Holandia

{{{nazwa}}}

Herb Holandii flaga Holandii
Dewiza: Je maintiendrai
Hymn: Wilhelmus van Nassouwe [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Konstytucja	Konstytucja Holandii z 1814 roku
Stolica	Amsterdam (konstytucyjna) Haga (administracyjna)
Powierzchnia	41 526
Populacja • liczba ludności	17 100 715 (2013)
Domena internetowa	.nl
Narody i grupy etniczne	Holendrzy: 78.3% Imigranci z UE: 5.9% Turcy: 2.3% Marokańczycy: 2.3% Indo: 2.1% Surinamczycy Imigranci z Karaibów: 0.8% Inni: 6.4%
PKB ({{{pkb rok}}})  • całkowite   • na osobę	1080,88 mld USD {{{pkb na osobę}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | kod samochodowy = | kod mapy = | język urzędowy = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | flaga = | władca = | waluta = | pkb psn = | alt mapy = | kod samolotowy = | wysokość = | pkb psn rok = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | pkb psn na osobę = | opis mapy = | gęstość zaludnienia = | data powstania = | ISO 3166 = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | wikicytaty = | hymn audio = | nazwa = | premier = | numer kierunkowy = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | rok = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "głowa_państwa_opis", "dewiza_język", "pkb_osoba", "powierzchnia_wód", "quote", "w_imieniu", "w_imieniu_urząd", "utworzenie_sposób", "gęstość", "herb_obraz", "religia_dominująca", "typ_państwa", "ludność_rok", "dewiza_polski", "kod_ISO", "pkb_ppp_osoba", "pkb_ppp", "w_imieniu_tekst", "mapa_obraz", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "pkb_ppp_rok", "kod_samolotowy", "nazwa_polska", "hymn_nazwa_polska", "wikipodróże", "głowa_państwa", "flaga_nazwa_dopełniacz", "nazwa_oryginalna", "terytoria_zależne", "pkb_rok", "lokalizacja_obraz", "szef_rządu", "UTC", "waluta_nazwa", "od_kogo", "szef_rządu_opis", "kod_samochodowy", "utworzenie_data", "nazwa_dopełniacz" oraz "ludność". Nieoczekiwana grafika: "hymn".

Holandia (niderl. Nederland, wym. [ˈneːdərˌlɑnt] ( odsłuchaj)), oficjalnie Królestwo Niderlandów (niderl. Koninkrijk der Nederlanden) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej (Karaiby), będące monarchią konstytucyjną, złożone z czterech krajów składowych: Holandii (część europejska), Aruby, Curaçao i Sint Maarten oraz trzech gmin zamorskich: Bonaire, Saba i Sint Eustatius (część karaibska). Jest członkiem Unii Europejskiej (UE), Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).

Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie depresji. W Holandii mają swoją siedzibę: Stały Trybunał Arbitrażowy, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Międzynarodowy Trybunał Karny oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.

Etymologia nazwy państwa

Nazwa Holandia (w języku niderlandzkim: Holland) wywodzi się z wczesnego średniowiecza; pierwszy raz w źródłach pojawiła się w IX w. Jest pochodzenia germańskiego, prawdopodobnie pochodzi od dwóch słów języka staroniderlandzkiego holt („lesisty”) i lant („kraj”), opisujących początkowo ziemie wokół Haarlemu. W XI wieku pojawia się w najstarszych kronikach holenderskich Annales Egmundenses, gdzie określa księstwo Holandii.

Kwestia nazewnictwa w języku polskim

Nazwą krótką zalecaną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”.

Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla krainy historycznej – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów (Niderlandy Habsburskie, Niderlandy Hiszpańskie, Niderlandy Austriackie). Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w języku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy Nederland, od formy Holland oraz formy opisowe (np. Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach Unii Europejskiej.

W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z anglojęzycznego określenia „Holland”, dotychczas stosowanego w marketingu dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „The Netherlands”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim.

Geografia

Holandia na zdjęciu satelitarnym NASA, maj 2000

Wody

Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można trzy mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów. W 1932 r. w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²). Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami i groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.

Gleby

Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderów – marsze oraz gleby brunatne oraz gleby płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.

Klimat

Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.

Historia

Prehistoria

Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180–200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom.

Starożytność

Nijmegen - (obok Maastricht) uznawane za najstarsze miasto Holandii

Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą Galii do Imperium Rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.). Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).

Średniowiecze

Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50) i księstwa. W XV wieku większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).

Republika Zjednoczonych Prowincji

Flaga holenderska z czasów kolonialnych na replice statku „Batavia” (1628)

W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 unii utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.

Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.

Holenderskie imperium kolonialne

9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.

Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe, między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji brała udział wraz z potęgami ówczesnej Europy (Anglią, Francją) w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści: Rembrandt, Grotius, Christiaan Huygens.

Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek po kądzieli Wilhelma Orańskiego.

Od końca XVIII wieku

Król Niderlandów Wilhelm-Aleksander (2013)

Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII wieku w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W latach 1806–1810, w wyniku wojen napoleońskich, Niderlandy podporządkowane były Francji jako marionetkowe Królestwo Holandii. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.

W 1815 r. Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo: już w 1830 Belgowie w wyniku rewolucji odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.

W 1814 r. uchwalono konstytucję, co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od inwazji III Rzeszy w 1940 roku podczas II wojny światowej, w efekcie której państwo okupowano do 1945 roku. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.

Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub szeroką autonomię. W 1949 roku po konflikcie zbrojnym z Niderlandami niepodległość zyskała największa kolonia: Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej.

Demografia

Ewolucja ludności Holandii
Rok	Ludność	Rok	Ludność
1500	900 000	1700	1 850 000
1750	1 900 000	1755	2 078 000
2009	16 509 303	2017	17 108 799

Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.

Według rządowego biura statystycznego CBS Statline 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. dodatkowo Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.

W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Utrechcie) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.

Holandia była w XXI wieku jednym z popularniejszych krajów docelowych migracji Polaków. Obecnie mieszka tam 116 tys. obywateli Polski

Język

Unia Języka Niderlandzkiego

     Państwa członkowskie

     Szczególne więzi z Unią Językową

     Inne obszary, w których mówi się po niderlandzku (lub afrikaans)

Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, gdyż mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w Południowej Afryce (a ponadto również w Namibii) język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.

Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenach Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech), zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf – regionów obejmujących jedno z królestw powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego. Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.

Miasta

Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021):

Amsterdam Rotterdam	Lp.	Miasto	Prowincja	Liczba mieszkańców	Haga Utrecht
	1	Amsterdam	Holandia Północna	873 338
	2	Rotterdam	Holandia Południowa	651 631
	3	Haga ('s-Gravenhage)	Holandia Południowa	548 320
	4	Utrecht	Utrecht	359 370
	5	Eindhoven	Brabancja Północna	235 691
	6	Groningen	Groningen	233 273
	7	Tilburg	Brabancja Północna	221 947
	8	Almere	Flevoland	214 715
	9	Breda	Brabancja Północna	184 126
	10	Nijmegen	Geldria	177 359

Religia

Widok z Nowego Kościoła Nieuwe Kerk na Stary Kościół Oude Kerk, Delft

Meczet Essalam w Rotterdamie

W 2009 roku najważniejszymi religiami były chrześcijaństwo – katolicyzm (24,7%, spadek z 40,5% w 1971 roku) i protestantyzm (10,8%, spadek z 35,9% w 1971 roku), a ponadto islam – 5–6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą niewielu wiernych. Do najważniejszych należą Kościoły reformowane, Świadkowie Jehowy, Kościół Anglii, Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe, Molukański Kościół Ewangelicki, Bracia morawscy, Unia Baptystyczna, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Kościół Apostolski, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być to liczba jeszcze większa. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część dawnych świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.

Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.

Inne wyznania religijne to hinduiści (1,5–2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).

Ustrój polityczny

Binnenhof zespół budynków parlamentarnych w Hadze

Struktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów

Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, czyli na czele państwa stoi monarcha (od 2013 roku król Wilhelm-Aleksander). Król Niderlandów mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.

Kraje składowe Królestwa Niderlandów

Kraj	Populacja (1.01.2012)	Procent populacji	Obszar (km²)	Procent obszaru	Gęstość (os./km²)	Źródło
Aruba	103 504	0,61%	193	0,45%	555
Curaçao	145 406	0,85%	444	1,04%	320
Holandia	16 748 205	98,32%	41 854	98,42%	396
–  europejska część Holandii	16 725 902	98,19%	41 526	97,65%	399
– Bonaire	16 541	0,10%	294	0,69%	46
– Saba	1971	0,01%	13	0,03%	134
– Sint Eustatius	3791	0,02%	21	0,05%	137
Sint Maarten	37 429	0,22%	34	0,08%	1101
Królestwo Niderlandów	17 034 544	100%	42 525	100%	397

Willemstad, Curaçao

Do 10 października 2010 roku Królestwo Niderlandów składało się z Holandii, Antyli Holenderskich i Aruby. Tego dnia nastąpiła likwidacja Antyli, Curaçao oraz Sint Maarten, zarazem stały się one krajami składowymi królestwa, a Bonaire, Saba i Sint Eustatius gminami zamorskimi kraju Holandia.

Scena polityczna

Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem i do pewnego stopnia Unii Chrześcijańskiej jako przedstawicieli, socjaldemokratów z Partią Pracy jako największą partią oraz liberalnych demokratów z Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni Mark Rutte, stojący na czele Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD), wchodzącej w koalicję z Apelem Chrześcijańsko-Demokratycznym (CDA), Demokratami 66 (D66) i Unią Chrześcijańską (CU).

Frakcje w parlamencie holenderskim (Tweede Kamer)

Skrót	Nazwa	od 17 III 2021	2017-2021	2012-2017	2010-2012	2006-2010	2003-2006	2002-2003	1998-2002
VVD	Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna)	34	33	41	31	22	28	24	38
D66	Demokraci 66 (Democraten 66, socjalliberalna)	24	19	12	10	3	6	7	14
PVV	Partia Wolności (Partij voor de Vrijheid, narodowoliberalna)	17	20	15	24	9	–	–	–
CDA	Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl)	15	19	13	21	41	44	43	29
SP	Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij)	9	14	15	15	25	9	9	5
PvdA	Partia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna)	9	9	38	30	33	42	23	45
GL	Zielona Lewica (GroenLinks)	8	14	4	10	7	8	10	11
FvD	Forum na rzecz Demokracji (Forum voor Democratie)	8	2	–	–	–	–	–	–
PvdD	Partia na rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren)	6	5	2	2	2	0	–	–
CU	Unia Chrześcijańska (ChristenUnie, chrześcijańsko-społeczna)	5	5	5	5	6	3	4	(zobacz GPV/ RPF)
VOLT	Volt	3	–	–	–	–	–	–	–
JA21	JA21	3	–	–	–	–	–	–	–
SGP	Polityczna Partia Protestantów (Staatkundig Gereformeerde Partij, ortodoksyjno-reformowana)	3	3	3	2	2	2	2	3
DENK	DENK	3	3	–	–	–	–	–	–
50+	50PLUS	1	4	2	–	–	–	–	–
BBB	Ruch Rolnik-Obywatel (BoerBurgerBeweging, agraryzm)	1	–	–	–	–	–	–	–
BIJ1	BIJ1	1	–	–	–	–	–	–	–
LPF	Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn)	–	–	–	–	0	8	26	–
LN	Leefbaar Nederland	–	–	–	–	–	0	2	–
RPF	Reformatorisch Politieke Federatie (od 2002 razem z GPV jak CU)	–	–	–	–	–	–	–	3
GPV	Gereformeerd Politiek Verbond (od 2002 razem z RPF jak CU)	–	–	–	–	–	–	–	2

zielony: w rządzie; niebieski: popierający

Podział administracyjny Królestwa Niderlandów

Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 380 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.

Prowincja	Język niderlandzki	Stolica	Powierzchnia (km²)	Ludność	Mapa
Prowincje
Groningen	Groningen	Groningen	2336	575 234
Fryzja	Friesland	Leeuwarden	3349	642 998
Drenthe	Drenthe	Assen	2642	483 173
Overijssel	Overijssel	Zwolle	3327	1 109 250
Flevoland	Flevoland	Lelystad	1419	365 301
Geldria	Gelderland	Arnhem	4975	1 970 865
Utrecht	Utrecht	Utrecht	1386	1 171 356
Holandia Północna	Noord-Holland	Haarlem	2670	2 595 294
Holandia Południowa	Zuid-Holland	Haga	2818	3 452 323
Zelandia	Zeeland	Middelburg	1788	379 948
Brabancja Północna	Noord-Brabant	Den Bosch	4919	2 410 649
Limburgia	Limburg	Maastricht	2153	1 135 962
Gminy specjalne
Bonaire	Bonaire	Kralendijk	294	14 006
Saba	Saba	The Bottom	13	1424
Sint Eustatius	Sint Eustatius	Oranjestad	21	3100

Święta państwowe

W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe:

• Dzień Króla (Koningsdag) – od 2014 roku obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchy Wilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowej Beatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013) obchodzono Dzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia.
• Dzień Wyzwolenia (Bevrijdingsdag) – 5 maja, poprzedzony obchodami Dnia Poległych (Dodenherdenking) wieczorem 4 maja.

Siły zbrojne

Holenderska Organizacja Obrony (Defensie van Nederland) podlega Ministerstwu Obrony, a składa się z wojsk lądowych (Koninklijke Landmacht), sił powietrznych (Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne) oraz marynarki wojennej (Koninklijke Marine). W skład marynarki wchodzą także Marine Luchtvaartdienst i Korps Mariniers. Do sił zbrojnych zalicza się ponadto Królewską Policję Wojskową. Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.

Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2016) holenderskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD).

Gospodarka

DAF producent samochodów ciężarowych z siedzibą w Eindhoven

Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).

Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to DAF Trucks, ING Groep, KLM, AkzoNobel, Heineken, Just Eat Takeaway, Nationale-Nederlanden, Philips, Randstad Holding i Royal Dutch Shell. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.

Amsterdam Den Helder Eindhoven Enschede Groningen Lelystad Maastricht Rotterdam Porty lotnicze w Holandii

BON AUA CUR SAB SXM EUX Porty lotnicze Wysp ABC i Wysp SSS na Morzu Karaibskim

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 15,007 mln turystów (7,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 13,211 mld dolarów.

• 
  XVII-wieczne kanały w Amsterdamie
• 
  Wiatraki w Kinderdijk
• 
  Ogród kwiatowy Keukenhof w Lisse
• 
  Dawny port rybacki w Volendam do czasu postawienia tamy na Zuiderzee
• 
  Park rozrywki Efteling w Kaatsheuvel
• 
  Rijksmuseum

Oświata

Uniwersytet w Groningen

W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen University & Research centre.

Kultura

Literatura

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.

W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na niderlandzki.

Malarstwo

Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Hieronim Bosch, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriël Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).

Film

Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike’a van Diema.

• 
  Erazm z Rotterdamu
• 
  Hugo Grotius
• 
  Rembrandt
• 
  Vincent van Gogh
• 
  Anne Frank

Obyczajowość

W Holandii legalne są prostytucja, aborcja, eutanazja i małżeństwa między osobami tej samej płci. Ponadto zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki” (ich zażywanie tolerowane jest w przeznaczonych do tego lokalach).

Media

Siedziba „De Telegraaf” w Amsterdamie

W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: NPO 1, NPO 2, NPO 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.

Rankingi

• W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji.
• Pod względem HDI Holandia zajmuje 4. miejsce na świecie (2013)
• Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.

Zobacz też

• Niderlandy (region historyczny)
• władcy Holandii
• dynastia Orańska-Nassau
• Nowe Niderlandy
• Kuchnia holenderska
• Polonia w Holandii

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Holandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons