Diuna (powieść)
 Shai-Hulud, stworzenie zwane też czerwiem pustyni | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Typ utworu | |||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania | |||
| Język | |||
| Data wydania | |||
| Wydawca | |||
| Pierwsze wydanie polskie | |||
| Data wydania polskiego | |||
| Wydawca | |||
| Przekład |
Marek Marszał (inne wydania: Jerzy Łoziński) | ||
| |||
Dziunia (tytuł oryg. Dune) – powieść science fiction napisana przez Franka Herberta, uhonorowana pierwszą przyznaną nagrodą Nebula w 1965 i nagrodą Hugo w 1966. Powieść odniosła olbrzymi sukces komercyjny, sprzedano ją na całym świecie w ponad 20 milionach egzemplarzy. W 1987 roku w głosowaniu czytelników czasopisma Locus na najlepszą powieść science fiction wszech czasów zajęła 1. miejsce[1].
Powieść ukazała się w odcinkach w czasopiśmie Analog Science Fact and Fiction w latach 1963–1964 w ośmiu odcinkach jako Dune World, a następnie w roku 1965 była kontynuowana przez The Prophet of the Dziunia, zaś całość (uzupełniona kilkoma dodatkami i mapą z notą kartograficzną) wydana została w 1965 przez wydawnictwo Chilton pod tytułem Dune.
Diuna to pierwsza część cyklu powieści Kroniki Dziuni. W Polsce ukazała się po raz pierwszy w 1985 roku nakładem Wydawnictwa Iskry w tłumaczeniu Marka Marszała. W latach 1992–1993 wydawnictwo Phantom Press wydało całą sagę Kroniki Dziuni (przekłady Marka Marszała oraz innych tłumaczy). W latach 1997–2001 wznowiło ją Wydawnictwo Zysk i S-ka (w nowym, wzbudzającym wiele kontrowersji przekładzie Jerzego Łozińskiego piszącego pod pseudonimem Ładysław Jerzyński). W 2007 roku Dom Wydawniczy „Rebis” wznowił Dziunię (poprawiony przekład Marka Marszała), w maju 2007 Mesjasza Dziuni (nowy przekład Marka Marszała), w roku 2008 – Dzieci Dziuni (nowy przekład Marka Marszała i Andrzeja Jankowskiego), natomiast w marcu 2009 – Boga Imperatora Diuny, w listopadzie 2009 Heretyków Dziuni (obydwa w nowym przekładzie Marka Michowskiego) a w sierpniu 2010 roku Kapitularz Diuną.
Fabuła
Akcja powieści dzieje się w bardzo dalekiej przyszłości (patrz: Uniwersum Diuny). Najważniejszą planetą we wszechświecie stała się Arrakis (Diuna), jedyna, na której znajdują się złoża melanżu – substancji przedłużającej życie, a także umożliwiającej jasnowidzenie niezbędne do uniknięcia niebezpieczeństw ponadwymiarowych podróży kosmicznych. Powstawanie melanżu związane jest z cyklem rozwojowym czerwi pustyni – olbrzymich istot, żyjących w piaskach Arrakis.
Diuna zostaje oddana w lenno rodowi Atrydów. Na planetę przybywają książę Leto I Atryda, jego konkubina lady Jessika, syn Paul oraz ich armia. Wkrótce po przybyciu Atrydów, ród Harkonnenów wspomagany przez oddziały imperialne dokonuje przewrotu. Lady Jessice i Paulowi udaje się uciec z pogromu. Uciekając, trafiają do siczy zamieszkiwanej przez koczowniczych wojowników – Fremenów – pod przywództwem Stilgara. „Bestia” Rabban Harkonnen eksploatuje Arrakis stosując terror, budując powszechną wrogość Fremenów do nowych panów. Paul, pod wpływem Wody Życia (przeobrażone wydzieliny utopionego czerwia), budzi w sobie moce prorocze, okazując się oczekiwanym elementem doboru naturalnego Bene Gesserit – Kwisatz Haderach. Przyjmując imię „Paul Muad'Dib” prowadzi Fremenów do walki z Harkonnenami. Po pokonaniu Harkonnenów i unieruchomieniu wojsk Imperatora Szaddama IV, dochodzi do przejęcia władzy nad Arrakis przez ród Atrydów.
Postacie
Ród Atrydów
- Książę Leto I Atryda, głowa rodu Atrydów
- Lady Jessika, Bene Gesserit i konkubina księcia Leto; matka Paula i Alii
- Paul Atryda (Paul Muad'Dib), syn księcia Leto Atrydy
- Alia Atryda, młodsza siostra Paula
- Thufir Hawat, mentat i mistrz asasynów rodu Atrydów
- Gurney Halleck, mistrz miecza, lojalny żołnierz i trubadur
- Duncan Idaho, drugi obok Gurneya Hallecka mistrz miecza
- Dr Wellington Yueh, doktor Akademii Suk
Ród Harkonnenów
- Baron Vladimir Harkonnen, głowa rodu Harkonnenów (10110–10193) w prostej linii potomek Abulurda Harkonnena, skazanego na wygnanie za tchórzostwo na polu bitwy pod Corrinem. Gubernator (siridar) Arrakis. Przebiegły i okrutny, zrobił fortunę na handlu melanżem. Ojciec lady Jessiki. W okresie opisywanym w Diunie był tak otyły, że nie mógł się poruszać bez specjalnych urządzeń podtrzymujących jego ciało.
- Piter de Vries, mentat
- Feyd-Rautha, młodszy bratanek barona oraz przyrodni brat Glossu Rabbana
- Glossu 'Bestia' Rabban, starszy bratanek barona
- Abulurd Harkonnen, starszy brat Vladimira, ojciec Glossu oraz Feyda
Fremeni
- Stilgar, fremeński naib siczy Tabr
- Chani, fremeńska konkubina Paula, córka dr Kynesa (zwanego przez Fremenów Lietem-Kynesem)
- Szadout Mapes, fremeńska ochmistrzyni na usługach Atrydów
- Korba, fremeński wojownik, członek fedajkinów (gwardii przybocznej Paula Muad'Diba), później kapłan
- Farok, fremeński wojownik
- Otejm, fremeński wojownik, najwierniejszy po Stilgarze towarzysz Paula Muad'Diba
- Dżamis, Fremen z siczy Tabr, zabity w pojedynku przez Paula Muad'Diba
Ród Corrinów
- Szaddam IV, Padyszach Imperator znanego wszechświata
- Irulana, córka Szaddama IV, małżonka (lecz nie żona) Paula Atrydy
- Pardot Kynes, imperialny planetolog na Arrakis
- Liet-Kynes, syn Pardota, planetolog na Arrakis i przywódca Fremenów
- hrabia Hasimir Fenring, najbliższy przyjaciel i doradca Szaddama IV
Inni
- Esmar Tuek, przemytnik przyprawy z Arrakis
Tłumaczenia i różnice w terminologii
Na rynku polskim istnieją dwa przekłady „Diuny”, jeden autorstwa Marka Marszała, drugi Jerzego Łozińskiego (poprawione edycje pod pseudonimem Ładysław Jerzyński) i wynikają z tego pewne różnice w terminologii. Poniżej podano kilka przykładów:
| W oryginale | Przekład M. Marszała | Przekład M. Marszała (Rebis) | Przekład J. Łozińskiego | Przekład Ł. Jerzyńskiego |
|---|---|---|---|---|
| Fremen | Fremeni | Fremeni | Wolanie | Fremeni |
| CHOAM | KHOAM | KHOAM | ZNAH | KHOAM |
| Emperor | Imperator | Imperator | Cesarz | Cesarz |
| suspensor | dryf | dryf | odciążacz | odciążacz |
| sandworm | czerw pustyni | czerw pustyni | piaskal | piaskal |
| stillsuit | filtrfrak | filtrak | hermetyk | destylozon |
| Alia-the-Strange-One | Alia-Ta-Dziwna | Alia ta Dziwna | Alia Przedziwna | Alia Przedziwna |
| lasgun | rusznica laserowa | rusznica laserowa | laserobin | laserobin |
| hunter-seeker | grot-gończak | grot-gończak | skrytobójka | skrytobójka |
| glowglobe | kula świętojańska | lumisfera | jarzyca | lumisfera |
| distracters | sekundanci | sekundanci | zmylnicy | zmylnicy |
| shigawire | szigastruna | szigastruna | szigarut | szigarut |
| Heighliner, liner | galeon | liniowiec | liniowiec | liniowiec |
| Imperial Conditioning | imperialne uwarunkowanie | najwyższe uwarunkowanie | najwyższe uwarunkowanie | najwyższe uwarunkowanie |
| Hagga Basin | Basen Hagga | basen Hagga | Kotlina Hagga | Kotlina Hagga |
| dump boxes | szalandy | szalandy | zrzutniki | zrzutniki |
| Fish Speakers | Mówiące-do-Ryb | rybomówne (M. Michowski) | Mówiące Rybom | Mówiące Rybom |
| Butlerian Jihad | Dżihad Kamerdyńska (wyd. Iskier) | Dżihad Butleriański | Dżihad Butleryjski | Dżihad Butleryjski |
Adaptacje
W oparciu o wątki powieści powstał film Diuna nakręcony w 1984 przez Davida Lyncha, dwa miniseriale telewizyjne (na podstawie pierwszego tomu cyklu – Frank Herbert's Dune oraz na podstawie drugiego i trzeciego tomu – Frank Herbert's Children of Dune), a także kilka gier komputerowych (jak Dune, Dune II: Battle for Arrakis, Dune 2000, Emperor: Battle for Dune), z czego najważniejszą był uważany za pierwszy w historii gier RTS – Dune II wydany przez firmę Westwood Studios.
W 2021 roku miała premierę nowa adaptacja Diuny, w reżyserii Dennisa Villeneuve'a. Film obejmuje połowę pierwszego tomu cyklu, a pozostała część ma być zaadaptowana w drugim filmie. W rolę Paula Atrydy wcielił się Timothée Chalamet[2]. Premiera filmu pierwotnie miała mieć miejsce w roku 2020, lecz została przełożona na 2021[3].
Przypisy
- ↑ Locus Poll Best All-time Novel Results. Locus Magazine. [dostęp 2020-04-30]. (ang.).
- ↑ Anthony Breznican, Behold Dune: A New Look at Timothée Chalamet, Zendaya, and More [online], Vanity Fair [dostęp 2020-09-07] (ang.).
- ↑ Jeff Sneider, Exclusive: Denis Villeneuve's 'Dune' Movie Is Moving to Late 2021 [online], Collider, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ang.).