Ksawery Piwocki

Franciszek Ksawery Piwocki

Data i miejsce urodzenia	19 listopada 1901 Lwów
Data i miejsce śmierci	14 grudnia 1974 Warszawa
Zawód, zajęcie	historyk sztuki, etnolog
Odznaczenia

Franciszek Ksawery Piwocki (ur. 19 listopada 1901 we Lwowie, zm. 14 grudnia 1974 w Warszawie) – polski historyk sztuki, etnolog, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, dyrektor Państwowego Muzeum Etnograficznego.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Władysława, sędziego, i Celiny z Tyszkowskich. We Lwowie ukończył w 1920 Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego. Brał udział w walkach o niepodległość i w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku. W latach 1921–1923 był słuchaczem na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej, następnie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza studiował historię sztuki (jako przedmiot główny) i etnografię (jako przedmiot poboczny). Wśród jego wykładowców byli m.in. Szczęsny Dettloff, Jan Bołoz Antoniewicz, Mieczysław Gębarowicz i Władysław Podlacha, pod kierunkiem którego przygotował rozprawę doktorską. Absolutorium uzyskał w 1928 roku, a doktora filozofii otrzymał w roku 1931 na podstawie rozprawy Drzeworyt ludowy w Polsce. W latach 1927–1929 pracował jako asystent w Muzeum Lubomirskich we Lwowie, w latach 1929–1930 jako pomocnik konserwatora w Urzędzie Wojewódzkim we Lwowie, w latach 1930–1935 był naczelnym konserwatorem zabytków na okręg lubelski, w latach 1935–1938 konserwatorem na woj. wileńskie i nowogródzkie z siedzibą w Wilnie. W 1938 został dyrektorem Miejskiego Muzeum Przemysłu Artystycznego we Lwowie.

Po zajęciu Lwowa przez Niemców pracował jako bibliotekarz. Należał do Armii Krajowej, później był żołnierzem I Armii Wojska Polskiego, dochodząc do stopnia porucznika.

Po wojnie w wyniku przymusowych wysiedleń ludności polskiej ze Lwowa osiadł w Warszawie. Podjął pracę na Akademii Sztuk Pięknych jako profesor i kierownik Katedry Nauk Historycznych, a w latach 1946–1957 i 1968–1971 pełnił funkcję prorektora. Wykładał także historię sztuki na Uniwersytecie Poznańskim (1953–1961) oraz na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem wielu organizacji naukowych zajmujących się historią sztuki (także międzynarodowych), przewodniczył Komitetowi Nauk o Sztuce PAN, zasiadał w Radzie Naukowej Instytutu Sztuki PAN; przez wiele lat pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Za pracę naukową i działalność na polu kultury i sztuki otrzymał dwukrotnie indywidualną nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1968 i 1972), został także wyróżniony w 1969 roku nagrodą im. Herdera, przyznaną przez Fundację F.V.S. w Hamburgu.

Był autorem ponad 200 prac naukowych, w tym kilkunastu książek. Ogłaszał prace na łamach nie tylko czasopism specjalistycznych, ale także m.in. „Miesięcznika Literackiego”, „Poezji”, „Współczesności”, „Estetyki”. W sierpniu 1945 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Sztuki w Krakowie wypowiedział się na temat odbudowy Warszawy: „Niedopuszczalne są żadne restauracje, oczyszczanie z naleciałości, żadne próby przywrócenia »dawnego« wyglądu. Ruinę należy podtrzymywać jako ruinę, fragmenty pozostawić fragmentami”.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się z Barbarą z Syniewskich, z którą miał syna Marcina, geologa, i córkę Elżbietę, drugą żoną była Maria Janina Janiów (1917–2019), historyczka sztuki, z którą miał syna Ksawerego, historyka sztuki i malarza.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A35-4-7).

Publikacje

Książki

• Drzeworyt ludowy w Polsce (1934)
• O historycznej genezie polskiej sztuki ludowej (1953),
• Pierwsza nowoczesna teoria sztuki (1970),
• Sztuka żywa, szkice z teorii i metodyki sztuki (1970)
• Zagadnienia genezy i rozwoju polskiej grafiki ludowej (1970)
• Historia sztuki powszechnej.

Artykuły

• Nasze malarstwo ludowe, „Arkady”, R. 1, 1935 nr 8.
• Nieznana kolekcja drzeworytów ludowych, „Arkady”, R. 3, 1937 nr 8.
• Próba definicji kilku pojęć, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 7, 1953, nr 6.
• Pojęcie sztuki ludowej, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 1, 1957 nr 1/2.
• Stan badań nad grafiką, malarstwem i rzeźbą, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 18, 1964, nr. 4.
• Sztuka ludowa w XIX-XX w., [w:] Historia sztuki polskiej w zarysie, t. 3, Kraków 1965.
• Niektóre zagadnienia teorii sztuki ludowej, „Studia Estetyczne”, T. 3, 1966.
• Podnieta i realizacja, [w:] Sztuka i historia, Warszawa 1966.
• Sztuka ludowa w nauce o sztuce, „Lud”, t. 51, cz. II, s. 359-389.
• Stylu w sztuce także ludowej, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 26, 1972, nr 3.
• Uwagi o zagadnieniu tak zwanej współczesnej sztuki ludowej, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 29, 1975, nr 3.
• Rzeźba ludowa, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 30, 1976, nr 3/4.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1965)
• Krzyż Oficerski Orderu odrodzenia Polski (29 października 1947)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)

Bibliografia

• Jacek Olędzki, Ksawery Piwocki (1901–1974), [w:] „Etnografia Polska”, XX, 1976, z. 1.
• Hanna Krzyżanowska, Piwocki Ksawery, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wydaw. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8.