Islandia

{{{nazwa}}}

Herb Islandii flaga Islandii
Hymn: Lofsöngur [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Konstytucja	Konstytucja Islandii
Stolica	Reykjavík
Powierzchnia	103 125
Populacja • liczba ludności	376 248 (1 stycznia 2022)
Domena internetowa	.is
Narody i grupy etniczne	Islandczycy: 84,8% Polacy: 5,6%
PKB ({{{pkb rok}}})  • całkowite   • na osobę	28,63 mld USD {{{pkb na osobę}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | kod samochodowy = | kod mapy = | język urzędowy = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | flaga = | waluta = | dewiza = | pkb psn = | alt mapy = | kod samolotowy = | premier = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | wysokość = | władca = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | numer kierunkowy = | nazwa = | pkb psn na osobę = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | data powstania = | hymn audio = | wikicytaty = | pkb psn rok = | opis mapy = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | rok = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "głowa_państwa_opis", "waluta_nazwa", "pkb_osoba", "utworzenie_data", "quote", "utworzenie_sposób", "gęstość", "herb_obraz", "religia_dominująca", "typ_państwa", "ludność_rok", "hymn_nazwa_polska", "kod_ISO", "pkb_ppp_osoba", "mapa_obraz", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "nazwa_polska", "pkb_ppp", "pkb_ppp_rok", "nazwa_dopełniacz", "kod_samolotowy", "nazwa_oryginalna", "pkb_rok", "waluta_symbol", "UTC", "szef_rządu", "głowa_państwa", "od_kogo", "lokalizacja_obraz", "kod_samochodowy", "powierzchnia_wód", "lokalizacja_obraz_opis", "szef_rządu_opis" oraz "ludność". Nieoczekiwana grafika: "hymn".

Islandia (isl. Ísland, wym. ˈistlant) – nordyckie państwo położone na północy Grzbietu Śródatlantyckiego, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelagu Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Stolicą państwa i największym miastem jest Reykjavík, w którym mieszka około 36% z 380 000 mieszkańców kraju. Islandia jest kulturowo i politycznie powiązana z Europą. Językiem urzędowym kraju jest język islandzki.

Islandia, położona na ryfcie pomiędzy płytami tektonicznymi, charakteryzuje się wysoką aktywnością geologiczną. Na jej terenie znajdują się liczne gejzery i wulkany. Państwo leży na płaskowyżu wulkanicznym. Na Islandii znajdują się lodowce. Nizinami do oceanu wpływa wiele rzek polodowcowych. Kraj znajduje się w strefie silnego wpływu Prądu Zatokowego Golfsztrom, dzięki któremu południowa część państwa znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, pomimo położenia w okolicach koła podbiegunowego północnego. Ze względu na wysoką szerokość geograficzną i wpływy klimatu morskiego lata są chłodne, a na dużej części archipelagu panuje klimat polarny.

Według średniowiecznego rękopisu Landnámabók, osadnictwo na Islandii rozpoczęło się w 874 roku n.e., kiedy to norweski wódz Ingólfr Arnarson został pierwszym stałym osadnikiem na wyspie W następnych stuleciach Norwegowie i w mniejszym stopniu inni Skandynawowie wyemigrowali na Islandię, przywożąc ze sobą niewolników (lub chłopów pańszczyźnianych) pochodzenia gaelickiego.

Wyspa była zarządzana jako niezależna wspólnota pod rządami rodzimego parlamentu Althing, jednego z najstarszych funkcjonujących zgromadzeń ustawodawczych na świecie. Po okresie konfliktów społecznych Islandia weszła w XIII wieku pod panowanie norweskie. Utworzenie Unii Kalmarskiej w 1397 roku zjednoczyło królestwa Norwegii, Danii i Szwecji. W ten sposób Islandia wraz z Norwegią wstąpiła do unii. Następnie przeszła pod panowanie duńskie po odłączeniu się Szwecji od unii w 1523 r. Królestwo duńskie na siłę wprowadziło luteranizm na Islandię w 1550 r.

Pod wpływem ideałów nacjonalizmu po rewolucji francuskiej, walka Islandii o niepodległość nabrała kształtu i zakończyła się Aktem Unii Duńsko-Islandzkiej w 1918 r., wraz z utworzeniem Królestwa Islandii, dzielącego poprzez unię personalną urzędującego monarchę Danii. Podczas okupacji Danii podczas II wojny światowej, Islandia większością głosów zdecydowała o przyjęciu republiki w 1944 r., kończąc w ten sposób pozostałe formalne więzy z Danią. Chociaż Althing zostało zawieszone w latach 1799–1845, republice wyspiarskiej przypisuje się utrzymanie najstarszego i najdłużej działającego parlamentu na świecie.

Do XX wieku Islandia utrzymywała się głównie z rybołówstwa i rolnictwa. Uprzemysłowienie rybołówstwa i pomoc z Planu Marshalla po II wojnie światowej przyniosły dobrobyt, a Islandia stała się jednym z najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów na świecie. W 1994 r. stała się częścią Europejskiego Obszaru Gospodarczego, co zdywersyfikowało gospodarkę na sektory takie jak finanse, biotechnologia i produkcja.

Islandia ma gospodarkę rynkową ze stosunkowo niskimi podatkami w porównaniu z innymi krajami OECD, a także najwyższą liczbą związków zawodowych na świecie. Utrzymuje model nordycki opieki społecznej, który zapewnia swoim obywatelom powszechną opiekę zdrowotną i wyższe wykształcenie. Islandia zajmuje wysokie miejsca w międzynarodowych porównaniach krajowych wyników, takich jak jakość życia, edukacja, ochrona swobód obywatelskich, przejrzystość rządu i wolność gospodarcza.

Kultura Islandii opiera się na skandynawskim dziedzictwie narodu. Większość Islandczyków to potomkowie osadników nordyckich i gaelickich. Islandzki, język północnogermański, pochodzi ze staronordyckiego i jest blisko spokrewniony z językiem farerskim. Dziedzictwo kulturowe kraju obejmuje tradycyjną kuchnię islandzką, literaturę islandzką i średniowieczne sagi. Islandia ma najmniejszą populację ze wszystkich członków NATO i jako jedyna nie ma stałej armii, posiada jedynie lekko uzbrojoną straż przybrzeżną.

Etymologia

Sagi islandzkie mówią, że Norweg o imieniu Naddodd (lub Naddador) był pierwszym Normanem, który dotarł do Islandii i w IX wieku nazwał ją Snæland, czyli „kraina śniegu”, ponieważ podczas jego pobytu na wyspie, występowały opady śniegu. W ślad za Naddoddem na odkryty ląd przybył Szwed Garðar Svavarsson. Wyspę nazwano wówczas Garðarshólmur, co oznacza „Wyspa Garðara”.

Po nich przybył Wiking Flóki Vilgerðarson; jego córka utonęła po drodze, a bydło zdechło z głodu. Sagi mówią, że Flóki wspiął się na górę i zobaczył fiord (Arnarfjörður) pełen gór lodowych, co skłoniło go do nadania wyspie nowej i obecnej nazwy. Pogląd, że islandzccy osadnicy Wikingów wybrali tę nazwę, aby zniechęcić do osiedlania się na ich zielonej wyspie, jest jedynie mitem.

Historia

874 – 1262: Początki osadnictwa i Wolna Wspólnota

Zarówno według Landnámabóka, jak i Íslendingabóka, mnisi znani jako Papar żyli na Islandii przed przybyciem osadników skandynawskich, prawdopodobnie członków misji hiberno-szkockiej. Niedawne wykopaliska archeologiczne odsłoniły ruiny chaty w Hafnir na półwyspie Reykjanes. Datowanie radiowęglowe wskazuje, że została porzucona między 770 a 880 rokiem naszej ery. W 2016 roku archeolodzy odkryli długi dom w Stöðvarfjörður, który datowano już na rok 800.

Szwedzki odkrywca i Wiking Garðar Svavarsson jako pierwszy opłynął Islandię w 870 roku i ustalił, że jest to wyspa. Zatrzymał się on na zimę i zbudował dom w Húsavíku. Garðar wyjechał następnego lata, natomiast jeden z jego ludzi, Náttfari, zdecydował się zostać z dwoma niewolnikami. Náttfari osiedlił się w miejscu znanym obecnie jako Náttfaravík, a on i jego niewolnicy stali się pierwszymi stałymi mieszkańcami Islandii, których udokumentowano.

Norwesko-nordycki wódz Ingólfr Arnarson zbudował swoje gospodarstwo w dzisiejszym Reykjaviku w 874 roku. Za Ingólfrem podążyło wielu innych osadników-emigrantów, głównie Skandynawów i ich niewolników, z których wielu było Irlandczykami lub Szkotami. Do 930 r. zajęto większość gruntów ornych na wyspie; powołano Althing, zgromadzenie ustawodawcze i sądownicze w celu uregulowania Wolnej Wspólnoty Islandzkiej. Brak gruntów ornych był również impulsem do osadnictwa na Grenlandii, które rozpoczęło się w 986 r. Okres wczesnego osadnictwa zbiegł się ze średniowiecznym optimum klimatycznym, kiedy temperatury były podobne do tych z początku XX wieku. W tym czasie około 25% Islandii było pokryte lasami, obecnie zajmują jedynie 1% jej powierzchni. Chrześcijaństwo zostało przyjęte w drodze konsensusu około 999–1000, chociaż pogaństwo nordyckie utrzymywało się wśród części populacji przez kilka lat.

Średniowiecze

Wolna Wspólnota Islandzka przetrwała do XIII wieku, kiedy to system polityczny opracowany przez pierwotnych osadników okazał się niezdolny do poradzenia sobie z rosnącą potęgą islandzkich wodzów. Wewnętrzne zmagania i konflikty społeczne epoki Sturlungów doprowadziły do podpisania Starego Przymierza w 1262 roku, co zakończyło istnienie Wspólnoty i wprowadziło Islandię pod koronę norweską. Posiadanie Islandii przeszło z Królestwa Norwegii (872–1397) w ręce Unii Kalmarskiej w 1415 r., kiedy zjednoczyły się królestwa Norwegii, Danii i Szwecji. Po rozpadzie unii w 1523 r. pozostawała pod panowaniem norweskim, jako część Królestwa Danii i Norwegii.

Jałowa gleba, erupcje wulkanów, wylesianie i bezlitosny klimat przyczyniły się do trudnego życia w społeczeństwie, którego utrzymanie prawie całkowicie zależało od rolnictwa. Czarna śmierć dwukrotnie nawiedziła Islandię, najpierw w latach 1402–1404 i ponownie w latach 1494–1495. Pierwsza epidemia zabiła od 50% do 60% populacji, a druga od 30% do 50%.

Reformacja i czasy nowożytne

Około połowy XVI wieku, w ramach reformacji protestanckiej, król Danii Chrystian III zaczął narzucać luteranizm wszystkim swoim poddanym. Jón Arason, ostatni katolicki biskup Hólar, został ścięty w 1550 roku wraz z dwoma synami. Następnie religią oficjalną w państwie stał się luteranizm i do tego czasu pozostaje on religią dominującą.

W XVII i XVIII wieku Dania nałożyła na Islandię surowe ograniczenia handlowe. Klęski żywiołowe, w tym erupcje wulkanów i choroby przyczyniły się do spadku populacji kraju. Latem 1627 roku Piraci berberyjscy dopuścili się wydarzeń znanych lokalnie jako porwania tureckie, podczas których setki mieszkańców wzięto do niewoli w Afryce Północnej, a dziesiątki zabito; była to jedyna inwazja w historii Islandii, która pociągnęła za sobą ofiary. Szacuje się, że epidemia ospy prawdziwej na Islandii w latach 1707–1708 spowodowała śmierć od jednej czwartej do jednej trzeciej populacji. W 1783 r. wybuchł wulkan Laki, co miało niszczycielskie skutki. W latach następujących po erupcji, zginęła ponad połowa istot żywych w kraju. Około jedna czwarta populacji zmarła w wyniku klęski głodu.

1814 – 1918: Ruchy niepodległościowe

W 1814 roku, w następstwie wojen napoleońskich, Dania i Norwegia zostały podzielone na dwa odrębne królestwa na mocy traktatu kilońskiego, ale Islandia pozostała zależnością Danii. Przez cały XIX wiek klimat kraju stawał się coraz chłodniejszy, co doprowadziło do masowej emigracji do Nowego Świata, szczególnie do regionu Gimli w Manitobie w Kanadzie, zwanego czasami Nową Islandią. Na ogólną liczbę 70 000 mieszkańców wyemigrowało około 15 000 osób.

Świadomość narodowa zaczęła wzrastać w pierwszej połowie XIX wieku, inspirowana ideami romantycznymi i nacjonalistycznymi z Europy kontynentalnej. Islandzki ruch niepodległościowy ukształtował się w latach pięćdziesiątych XIX wieku pod przywództwem Jóna Sigurðssona, oparty na rozwijającym się islandzkim nacjonalizmie inspirowanym przez Fjölnismennów i innych islandzkich intelektualistów wykształconych w Danii. W 1874 roku Dania przyznała Islandii konstytucję i ograniczoną samorządność. Została ona rozszerzona w 1904 r., a Hannes Hafstein był pierwszym ministrem Islandii w rządzie duńskim.

1918 – 1944: Niepodległość i Królestwo Islandii

Duńsko-Islandzki akt unii, umowa z Danią podpisana 1 grudnia 1918 r. i obowiązująca przez 25 lat, uznała Islandię za w pełni suwerenne i niezależne państwo pozostające w unii personalnej z Danią. Rząd Islandii utworzył ambasadę w Kopenhadze i zwrócił się do Danii o prowadzenie w jej imieniu niektórych spraw związanych z obronnością i sprawami zagranicznymi, z zastrzeżeniem konsultacji z Althing. Ambasady Danii na całym świecie wywiesiły dwa herby i dwie flagi: Królestwa Danii i Królestwa Islandii. Pozycja prawna Islandii stała się porównywalna z sytuacją krajów należących do Wspólnoty Narodów, takich jak Kanada, której suwerenem jest król Karol III.

Podczas II wojny światowej Islandia dołączyła do Danii, zapewniając neutralność. Po niemieckiej okupacji Danii 9 kwietnia 1940 r. Althing zastąpił króla regentem i oświadczył, że rząd islandzki przejmie kontrolę nad własną obronnością i sprawami zagranicznymi. Miesiąc później brytyjskie siły zbrojne przeprowadziły operację Fork, czyli inwazję i okupację kraju, naruszając neutralność Islandii. W 1941 roku przyjazny Wielkiej Brytanii rząd Islandii, zaprosił wówczas neutralne Stany Zjednoczone do przejęcia ich obrony, aby Wielka Brytania mogła użyć swoich wojsk gdzie indziej.

1944 – czasy obecne: Republika Islandii

31 grudnia 1943 r. po 25 latach wygasł Akt Unii Duńsko-Islandzkiej. Począwszy od 20 maja 1944 r. Islandczycy głosowali w czterodniowym plebiscycie nad rozwiązaniem unii personalnej z Danią, zniesieniem monarchii i ustanowieniem republiki. 97% głosowało za zakończeniem unii, a 95% za nową konstytucją republikańską. Islandia formalnie stała się republiką 17 czerwca 1944 r., a jej pierwszym prezydentem został Sveinn Björnsson.

W 1946 roku alianci Sił Obronnych USA opuścili Islandię. Państwo formalnie stało się członkiem NATO 30 marca 1949 r. Spotkało się to z wewnętrznymi kontrowersjami i zamieszkami. 5 maja 1951 r. podpisano porozumienie obronne ze Stanami Zjednoczonymi. Wojska amerykańskie wróciły na Islandię jako Islandzkie Siły Obronne i pozostały tam przez cały okres zimnej wojny. Stany Zjednoczone wycofały ostatnie siły 30 września 2006 r.

Bezpośrednio po okresie powojennym w Islandii nastąpił znaczny wzrost gospodarczy, napędzany industrializacją przemysłu rybnego i amerykańskim programem Planu Marshalla, w ramach którego Islandczycy otrzymali największą sumę pieniężną na mieszkańca ze wszystkich krajów europejskich (209 dolarów).

Vigdís Finnbogadóttir objęła prezydenturę Islandii 1 sierpnia 1980 r., co uczyniło ją pierwszą na świecie wybraną głową państwa, będącą kobietą.

Lata 70. XX wieku naznaczone były wojnami dorszowymi – kilkoma sporami z Wielką Brytanią w sprawie rozszerzenia przez Islandię limitów połowowych do 200 mil morskich (370 km) od brzegu. W 1986 r. Islandia była gospodarzem szczytu w Reykjaviku, pomiędzy prezydentem Stanów Zjednoczonych Ronaldem Reaganem a premierem ZSRR Michaiłem Gorbaczowem, podczas którego podjęto znaczące kroki w kierunku rozbrojenia nuklearnego. Kilka lat później Islandia jako pierwszy kraj uznała niepodległość Estonii, Łotwy i Litwy, powstałych wskutek rozpadu ZSRR. W latach 90. kraj rozszerzył swoją rolę międzynarodową i rozwinął politykę zagraniczną zorientowaną na sprawy humanitarne i pokojowe. W tym celu Islandia zapewniła pomoc i wiedzę fachową różnym interwencjom pod przewodnictwem NATO w Bośni i Hercegowinie, Kosowie i Iraku.

Islandia Wstąpiła do Europejskiego Obszaru Gospodarczego w 1994 r., wskutek czego, gospodarka została silnie zdywersyfikowana i zliberalizowana. Międzynarodowe stosunki gospodarcze zacieśniły się jeszcze bardziej po 2001 r., kiedy nowo zderegulowane banki Islandii zaczęły zaciągać ogromne kwoty długu zewnętrznego, przyczyniając się do 32-procentowego wzrostu dochodu narodowego Islandii w latach 2002–2007.

Boom gospodarczy i kryzys

W latach 2003–2007, w następstwie prywatyzacji sektora bankowego pod rządami Davíða Oddssona, Islandia przeszła w kierunku gospodarki opartej na międzynarodowej bankowości inwestycyjnej i usługach finansowych. Islandia szybko stała się jednym z najbogatszych krajów na świecie. Mimo wszystko nie uniknęła dotknięcia poważnym kryzysem finansowym. Kryzys spowodował największą migrację z kraju po 1887 r., z saldem migracji wynoszącym -5000 osób w 2009 r.

2012 rok do czasów obecnych

Gospodarka Islandii ustabilizowała się pod rządami Jóhanny Sigurðardóttir, wykazując wzrosła o 1,6% w 2012 roku. Centroprawicowa Partia Niepodległości powróciła do władzy w koalicji z Partią Postępu w wyborach w 2013 roku. W kolejnych latach Islandia odnotowała gwałtowny wzrost turystyki, stając się popularnym kierunkiem wakacyjnym. W 2016 r. premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson złożył rezygnację ze stanowiska po tym, jak był zamieszany w skandal związany z Panama Papers. Przedterminowe wybory w 2016 r. doprowadziły do powstania prawicowego rządu koalicyjnego Partii Niepodległości, partii Viðreisn i Świetlanej Przyszłości. Rząd ten upadł, gdy Świetlana Przyszłość opuściła koalicję w wyniku skandalu związanego z listem poparcia ojca ówczesnego premiera Bjarniego Benediktssona dla skazanego pedofila. Przedterminowe wybory w październiku 2017 r. dały władzę nowej koalicji składającej się z Partii Niepodległości, Partii Postępu i Ruchu Zieloni-Lewica, na której czele stoi Katrín Jakobsdóttir.

Po wyborach parlamentarnych w 2021 r. nowy rząd, podobnie jak poprzedni, był trójpartyjną koalicją Partii Niepodległości, Partii Postępu i Ruchu Lewicowo-Zielonych, na której czele stała premier Katrín Jakobsdóttir.

Geografia

Zdjęcia satelitarne Islandii

Lato

Zima

Islandia leży na styku Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Arktycznego. Główna wyspa znajduje się całkowicie na południe od koła podbiegunowego północnego, które przebiega przez małą islandzką wyspę Grímsey u północnego wybrzeża głównej wyspy. Kraj leży pomiędzy 63 a 68° szerokości geograficznej północnej i 25 a 13° długości geograficznej zachodniej.

Lodowiec Eyjafjallajökull

Gorące źródło Leirhnjukur

Wodospad Öxarárfoss w Parku Narodowym Þingvellir

Dettifoss

Islandia jest państwem europejskim ze względów geograficznych, historycznych, politycznych, kulturowych, językowych i praktycznych. Kraj znajduje się pomiędzy Europą a Ameryką Północną. Geologicznie wyspa obejmuje części obu płyt kontynentalnych. Lądem znajdującym się najbliżej Islandii jest należąca do Ameryki Północnej Grenlandia (290 km; 155 mil morskich). Mimo to Islandia leży bliżej kontynentalnej Europy niż kontynentalnej części Ameryki Północnej. Najbliższe europejskie lądy to Wyspy Owcze (420 km; 225 mil morskich); Wyspa Jan Mayen (570 km; 310 mil morskich); Szetlandy oraz Hebrydy Zewnętrzne, oba około 740 km (400 mil morskich) od Islandii; oraz kontynent Szkocji i Orkady, oba w odległości około 750 km (405 mil morskich). Najbliższą częścią kontynentalnej Europy jest kontynentalna Norwegia, oddalona o około 970 km (525 mil morskich), podczas gdy kontynentalna część Ameryki Północnej znajduje się w odległości 2070 km (1120 mil morskich), na północnym krańcu Labradoru.

Islandia jest 18. co do wielkości wyspą na świecie i drugą co do wielkości wyspą w Europie po Wielkiej Brytanii, a przed Irlandią. Główna wyspa zajmuje powierzchnię 101 826 km2 , a powierzchnia całego państwa wynosi 103 000 km2, z czego 62,7% to tundra. Islandia obejmuje około 30 mniejszych wysp, w tym słabo zaludnioną Grímsey i archipelag Vestmannaeyjar. Jeziora i lodowce zajmują 14,3% jego powierzchni; tylko 23% jest porośnięte roślinnością. Największe jeziora to Þórisvatn: 83–88 km2 i Þingvallavatn: 82 km2; inne ważne jeziora to Lagarfljót i Mývatn. Jökulsárlón to najgłębsze jezioro, mające 248 m głębokości.

Geologicznie Islandia jest częścią Grzbietu Śródatlantyckiego, wzdłuż którego rozdziera się skorupa ziemska oceaniczna, tworząc nową skorupę. Grzbiet wyznacza granicę między płytami eurazjatycką i północnoamerykańską. Islandia powstała w wyniku ryftu i akrecji spowodowanej wulkanizmem występującym wzdłuż grzbietu.

Linię brzegową Islandii o długości 4970 km przecina wiele fiordów. Przy brzegu znajduje się również większość ośrodków miejskich i osad. Centralna część wyspy, Wyżyny Islandii, to zimne i nie nadające się do zamieszkania połączenie połaci piasku, gór i pól lawy. Główne ośrodki miejskie państwa to stolica państwa Reykjavík wraz z peryferyjnymi miastami Kópavogur, Hafnarfjörður i Garðabær, Reykjanesbær, gdzie znajduje się międzynarodowe lotnisko, oraz miasto Akureyri w północnej Islandii. Wyspa Grímsey na kole podbiegunowym posiada najbardziej wysunięty na północ teren zamieszkały Islandii, podczas gdy Kolbeinsey zawiera najbardziej wysunięty na północ punkt Islandii. Na terenie państwa znajdują się trzy parki narodowe: Park Narodowy Vatnajökull, Park Narodowy Snæfellsjökull oraz Park Narodowy Þingvellir. Kraj ten jest uważany za „silnego gracza” w dziedzinie ochrony środowiska, zajmując 13. miejsce w indeksie efektywności środowiskowej Uniwersytetu Yale z 2012 r.

Odległość do najbliższych państw i wysp

• Dania:
  • Grenlandia: 288 km
  • Wyspy Owcze: 430 km
• Norwegia:
  • Jan Mayen: 550 km
  • Norwegia kontynentalna: 970 km
• Wielka Brytania: 798 km
• Irlandia: 1069 km

Ustrój polityczny

Islandia jest republiką zgodnie z obowiązującą konstytucją z 1944 (była nowelizowana w 1984 oraz w 1991). Głową państwa jest prezydent, który wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich co 4 lata. Jednak kompetencje prezydenta są mocno ograniczone, a głównym podmiotem władzy ustawodawczej jest 1-izbowy parlament, Althing (isl. Alþingi). Parlament liczy 63 członków. Są oni wybierani na 4-letnią kadencję według systemu proporcjonalnego. Szefem rządu jest, wyznaczany przez prezydenta, premier, który wraz z resztą gabinetu stanowi władzę wykonawczą. Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność.

Podział administracyjny

Islandia podzielona jest na 23 regiony, regiony administracyjne (isl. sýsla, l.mn. sýslur) oraz 14 niezależnych miast, czyli kaupstaður (l.mn. kaupstaðir). Na poziomie lokalnym wyróżnia się 104 gminy (hreppur), które zajmują się oświatą, transportem i zagospodarowaniem przestrzeni.

Islandia jest też podzielona na 8 okręgów sądowych, które są zgrupowaniami sýslur. Do 2003 były one także podstawą wydzielenia okręgów wyborczych. Obecnie jest tylko 6 okręgów wyborczych, a ich zasięg i liczba mandatów bardziej odpowiadają liczbie ludności na danym obszarze.

Gospodarka

Według „The World Competitiveness Scoreboard 2012” trzynasta najbardziej konkurencyjna gospodarka w Europie, oraz dwudziesta szósta na świecie (według rankingu z 2005 roku pierwsza w Europie, oraz czwarta na świecie). Podatki stanowią 42% PKB Islandii. W 2007 Islandia zajęła pierwsze miejsce na świecie pod względem HDI. W 2012 zajęła miejsce 13.

Zatrudnienie w 2001 wynosiło 162,7 tys. osób, z czego:

• rolnictwo i rybołówstwo – 7,8%,
• przemysł – 22,6%
• usługi – 69% (duży udział turystyki).

Zatrudnienie w 2005 wynosiło 165,6 tys. osób, z czego:

• rolnictwo i rybołówstwo – 6,9%,
• przemysł – 21,7%,
• usługi – 71,8%.

Podstawą gospodarki Islandii jest rybołówstwo. Islandzka flota rybacka liczy 1752 statki o łącznym tonażu 181 531 BRT. Ogółem roczny połów ryb wynosi 1322,9 tys. ton. W ostatnich latach zubożenie zasobów rybnych spowodowało konieczność wprowadzenia zakazów i ograniczeń, coraz bardziej popularne stały się farmy rybne. W połowach morskich Islandii głównie łowione są ryby: błękitek, śledź, gromadnik i dorsz. Produkty rybne w 2004 stanowiły 40% wyprodukowanych towarów i w 2006 roku eksportowano 661,2 tys. ton ryb (głównie ryby mrożone).

Szacuje się, że na Islandii żyje cztery razy więcej owiec niż ludzi (pogłowie wielkości 1,1–1,2 mln) w okresie letnim. Liczba owiec, sumowana pod koniec roku, już po uboju, ale jeszcze przed wydaniem na świat młodych (owce są zwierzętami, które wydają potomstwo w określonym czasie w ciągu roku) wynosi ok. 500 tys. sztuk (dane z 1998), czyli ok. dwukrotną liczbę mieszkańców Islandii.

Przemysł w Islandii jest stosunkowo młodą dziedziną gospodarki. Większe zakłady powstawały w XX w. Głównie są to zakłady przemysłu spożywczego związanego z surowcami na bazie rolnictwa i rybołówstwa. Na bazie rolnictwa także powstał przemysł lekki i zakłady przerobu skór. Znajduje się sporo niewielkich fabryk produkujących sprzęt elektryczny, artykuły gospodarstwa domowego, wyroby ceramiczne, toaletowe, produkty spożywcze i cukiernicze, a także inne towary powszechnego użytku. Znacznie rozwinięty jest przemysł poligraficzny.

Do dużych zakładów, reprezentujących nowe gałęzie przemysłu należy zaliczyć cementownię w Akranes, fabrykę nawozów sztucznych w Hafnarfjörður, huty aluminium: Straumsvik pod Hafnarfjörður oraz budowaną w Reyðarfjörður. Działające od 1966 nad jeziorem Myvatn zakłady przerobu diatomitu, kończą swą produkcję.

Poza tym głównymi zasobami Islandii są energia wodna, energia geotermiczna, aluminium i diatomity. W szklarniach ogrzewanych energią geotermiczną uprawiane są warzywa i kwiaty, a nawet banany.

W 2007 parlament islandzki przyjął plan pierwszej na świecie całkowitej rezygnacji z paliw kopalnych. Głównym źródłem energii wykorzystywanym powszechnie ma być wodór. Program ten przewiduje również wykorzystanie na szeroką skalę samochodów i autobusów napędzanych energią elektryczną pochodzącą z wodorowych ogniw paliwowych. Szacuje się, że realizacja planu zajmie 30–40 lat.

Kryzys finansowy 2008

W 2008 w wyniku światowego kryzysu finansowego islandzki system bankowy, będący zarazem najlepiej rozwiniętą z gałęzi islandzkiej gospodarki, załamał się. Islandzki kryzys finansowy z 2008, będący efektem koniunktury na rynkach światowych i systemu bankowego w kontekście światowego kryzysu ekonomicznego w 2008, stanowi ogromny problem dla Islandii. Trzy z największych islandzkich banków dotknięte zostały kryzysem i kontrolę nad nimi przejął rząd. Pierwszy z nich Glitnir został znacjonalizowany pod koniec września 2008. Po niedługim czasie kontrola nad Landsbanki została przekazana Fjármálaeftirlitið (Urząd Nadzoru Finansowego). Następnie ten sam organ przejął kontrolę nad największym bankiem Islandii Kaupthing Bank. Efekty tych zdarzeń były odczuwalne w Wielkiej Brytanii, kiedy to klienci upadającego Icesave (banku internetowego będącego własnością Landsbanki) od 7 października nie byli w stanie wypłacić z kont swoich oszczędności.

Od września 2007 do września 2008 kurs islandzkiej waluty spadł o ponad 70 proc. Premier Geir Haarde w emocjonalnym orędziu telewizyjnym zapowiedział, że rząd gwarantuje wypłatę środków z rachunków bankowych do wysokości 2,5 mln ISK. Według rządu oszczędnościom nic nie zagrażało, jednak transakcje walutowe zostały wstrzymane. Wszystkie te środki nie wystarczyły jednak by ustabilizować zagrożony sektor bankowy, nad którym rząd przejął pełną kontrolę.

W celu stabilizacji systemu finansowego Islandia pożyczyła ok. 6 mld dolarów od konsorcjum, w skład którego weszły Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje skandynawskie, Wielka Brytania, Holandia i Polska.

26 stycznia 2009 premier Geir Haarde podał swój rząd do dymisji.

Wykorzystanie gruntów

Rodzaj	Powierzchnia (tys. km²)	Procent całości (%)
tereny uprawne	1.1	1
pastwiska	20	19,5
lodowce	12	11,5
jeziora	3	3
lawa	11	10,5
piaski	4	4
nieużytki	52	50,5

Turystyka

Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach, głównie turystycznych. Wyspę odwiedza około 1 mln turystów zagranicznych rocznie. Są to głównie turyści z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W 2004 dochód z turystyki wyniósł 372 mln USD. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,289 mln turystów (29,2% więcej niż w roku poprzednim – to największy wzrost w Europie), generując dla niego przychody na poziomie 1,579 mld dolarów. Coraz bardziej popularną formą podróżowania po Islandii staje się turystyka rowerowa.

Demografia

Ludność

Reykjavík

Odizolowanie wyspy od reszty kontynentu ograniczyło imigrację. Stąd też dopływ nowego materiału genetycznego był ograniczony przez wieki. Dzięki bogatej tradycji ustnej i pisanej wiele z rodzin może wskazać swoich przodków na wiele pokoleń wstecz. Wszystko to sprawia, że współcześni Islandczycy są przedmiotem wielu badań genetycznych. Przyrost naturalny wynosi 0,66% (2013). Ludność poniżej 14. roku życia stanowi 21%, a powyżej 65. roku 12%. Przeciętna długość życia mężczyzny wynosi 78 lat (78,43), a kobiety prawie 83 lata (82,73).

Największą grupą etniczną po grupach islandzkich są Polacy, która liczy ponad 20 tys. osób.

Język

Islandczycy kulturowo należą do krajów nordyckich i posługują się językiem islandzkim – jednym z języków skandynawskich.

Religia

Religią państwową jest luteranizm. Do islandzkiego Kościoła luterańskiego należy 58,6% Islandczyków. Katolicy natomiast stanowią 3,8% ludności. W Islandii działa także wiele mniejszych grup chrześcijańskich jak Wolny Kościół Luterański Reykjavíku – 2,6%, Wolny Kościół Luterański Hafnarfjörðuru – 1,9%, a także pewna liczba zielonoświątkowców, adwentystów dnia siódmego, innych kościołów protestanckich, Świadków Jehowy i prawosławnych. Zaraz po wyznaniach chrześcijańskich najliczniejsze grupy stanowią rodzimowiercy germańscy, a także wyznawcy zuizmu. Z innych religii obecni tu są również buddyści, muzułmanie i bahaiści. Pozostali, niestowarzyszeni w żadnej religii i nieokreśleni stanowią 24,6%.

Kultura

Najbardziej znani islandzcy twórcy to:

• w dziedzinie muzyki:

piosenkarki Björk, Emilíana Torrini, zespoły Of Monsters and Men, Sigur Rós, múm, GusGus, Vök, Hatari, Kaleo, Kaelan Mikla, Jóhann Jóhannsson – kompozytor muzyki filmowej, a także multiinstrumentalista i producent Ólafur Arnalds

• w dziedzinie literatury:

laureat Nagrody Nobla w 1955 Halldór Laxness,

pisarz Gunnar Gunnarsson

pisarka Yrsa Sigurðardóttir

pisarka Lilja Sigurðardóttir

pisarz Arnaldur Indriðason

pisarz Árni Thórarinsson

pisarz Stefán Máni

• w dziedzinie filmu:

reżyser Fridrik Thor Fridriksson

aktor Stefán Karl Stefánsson

• w dziedzinie tańca:

narodowa grupa taneczna

Kuchnia Islandii

Kuchnia Islandii jest typową kuchnią północy opierającą się na elementach wyżywienia, które były w tym rejonie od zawsze, jak: ryby, wyroby mleczarskie, zboża i jagnięcina. Na Islandii powstało wiele typowych specjałów, jak choćby: hákarl, czyli sfermentowane mięso rekina, selshreifar – kwaszone płetwy foki albo harðfiskur, czyli ryby suszone na świeżym powietrzu. W kuchni tego kraju najpopularniejsze są dania z ryb, takich jak: pstrągi, dorsze, łososie, halibuty, łupacze, płastugi. Do przyprawiania dań często również dodaje się sproszkowane algi morskie. Tradycyjnymi potrawami z mięsa są:

• hangikjöt – czyli wędzona lub gotowana baranina lub jagnięcina
• svið – gotowane głowy owcze lub baranie
• lifrarpylsa – pudding z wątroby owczej z mąką żytnią oraz płatkami owsianymi

Święta

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

• Nýársdagur – Nowy Rok – 1 stycznia
• Skírdagur – Wielki Czwartek – święto ruchome
• Föstudagurinn langi – Wielki Piątek – święto ruchome
• Páskadagur – Wielkanoc – święto ruchome
• Annar í páskum – Wielkanocny Poniedziałek – święto ruchome
• Sumardagurinn fyrsti – pierwszy dzień lata – 23 kwietnia
• Alþjóðlegur frídagur verkafólks – Międzynarodowy Dzień Pracy – 1 maja
• Uppstigningardagur – Wniebowstąpienie – święto ruchome
• Hvítasunnudagur – Zielone Świątki – święto ruchome
• þjóðhátíðardagur Íslendinga – Dzień Niepodległości – 17 czerwca
• Frídagur verslunarmanna – Dzień Handlowca – 3 sierpnia
• Aðfangadagur – Wigilia Bożego Narodzenia – 24 grudnia
• Jóladagur – Boże Narodzenie – 25 grudnia
• Annar í jólum – Drugi Dzień Świąt Bożego Narodzenia – 26 grudnia
• Gamlársdagur – Sylwester – 31 grudnia

Sport

W Islandii uprawianie sportu jest powszechne wśród mieszkańców. Dzieci od 6. roku życia uczone są pływania w szkołach. Reprezentanci Islandii zdobyli trzy medale na Igrzyskach Olimpijskich (ani jednego na zimowych): Vilhjálmur Einarsson w 1956 roku srebro w trójskoku, Bjarni Friðriksson w 1984 roku brąz w judo oraz Vala Flosadóttir w 2000 roku brąz w skoku o tyczce. Reprezentacja Islandii w piłce ręcznej mężczyzn zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie.

Historyczny sukces odniosła także islandzka reprezentacja w piłce nożnej mężczyzn, awansując po raz pierwszy na Mistrzostwa Europy w 2016 roku i kończąc swój udział w turnieju na ćwierćfinale po sensacyjnym wyeliminowaniu Anglików i porażce z gospodarzami turnieju Francuzami. Reprezentacja zagrała na Mistrzostwach Świata w Rosji. Największą gwiazdą drużyny był napastnik Eiður Guðjohnsen, reprezentujący w przeszłości m.in. kluby takie jak Chelsea czy FC Barcelona.

Zobacz też

• stosunki Islandii z Unią Europejską

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Islandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Iceland News Polska – Polskojęzyczny portal dotyczący życia w Islandii

• Polska strona o Islandii
• IcelandReview – anglojęzyczny portal z wiadomościami z Islandii (ang.)