Mendog
 Wizerunek Mendoga z Sarmatiae Europeae descriptio Alessandra Guagnini (1578) | |
| Wielki Książę Litewski | |
| Okres |
od 1236 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Król Litwy | |
| Okres |
od 1253 |
| Koronacja |
6 lipca (lub 29 czerwca) 1253 |
| Dane biograficzne | |
| Data urodzenia |
ok. 1200 |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Rodzeństwo | |
| Żona |
Marta |
| Dzieci | |
Mendog, Mindowe (lit. Mindaugas, biał. Mindoŭh/Міндоўг, ur. ok. 1200, zm. 12 sierpnia 1263) – litewski władca, w latach 1236–1253, wielki książę, od 1253 roku do śmierci przypuszczalnie król Litwy[1].
Życiorys
Mendog doprowadził do zjednoczenia księstw plemiennych. Miał rezydencję w zamku Woruta[2]. Podbił Ruś Czarną[3], po czym uczynił zarządcą tych ziem swego syna Wojsiełka, naznaczając mu siedzibę w Nowogródku, leżącym na jej terytorium[4].
Do około 1240 roku Mendog uzyskał panowanie nad całą Auksztotą, po czym rozpoczął rozprawę z opozycją wśród swoich krewnych. Bratanków Edywida i Towciwiłła[5] oraz księcia żmudzkiego Wykinta[6] około 1245[7] lub 1248 roku wysłał na wyprawę wojenną pod Smoleńsk, jednocześnie odbierając im dotychczasowe ziemie. Bratankowie Mendoga opanowali wtedy Połock i Bramę Smoleńską (prawdopodobnie zdobyli Witebsk i Smoleńsk), skąd jednak ich wyparto[8]. Kilka lat później doszło do wypowiedzenia przez nich posłuszeństwa Mendogowi, który wysłał przeciw nim wyprawę karną. Ci na przełomie roku 1248 i 1249 zbiegli do księcia Daniela Halickiego, męża ich ciotki[9]. Daniel wykorzystał spory wewnętrzne na Litwie, podejmując próbę odebrania Rusi Czarnej – stworzył w tym celu koalicję z Krzyżakami inflanckimi oraz Jaćwingami i częścią władców Żmudzi[10].
Wobec tego silnego sojuszu swoich wrogów, Mendog podjął próbę przeciągnięcia części z nich na swoją stronę, m.in. Krzyżakom złożył obietnicę chrztu, a innych przekupił[11]. Krzyżacy otrzymali w zamian za udzieloną pomoc nadania ziemi, jednak były to terytoria, których Mendog nie kontrolował lub podbite w ostatniej wojnie ziemie przeciwników[8]; zakon nie miał wówczas sił na opanowanie tych terenów i realne sprawowanie na nich władzy[12].
Koronacja
W 1251 roku Mendog przyjął z rąk biskupa chełmińskiego Heidenryka chrzest, co było warunkiem wydania przez papieża Innocentego IV w dniu 17 lipca 1251 roku zgody na koronację[13].
Nie jest pewne, czy Mendog został faktycznie koronowany, ponieważ nie zachowały się na to żadne dokumenty, jednak wielu historyków litewskich przyjmuje to za fakt i jest zdania, że jeśli do niej doszło, to nastąpiło to prawdopodobnie 6 lipca 1253 (pogląd Edvardasa Gudavičiusa) lub 29 czerwca (pogląd historyka Tomasa Baranauskasa). Nie jest też znane miejsce koronacji. Przyjmuje się, że prawdopodobnie było to Wilno, Nowogródek (historycy białoruscy) lub Onikszty (Anykščiai) na kopcu Palatavio[14].
W 1254 roku Daniel Halicki i Towciwiłł zmuszeni byli zawrzeć pokój, wzmocniony małżeństwem córki Mendoga ze Szwarnem, synem Daniela. Ruś Czarna z Nowogródkiem jako lenno Litwy została wówczas oddana Romanowi Daniłowiczowi, Towciwiłł powrócił do księstwa połockiego, Żmudź objął syn Wykinta, Treniota[2].
Mendog w 1261 roku powrócił do wiary przodków i wspierał walczących z Krzyżakami Żmudzinów, których wojska rozbiły 13 lipca 1260 roku połączone wojska zakonne nad jeziorem Durbe[8].
Władca Litwy zginął w 1263 roku, w wyniku spisku książąt pod przywództwem Dowmuta z Nalszczan i Trenioty, którzy nienawidzili Mendoga za jego twarde i krwawe rządy[15].
W literaturze
Jest głównym bohaterem dramatu Juliusza Słowackiego Mindowe (1829)[16]. Wspomniany w balladzie Adama Mickiewicza Świteź (tom Ballady i romanse): Raz niespodzianie obległ tam Mendoga/Potężnym wojskiem Car z Rusi[17].
Przypisy
- ↑ Mendog. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2017-06-17].
- ↑ a b Краўцэвіч ↓, s. 18.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 47.
- ↑ Kosman 1979 ↓, s. 56.
- ↑ Краўцэвіч ↓, s. 24.
- ↑ Вялікі князь Літоўскі ↓.
- ↑ Пазднякоў ↓.
- ↑ a b c Ермаловіч 1991 ↓.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 182.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 184.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 193–194.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 204.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 203.
- ↑ Дзярновіч 2011 ↓, s. 8–24.
- ↑ Краўцэвіч 1997 ↓, s. 209.
- ↑ Mikołaj Gliński: Mendog. culture.pl. [dostęp 2017-06-19]. (pol.).
- ↑ Adam Mickiewicz: Świteź. Ballada. Do Michała Wereszczaki. literat.ug.edu.pl. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).
Bibliografia
- Marceli Kosman: Historia Białorusi. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979. ISBN 83-04-00201-9.
- Валерый Пазднякоў: Выкынт. Электронная энцыклапедыя Вялікае Княства Літоўскае vkl.by, 2010. [dostęp 2017-06-20]. (biał.).
- Вялікі князь Літоўскі, кароль Літвы Міндоўг (1200 (?) – 1263). Культурна асветнiцкi клуб Спадчына spadchyna.net. [dostęp 2017-06-20]. (biał.).
- А.І. Дзярновіч: Фрэскі гісторыі. Артыкулы і эсэ па гісторыі і цывілізацыі Беларусі і Цэнтральна-Усходняй Еўропы. Мінск: 2011. ISBN 978-985-500-490-6.
- M. Ермаловіч: Па слядах аднаго міфа. Мінск: 1991. ISBN 5-343-00876-3.
- A. Краўцэвіч: Міндоўг. Пачатак вялікага гаспадарства. Kamunikat.org. [dostęp 2017-06-20]. (biał.).
- A. Краўцэвіч: Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага. Мінск: 1997.
| Wielkie Księstwo Litewskie (XIII w.-1385) |
|
|---|---|
| Wielkie Księstwo Litewskie (w unii z Koroną Królestwa Polskiego) (1385-1569) |
|
| Wielkie Księstwo Litewskie (jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów) (1569-1795) |
|
