Kwiaty dla Algernona

Kwiaty dla Algernona

Flowers for Algernon

Autor	Daniel Keyes
Typ utworu	fantastyka naukowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Data wydania	1966 (powieść)
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1996 (powieść)
Wydawca	Prószyński i S-ka
Przekład	Krzysztof Sokołowski

Kwiaty dla Algernona (tyt. oryg. Flowers for Algernon) – opowiadanie amerykańskiego pisarza Daniela Keyesa, rozbudowane później do rozmiarów powieści. Opublikowane w 1959 roku w czasopiśmie The Magazine of Fantasy & Science Fiction, zdobyło w roku następnym nagrodę Hugo za najlepszą miniaturę literacką. Po rozbudowaniu go do formy powieściowej Keyes zdobył także nagrodę Nebula w 1966.

W Polsce opowiadanie opublikowano po raz pierwszy w miesięczniku popularnonaukowym Problemy (nr 12, 1974), a następnie w 6. t. antologii Kroki w nieznane w 1976 roku. oraz w 4 t. antologii Droga do science fiction w 1988 w przekładzie Krzysztofa Malinowskiego, zaś powieść wydało wydawnictwo Prószyński i S-ka w tłumaczeniu Krzysztofa Sokołowskiego w 1996.

Treść

Narrator, Charlie Gordon, niepełnosprawny umysłowo mężczyzna w średnim wieku bierze udział w eksperymencie medycznym, który ma podnieść poziom inteligencji u ludzi. Na polecenie lekarzy w czasie eksperymentu prowadzi „Dziennik postępów”, w którym zapisuje swoje odczucia. Jednym z bohaterów zapisków jest Algernon, poddawana tym samym eksperymentom myszka laboratoryjna, która bez kłopotów wyprzedza Charliego podczas przechodzenia przez testowy labirynt. Stopniowo, w miarę trwania eksperymentu Charlie rozwija się coraz bardziej. Wkrótce nie tylko bez kłopotu pokonuje labirynt, ale zagłębia się w coraz to bardziej skomplikowane zagadnienia naukowe, przewyższając swoich lekarzy. W szczytowej fazie eksperymentu Charlie staje się geniuszem umysłowym. Błyskawicznie uczy się wielu języków obcych, komponuje muzykę poważną, pisze dysertacje naukowe z wielu dziedzin. Pewnego dnia Algernon zaczyna zdradzać objawy regresji umysłowej i w końcu umiera. Także u Charliego po dłuższym okresie postępów przychodzi faza obniżenia poziomu umysłowego.

Analiza

Ważna dla utworu jest jego warstwa leksykalna – Charlie początkowo robi wielkie błędy ortograficzne i językowe (oryginalny tytuł jego dziennika to „progris riport”, w tł. pol. „Dziennik postępuw”), stopniowo pisze coraz klarowniej, a potem znów wraca do fazy prostych błędów. Innym aspektem powieści są stosunki Charliego z jego naturalnym otoczeniem, które wykorzystuje jego poziom umysłowy, a potem, gdy Charlie przewyższa ich inteligencją – odrzuca go.

Odbiór

Książka odniosła wielki sukces, do 2004 została przetłumaczona na 27 języków, opublikowana w 30 krajach i sprzedała się w ponad 5 milionach egzemplarzy. Popularna jest zwłaszcza w Japonii i rodzimych Stanach Zjednoczonych, gdzie miała ponad 130 wznowień.

Pomimo wielkiej popularności na całym świecie, książka bywa krytykowana w USA za śmiałość opisów „przebudzenia” seksualnego Charliego i była wielokrotnie wyrzucana z bibliotek szkolnych i programów nauczania. Zajmuje 47. miejsce na liście American Library Association książek najczęściej zakazywanych w latach 90.

W 1999, 40 lat po pierwszej publikacji opowiadania, w „The Magazine of Fantasy & Science Fiction” ukazał się tekst Daniela Keyesa Algernon, Charlie and I: A Writer’s Journey pokazujący historię tworzenia i publikacji powieści.

Adaptacje i nawiązania

Cliff Robertson jako Charlie Gordon i Mona Freeman w telewizyjnej adaptacji The Two Worlds of Charlie Gordon (1961)

Utwór miał wiele adaptacji scenicznych, radiowych i filmowych w różnych krajach, m.in.:

• Charly (1968), w rolach głównych Cliff Robertson (Oscar dla najlepszego aktora pierwszoplanowego) i Claire Bloom, Złoty Glob za najlepszy scenariusz;
• Flowers for Algernon (2000), amerykański film telewizyjny, w rolach głównych Matthew Modine i Kelli Williams;
• Flower for Algernon (2002), japoński miniserial;
• Des fleurs pour Algernon (2014), francuski film telewizyjny;
• Kwiaty dla Algernona (1981), polski spektakl telewizyjnego Teatru Sensacji „Kobra”, reż. Paweł Kędzierski, wyk. Jan Peszek, Paweł Nowisz.

Pewną analogię do tekstu Daniela Keyesa można odnaleźć w filmie Penny Marshall Przebudzenie z Robertem De Niro i Robinem Williamsem w rolach głównych.

W grze Fallout 2 w piwnicy New Reno Arms znajduje się niepełnosprawna umysłowo postać o imieniu Algernon mogąca ulepszać broń.

Płyta Tony’ego Banksa, A Curious Feeling (1979), miała początkowo nosić tytuł Flowers for Algernon, ostatecznie do powieści nawiązuje część utworów.