Zlodowacenie
Zlodowacenie – okres, w czasie którego znaczne obszary Ziemi pokryte są lądolodem.
W historii Ziemi okresy lodowcowe występowały kilkukrotnie, również obecnie prawdopodobnie znajdujemy się w takim okresie, potocznie zwanym epoką lodowcową. Prawdopodobnie w każdym z wielkich zlodowaceń następowały po sobie regularne okresy lodowcowe, w których lód zajmował większe obszary (glacjały) oraz przejściowe okresy, w których lądolód cofał się, ale nie zanikał (interglacjały, obecnie).
Starsze zlodowacenia
O zlodowaceniach przedczwartorzędowych, w prekambrze, karbonie i permie świadczą resztki utworów lodowcowych (np. tillity), zachowane w osadach w Afryce, Australii czy Ameryce Południowej.
| Czas w mln lat | Okres | Zlodowacenie |
|---|---|---|
| 3-0 | czwartorzęd | plejstoceńskie |
| 280 | perm/karbon | Gondwany na półkuli południowej |
| 430 | ordowik/sylur | saharyjskie |
| 590 | kambr | eokambryjskie I |
| 730 | kriogen | eokambryjskie II Ziemia-śnieżka |
| 950 | ton | algonckie na półkuli północnej |
| 2300 | riak | hurońskie |
Zlodowacenia plejstoceńskie
Badania rdzeni lodowych Antarktydy i Grenlandii dostarczają danych na temat temperatur panujących w plejstocenie, pokazują np. regularny cykl ochłodzeń i ociepleń, zsynchronizowany prawdopodobnie z cyklami Milankovicia.
W czasie plejstocenu klimat ulegał znacznym wahaniom, po fali zimna (glacjale) następowało ocieplenie zwane interglacjałem.
- 1200-950 (250) – zlodowacenie podlaskie (północno-wschodniopolskie, Narwi) (Günz)
- 950-730 (220) – interglacjał przasnyski (podlaski) (Günz/Mindel)
- 730-430 (300) – zlodowacenie krakowskie (południowopolskie, Sanu) (Mindel)
- 430-300 (130) – interglacjał mazowiecki (wielki) (Mindel/Riss)
- 300-130 (170) – zlodowacenie środkowopolskie (Odry, Odry i Warty) (Riss)
- 130-115 (15) – Interglacjał eemski (Riss/Würm)
- 115-11,5 (103,5) – zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie, Wisły, Vistulian, Wisła, wisła) (Würm)
Poszczególne glacjały trwały od 100 do 300 tys. lat. Dzieli się je na jednostki niższej rangi: stadiały i interstadiały, fazy i interfazy oraz glacietapy i interglacietapy. Interglacjały trwały od 15 do 220 tys. lat, były więc bardziej nieregularne i charakteryzowały się różnymi średnimi temperaturami. Podczas plejstocenu nawroty zimna rangi glacjału miały miejsce co najmniej 3-4 razy, do około 9 razy. Z zapisów rdzeni lodowych i morskich wiadomo o około 50 epizodach w ciągu plejstocenu rangi glacjału, ale nie każdy był okresem stricte glacjalnym.
Przebieg zlodowacenia
Podczas glacjału wyróżnić można kilka etapów. W początkowej fazie następuje szybka transgresja lodowca gdyż klimat szybko oziębia się, następują obfite opady śniegu, który nie topnieje w ciągu lata lecz gromadzi się, rekrystalizuje w lód lodowcowy, a ten pod własnym ciężarem rozpływa się na wszystkie strony. Następnie, po krótkim okresie postoju, czoło lodowca może oscylować kilkakrotnie cofając się i posuwając do przodu, co sprzyja powstawaniu moren czołowych, sandrów i wielkich pradolin a tym samym jezior morenowych. W ostatniej fazie lądolód ulega regresji wycofując się z zajętych obszarów, miejscami przekształcając się w tzw. martwy lód. Ponieważ regresja lodowca jest relatywnie szybka, powstają takie utwory polodowcowe jak Morena denna, ozy, kemy, jeziora rynnowe i wytopiskowe. W fazie recesji lądolód może całkowicie zniknąć lub tylko cofnąć się znacznie, po czym często następuje kolejna transgresja, w ten sposób w okresie glacjałów pojawiają się krótsze etapy stadialne.
Przyczyny zlodowaceń
Za główną przyczynę fluktuacji klimatu o randze glacjału uważa się obecnie periodyczne zmiany nasłonecznienia Ziemi związane z cyklami Milankovicia. Główny trend modyfikowany jest przez krótsze zmiany od 10.000 do 1.000 lat związane modą cyrkulacji termohalinowej w oceanach, takie jak wydarzenia typu Dansgaard-Oeschger oraz Heinrich. Odgrywają one dominującą rolę w szybkich zmianach klimatu o dużej amplitudzie, szczególnie w jego glacjalnej modzie (np. MIS 3). Najsilniejszy wpływ ochłodzenia notowany jest w rejonie Północnego Atlantyku. Związane jest z to z zatrzymaniem lub osłabieniem pasa transmisyjnego ciepła, jakim są ciepłe prądy oceaniczne (zob. cyrkulacja termohalinowa), chociaż wiadomo, że same zmiany mają wpływ niemal globalny. Podczas zlodowaceń przedczwartorzędowych zmiany położenia kontynentów związane z ruchem płyt litosfery mogły wpływać na cyrkulację wód oceanicznych. Na szybkie zmiany pogody wpływ ma także zapylenie atmosfery przez wybuchy wulkaniczne.
Zobacz też
Bibliografia
- Leszek Lindner. Nowe spojrzenie na liczbę, wiek i zasięgi zlodowaceń środkowopolskich w południowej części środkowowschodniej Polski. „Przegląd Geologiczny”. 53 (2), s. 145-150, luty 2005. PIG.
- Andrzej Ber, Leszek Lindner, Leszek Marks. Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. „Przegląd Geologiczny”. 55 (2), s. 115-118, luty 2007. PIG.
- L. Lindner, A. Bogutsky, P. Gozhik, L. Marks i inni. Correlation of main climatic glacial-interglacial and loess-palaeosol cycles in the Pleistocene of Poland and Ukraine. „Acta Geologica Polonica”. 52 (4), s. 459-469, 2002. (ang.).