęto w zakładach nr 301 w Chimkach, ale z powodu niespełniania wymogów przeniesiono ją do zakładów nr 256, gdzie powstawały prototypy. Po opanowaniu metod, produkcję rozpoczęto w innych zakładach. Pracownicy i szef OKB Raduga, Aleksandr Bereznjak, otrzymali Nagrodę Państwową za projekt pocisku. Nagrodę otrzymali ponownie w 1974 za warianty M i MA[2].
Ch-22 został skonstruowany dla samolotów Tu-22 (również wersji M, M2 i M3; adapter podkadłubowy BD-45F i adaptery podskrzydłowe BD-45K[1][2]), później zintegrowano go również z samolotem Tu-95K-22 (1-2 szt. do użytku bojowego, do 3 sztuk do transportu[1][2]). Pocisk produkowano w 7 wersjach[1]:
- Ch-22/Ch-22PG – podstawowy wariant przeciwokrętowy z systemem aktywnej radiolokacji z radarem PG.
- Ch-22M – z głowicą burzącą i aktywnym radiolokacyjnym systemem naprowadzania PMG, oraz system inercyjnym, przeznaczona do zwalczania okrętów. Z ulepszonym silnikiem. Przyjęty do służby w 1974[2].
- Ch-22MA – z głowicą jądrową, z kierowaniem inercyjnym i systemem TERCOM. Przyjęty do służby w 1974[2].
- Ch-22P/MP – z głowicą burzącą lub odłamkową (1 200 szrapneli)[2] i pasywnym radiolokacyjnym systemem naprowadzania (PSN lub PGP-K), przeznaczona do zwalczania stacji radiolokacyjnych. Wymagał odbiornika Kurs-N/NM.
- Ch-22PSI – z głowicą jądrową i bezwładnościowym systemem naprowadzania. Przyjęta na uzbrojenie w 1971[2].
- Ch-22N – przeciwokrętowy, z aktywnym radarem i kierowaniem inercyjnym, o niskim profilu lotu.
W trakcie użytkowania pociski przechodziły ulepszenie systemu nawigacji do systemu APK-22[1].
W połowie lat 70. XX wieku zaczęto rezygnować z wersji z pasywnym radiolokatorem na rzecz aktywnego, z uwagi na celność i problemy z nim. Efektywność wersji N opisywano jako wysoką: szacowano, że do porażenia lotniskowca/grupy uderzeniowej potrzebne będzie nie więcej niż 9 pocisków[2].
W latach 70. XX wieku starano się stworzyć wersję hipersoniczną (Mach 6), atakującą z wysokości 70 km. Wersja oznaczana jako B, ostatecznie nie powstała[2].
Możliwości tego pocisku skłoniły USA do prac nad systemem AEGIS[1].
W latach 80. XX wieku pocisk był oferowany na eksport. Zainteresowanie wyrażały Chiny i Iran, ale brak jest informacji o jakichkolwiek zakupach[2].
Produkcję zakończono w 1988[3]. Szacuje się, że łącznie wyprodukowano od 1000[2] do 3000[4] egzemplarzy wszystkich wersji Ch-22. W XXI wieku pozostawał podstawową bronią tego typu w arsenale Rosji i Ukrainy. W roku 2000[4] Ukraina przekazała 386 rakiet Ch-22 ze swoich zasobów w ramach spłat zadłużenia wobec Rosji[2].
Następcą „Burzy” miała zostać rodzina pocisków Ch-32.
Testy
W trakcie testów pocisków okazał się bardzo skuteczny w rażeniu celów nawodnych, nawet bez głowicy jądrowej. Celne rażenie pojedynczym pociskiem było w stanie wyeliminować z walki lotniskowiec lub krążownik. W trakcie prób otwory w poszyciach rażonych celów miały powierzchnię do 22 m², a wypalenie pokładów sięgało do 12 metrów w głąb.[2]
Jednakże zebrane dane o skuteczności amerykańskich środków walki radioelektronicznej świadczyły, że celne trafienie może być trudne. Według radionawigatorów, wywoływane zakłócenia był tak duże, że praktycznie uniemożliwiały pociskom celowanie. Z tego względu planowano stosować różne techniki taktyczne, na przykład[2]:
- atak w dwóch falach (jądrowej i konwencjonalnej, lub dwóch konwencjonalnych). Pierwsza fala miała zadać pierwsze ciosy i osłabić wpływ środków WRE a tym samym zwiększyć celność pocisków drugiej fali
- ataki w grupach
- ataki z wielu kierunków
- ataki zmasowane
Opis
Ch-22 jako pierwszy radziecki pocisk na szeroką skalę wykorzystywał stopy tytanu (OT-4-1 i SM-5; ). W trakcie budowy Raduga napotkała podobne problemy z nagrzewaniem się konstrukcji pocisku przy prędkościach powyżej Mach 3, podobnie jak amerykański Lockheed Martin przy budowie A-11/YF-12A[1]. Konstrukcja pocisku musiała bowiem znosić duże obciążenia termiczne, do ponad 400°C, co wykluczało użycie typowych dla konstrukcji lotniczych stopów aluminiowych.[2]
Elementy nośne korpusu i uskrzydlenia wykonano ze stali, głównie spawanej. Z tytanu wykonano elementy poszycia, oraz osłon i ekranów termicznych. Kratownice i belki wewnątrz wykonano głównie z lekkiego stopu magnezowego ML-5. Największy pojedynczy element pocisku, pięciometrowej długości zbiornik na paliwo, wykonano ze stali kwasoodpornej. Większość elementów była spawana. Aby nie osłabiać konstrukcji, poszycie miało zminimalizowaną liczbę otworów technicznych i serwisowych.[2]
Wnętrze pocisku składało się z 4 komór. W części nosowej znajdował się radar lub antena odbiorcza (zależnie od wersji) i jednostka kontrolna. Za nimi znajdował się blok zapalników kontaktowych, komputera pokładowego. Następnie akumulatory suche (z elektrolitem ampułkowym aktywowanym przy starcie), zbiorniki utleniacza i paliwa, oraz autopilota APK-22A. W części ogonowej znajdowały się siłowniki sterów, turbopompa oraz silnik z dwoma komorami spalania.[2]
Napęd stanowił silnik rakietowy Isajew[1] (późniejsze OKB Sojuz) R-201-300/S5.44 na paliwo ciekłe. Silnik miał ciąg maksymalny 83 kN i ciąg marszowy 5,9 kN (ciąg startowy i marszowy uzyskiwany był w osobnych komorach), korzystający z zapasu 3 049 kg[2] ton paliwa TG02 i 1 015 kg[2] utleniacza AK-20K. Pocisk używał turbopomp z gazogeneratorem, i generatorem głównym do zasilania awioniki i hydrauliki[1].
Autopilot APK-22(A) zasilany był akumulatorem suchym, pozwalającym na 10 minut czasu pracy. Siłowniki sterów korzystał z akumulatorów hydraulicznych.[2]
Usterzenie w układzie trójkątnym, o symetrycznym profilu naddźwiękowym. Dla zwiększenia stabilności, na dnie korpusu znajdowało się wybrzuszenie w formie kilu, w którym znajdowało się część wyposażenia antenowego.[2]
Działanie
Po odłączeniu od samolotu składniki paliwa były podawane do komory spalania, gdzie ulegały samozapłonowi. Pocisk rozpędzał się i jednocześnie wchodził na wysokość docelową. Po osiągnięciu maksymalnej prędkości, silnik przechodził w tryb marszowy.
Zasięg wykrywania celu typu krążownik wynosił do 340 km. Zasięg przechwytywania i śledzenia wynosił 250-270 km. Zasięg samego pocisku zależał od prędkości samolotu nośnika i wysokości wystrzelenia.
| Pręd. samolotu [km/h] | 950 | 1 400 | 1 720 |
| Wysokość odpalenia [km] | 10 | 12 | 14 |
| Zasięg [km] | 400 | 500 | 550 |
Profil ataku mógł być trojaki[1][2]:
- wysoki – pocisk osiągał wysokość przelotową 22–32 km, po czym nurkował w kierunku celu z prędkością nawet Mach 4,6, czyli bliską hipersonicznej.
- niski – z wysokością przelotową 12 km i prędkością Mach 2.
- niskiego startu – wprowadzony najpóźniej – umożliwiał start pocisku na niskiej wysokości, przelot na wysokości ok. 1 km, i atak z wysokości w ostatniej fazie lotu. Zasięg pocisku w tym trybie był bardzo skrócony[2].
Do wad pocisku należało bezpieczeństwo i obsługa. Paliwo pocisku jest toksyczne, a utleniacz – żrący. Pociski miały tendencję do usterek po kilku lotach pod zaczepami. Wprowadzenie dokładnej telemetrii stanu pracy pocisków wykazało, że część usterek spowodowana była zanieczyszczeniem powietrza w przedziałach sterowania i utrzymaniem temperatury. Część z problemów udało się usunąć. Wprowadzenie nowego systemu tankowania (za pomocą modułów) poprawiło bezpieczeństwo i uprościło utrzymanie pocisków. Pocisk wymagał produkcji wysokiej jakość i dokładności.[2]
Dużym problemem w opracowaniu i produkcji stanowiło osłona radaru z włókna szklanego przepuszczalna dla fal radiowych. Przy jej tworzeniu używano włókien mineralnych, kwarcu, materiału radioprzepuszczalnego ASTT2, oraz spoiw termoodpornych WS-350, PU-2, WKT-2 i WKT32-2.[2]
Pocisk dostarczany był w całości, w pełni skompletowany, co odróżniło go od innych rakiet. Skrzynia transportowa miała 12 metrów długości i wymagała transportu kolejowego lub samolotem An-12. Do transportu pocisku na terenie baz lotniczych używany był dedykowany wózek i elektryczny podnośnik. Montaż pocisku był złożony i kłopotliwy.[2]
Dane taktyczno-techniczne
| Ch-22 | Ch-22P | Ch-22PSI | Ch-22M | Ch-22MA | Ch-22MP | Ch-22N | Ch-22NA | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Długość [m] | 11,65 - 11,67 | 11,67 | ||||||
| Rozpiętość [m] | 2,99 - 3,00 | 3,2 | ||||||
| Max. śr. korpusu [m] | 0,90-0,92 | |||||||
| Wysokość [m] | 1,81 (ze złożonym kilem) - 2,00 (kil rozłożony) | |||||||
| Masa startowa [kg] | 5635 - 5780 | 5900 | 5900 - 6000 | |||||
| Masa głowicy bojowej [kg TNT] | 630 - 900 | jądrowa | 930 - 950 | jądrowa | 930 - 950 | jądrowa | ||
| Naprowadzanie | aktywne radarowe | pasywne radarowe | inercyjne | aktywne radarowe i inercyjne | inercyjne | pasywne radarowe i inercyjne | aktywne radarowe i inercyjne | inercyjne z korekcją terenu |
| Wys. przelotowa [km] | 22,5 - 25 | |||||||
| Zasięg [km][5] | 140 - 300 (460 - 600) | 300 - 400 | 300 - 400 (560) | 300 - 400 | 140 - 300 (460 - 600) | |||
| Wys. wystrzelenia [km] | 10 - 14 | 10 - 12 | 10 - 12 | do 14 | do 14 | do 14 | 11 - 12 | 11-13 |
| Pręd. maks. [Ma] | 3,5 - 4,6 | 4 - 6 | ||||||
| Nośnik | Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-106K, M-4, M-52, M-56 | Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-106K | Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-135, Tu-22M | Tu-22KD, Tu-22M | Tu-22K, Tu-22KPD, Tu-22M | Tu-22KD, Tu-22KPD | Tu-22M2, Tu-22M3, Tu-95K-22 |
Użytkowanie
Od 1987 bombowce strategiczne Tu-22M3, przenoszące Ch-22, przynależą do 4 pułki tworzące 37. jednostkę lotnictwa frontowego Marynarki Wojennej RF Rosji[2].
Do lat 90. XX wieku najczęstszym miejscem ćwiczebnego użycia Ch-22 było Morze Kaspijskie. Po rozpadzie ZSRR pierwsze strzelania Ch-22 z użyciem Tu-22M3 miały miejsce podczas ćwiczeń Zapad 1999, w czerwcu 1999. Cztery kolejne pociski wystrzelono we wrześniu tego samego roku.[2]
W roku 2000, 11 sierpnia, podczas wspólnych ćwiczeń lotnictwa rosyjskiego i ukraińskiego, dwa Tu-22M3 z Połtawy odbyły 4 godzinny lot do poligonu Nowa Ziemia, gdzie celnie trafiły barki ćwiczebne. Dwa tygodnie później, 25 sierpnia, załoga ukraińskiego Tu-22M3 wystrzeliła Ch-22 na poligonie Arkałyk (Kazachstan), który następnie został przechwycony i zniszczony przez myśliwce Su-27.[2]
Szóstego kwietnia 2001 na poligonie Makat wykonano odpalenie pocisku składowanego prze 25 lat - w celu badawczym, aby sprawdzić trwałość i niezawodność rakiety.[2]
We wrześniu 2002 roku użycie pocisku na poligonie Krasny Jar (k. Chita) zakończyło się skandalem - pocisk nie zadziałał prawidłowo i spadł na terytorium Mongolii. Podobny przypadek zdążył się również potem również w Kazachstanie, gdzie rakieta spadła nieopodal wioski.[2]
W 2018 roku Rosja wyasygnowała 4,5 mln USD na remont i przerobienie 80 rakiet do wersji Ch-32.[3]
Ch-22 zajmuje szczególne miejsce w historii radzieckiego i rosyjskiego uzbrojenia. Znajduje się na uzbrojeniu już od 60 lat i stosowany był na różnych typach bombowców strategicznych. Wszystko to mimo wad takich, jak niska sprawność, trudne utrzymanie, i kłopotliwe magazynowane - związane z ciekłymi i wywołującymi korozję składnikami paliwa.[2]
Wojna w Ukrainie
Pocisk Ch-22 był używany przez Rosję do ataków na Ukrainie. Do połowy stycznia 2023 strona ukraińska odnotowała użycie 210 rakiet tego typu. Z uwagi na charakterystykę ich lotu, nie dysponowała skutecznymi środkami obrony. Najgłośniejszym echem odbił się atak z jego użyciem z soboty 14 stycznia 2023. Pocisk Ch-22 uderzył w 16 piętrowy blok mieszkalny w Dnieprze, zabijając co najmniej 29 osób i raniąc 80.[6][7] Najpewniej został wystrzelony z samolotów należących do 52. Pułku Lotnictwa Ciężkich Bombowców Gwardii[8].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k Carlo Kopp: Soviet/Russian Cruise Missiles – Technical Report APA-TR-2009-0805. Air Power Australia, 2009. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai X-22 cruise missile (K-22 complex). missilery.info. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).
- ↑ a b Maksymilian Dura: Ukraina bombardowana muzealnym uzbrojeniem. Czy Rosja sięgnie po Car-puszkę?. Defence24, 2022-05-23. [dostęp 2023-02-18]. (pol.).
- ↑ a b Tuzov Bohdan: The X22 Cruise Missile – Characteristics of Weapon that Struck Dnipro Apartment Building. Kyiv Post, 2023-01-17. [dostęp 2023-02-18]. (ang.).
- ↑ W nawiasie wartości dla wyższych wysokości odpalenia.
- ↑ Ukraińska armia przyznaje: Nie dysponujemy bronią zdolną do strącania pocisków Ch-22 [online], wiadomosci.dziennik.pl, 15 stycznia 2023 [dostęp 2023-02-18] (pol.).
- ↑ Katarzyna Rochowicz: Dramatyczna akcja ratunkowa po ataku Rosjan. Na wieżowiec spadł pocisk – "zabójca lotniskowców". [dostęp 2023-02-18].
- ↑ Ukraińska prokuratura wskazała, kto wystrzelił rakietę na Dniepr. Tylko ta jednostka ma zdolne do tego samoloty. Wprost, 2023-01-15. [dostęp 2023-02-18]. (pol.).
Bibliografia
- Piotr Butowski. Przegląd rosyjskich pocisków kierowanych klasy powietrze-ziemia i powietrze-woda. „Nowa Technika Wojskowa”. 1995. Nr. 3. s. 15–19. ISSN 1230-1655.