Eriszum I

Mapa Bliskiego Wschodu z zaznaczonymi miastami Kanesz (Kanes) i Aszur (Assur)

Eriszum I, Eriszu I – władca miasta-państwa Aszur, syn i następca Ilu-szumy, ojciec i poprzednik Ikunuma; Asyryjska lista królów wymienia go jako 33 króla Asyrii. Jego panowanie datowane jest na lata ok. 1974-1935 p.n.e. lub ok. 1972-1933 p.n.e.

Imię

Akadyjskie imię tego władcy, brzmiące Ērišu(m), uważane jest za nominalizację formy czasownikowej ēriš, znaczącej „on zapragnął” (ang. „he has desired”), bądź też tłumaczone jest jako „upragniony” (ang. „desired”). W transliteracji z pisma klinowego spotykane są następujące formy zapisu tego imienia: i-ri-šum i i-ri-šu-um (w inskrypcjach samego Eriszuma I i jego syna Ikunuma), ^me-ri-šu (w zachowanych kopiach Asyryjskiej listy królów) oraz ^me-ri-šú (w inskrypcji budowlanej późniejszego króla Asarhaddona).

Tytulatura

Za rządów Eriszuma I nastąpiła ważna zmiana w tytulaturze używanej przez władców miasta-państwa Aszur. W dwóch swych inskrypcjach wciąż używa on wprawdzie jeszcze tytułu „zarządcy (miasta) Aszur” (énsi a-šùr^ki), którego używali jego poprzednicy, ale w większości pozostałych swych inskrypcji nosi on już tytuł „zarządcy (boga) Aszura” (énsi ^da-šùr). Nowy tytuł podkreślać miał najprawdopodobniej rolę władcy jako namiestnika Aszura, boga opiekuńczego miasta, którego imieniem miasto to nazwano. Wierzono bowiem wówczas, iż to bóg Aszur był prawdziwym królem miasta, natomiast władca, jako jego wybraniec, sprawował w nim w jego imieniu rządy. Dowód na to przekonanie znaleźć można w jednej z inskrypcji Eriszuma I, gdzie wyraźnie jest powiedziane, iż to „bóg Aszur (jest) królem, (a) Eriszum (jest) zarządcą/namiestnikiem” (^da-šùr lugal i-ri-šu-um pa).

Dynastia

Eriszum I jest czwartym znanym władcą Aszur należącym do tzw. „dynastii Puzur-Aszura I”. W jednej ze swych inskrypcji wymienia on swego ojca, dziada i pradziada: „Eriszum, zarządca (miasta) Aszur, syn Ilu-szumy, zarządcy (miasta) Aszur; Ilu-szuma (był) synem Szalim-ahuma, zarządcy (miasta) Aszur; Szalim-ahum (był) synem Puzur-Aszura, zarządcy (miasta) Aszur”. Z kolei Ikunum. jego następca, we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Eriszuma”.

władcy z dynastii Puzur-Aszura I	pokrewieństwo	lata panowania według Veenhofa	lata panowania według Barjamovica, Hertela i Larsena	uwagi
Puzur-Aszur I	-	początek XX w. p.n.e.	początek XX w. p.n.e.	najprawdopodobniej założyciel dynastii
Szalim-ahum	syn Puzur-Aszura I	początek XX w. p.n.e.	początek XX w. p.n.e.	we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Puzur-Aszura”
Ilu-szuma	syn Szalim-ahuma	?-1974 p.n.e.	?-1971 p.n.e.	we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Szalim-ahuma”
Eriszum I	syn Ilu-szumy	1974-1935 p.n.e.	1972-1933 p.n.e.	we własnych inskrypcjach nazywa siebie „synem Ilu-szumy”
Ikunum	syn Eriszuma I	1934-1921 p.n.e.	1932-1918 p.n.e.	we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Eriszuma”
Sargon I	syn Ikunuma	1920-1881 p.n.e.	1917-1878 p.n.e.	we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Ikunuma”
Puzur-Aszur II	syn Sargona I	1880-1873 p.n.e.	1877-1870 p.n.e.	nazywany „synem Sargona” w Asyryjskiej liście królów
Naram-Sin	syn Puzur-Aszura II	1872-1829/1819 p.n.e.	1869-? p.n.e.	nazywany „synem Puzur-Aszura” w Asyryjskiej liście królów
Eriszum II	syn Naram-Sina	1828/1818-1809 p.n.e.	?-1809 p.n.e.	nazywany „synem Naram-Sina” w Asyryjskiej liście królów

Długość i lata panowania

Zgodnie z kopią B Asyryjskiej listy królów (tzw. „Khorsabad List”) Eriszum I panować miał przez 40 lat. Długość jego panowania potwierdziło odnalezienie w asyryjskiej kolonii handlowej w Kanesz tekstu Kt 92/k 0193, który okazał się być jedną z kopii tzw. listy eponimów z Kültepe (ang. Kültepe Eponym List, w skrócie KEL). W tekście tym, znanym jako KEL A, panowaniu Eriszuma I przyporządkowanych zostało 40 zmieniających się co rok asyryjskich urzędników limmu (eponimów). W oparciu o informacje pochodzące z listy eponimów z Kültepe (KEL) oraz kroniki eponimów z Mari (ang. Mari Eponym List, w skrócie MEL), w korelacji z informacjami pochodzącymi z Asyryjskiej listy królów, Veenhof podtrzymał 40-letni okres panowania Eriszuma I i wydatował go na lata 1974-1935 p.n.e. (chronologia średnia). Z kolei Barjamovic, Hertel i Larsen, w swej poprawionej liście eponimów (ang. Revised Eponym List, w skrócie REL), chociaż również podtrzymali 40-letni okres panowania Eriszuma I, to przypisali mu 39 eponimów i wydatowali jego panowanie na lata 1972-1933 p.n.e. (chronologia średnia).

Wraz z początkiem panowania Eriszuma I wprowadzona została najprawdopodobniej w mieście-państwie Aszur instytucja corocznie wybieranego urzędnika limmu (eponima), którego imieniem datowano dokumenty. Wskazują na to zachowane kopie asyryjskiej listy eponimów odnalezione w Kanesz (faza kārum Kanesz II), które wszystkie (kopie od KEL A do KEL F) zaczynają się wraz z pierwszym rokiem panowania tego władcy. To może wyjaśniać, czemu w Asyryjskiej liście królów to właśnie Eriszum I jest pierwszym z wymienionych tam władców, przy którego imieniu podana jest długość jego panowania: korzystając z listy eponimów skryba układający Asyryjską listę królów mógł łatwo policzyć ilu urzędników limmu sprawowało swój urząd za jego panowania. To tłumaczy też, czemu ten sam skryba, pisząc o sześciu poprzednikach Eriszuma I (tj. o Sulili, Kikkii, Akii, Puzur-Aszurze I, Szalim-ahumie i Ilu-szumie), których imiona znał, ale których długości rządów z braku wcześniejszych eponimów nie mógł obliczyć, tak o nich napisał: „razem sześciu królów [których imiona zostały zapisane na] cegłach, (ale) których limmu nie zostali spisani/znalezieni”.

Panowanie

Eriszum I jest pierwszym władcą asyryjskim, który jest nam znany z większej ilości własnych inskrypcji. Wszystkie one (poza inskrypcją znalezioną w Kanesz) są prostymi, pamiątkowymi inskrypcjami opisującymi działalność budowlaną tego władcy i nie zawierają żadnych wzmianek na temat wydarzeń politycznych czy wojennych. Wszystkie wspomniane w inskrypcjach Eriszuma I prace budowlane prowadzone były w Aszur, głównie przy świątyni boga Aszura, zwanej „Domem dzikiego byka” (é^be-tum ri-mu-um; é-tum ri-mu-um). Obejmowały one m.in. prace przy dziedzińcu świątynnym, kaplicy boga Aszura i przyległej do świątyni bramie mušlālu. Dodatkowo w świątyni tej Eriszum I rozkazał umieścić dwie kadzie do produkcji piwa (2 ḫu-bu-re-en). Władca ten rozkazał też wyburzyć domy znajdujące się pomiędzy „Bramą dla owiec” (a-bu-ul ṣé-nim) a „Bramą dla ludzi” (a-bu-ul ni-šé), aby w ten sposób zrobić miejsce dla nowych murów obronnych. W końcu w dwóch inskrypcjach Eriszum I opisuje swoje prace budowlane przy świątyni boga Adada.

Związki z Anatolią

Najprawdopodobniej to właśnie za panowania Eriszuma I powstały i zaczęły rozwijać się asyryjskie kolonie kupieckie w Anatolii. W jednej z nich, w Kanesz, odnaleziono w 1983 roku fragment glinianej koperty z odciskiem jego pieczęci cylindrycznej, co wskazuje, iż pierwotnie zawierać ona mogła wysłany przez niego list. Dodatkowo w jednym z domów prywatnych z fazy kārum Kanesz II odnaleziono dwie kopie ważnej inskrypcji Eriszuma I dotyczącej budowy bramy mušlālu w Aszur, w której wiele miejsca poświęcono roli tej bramy jako miejsca gdzie wymierzano sprawiedliwość.

Lista eponimów z czasów panowania Eriszuma I

eponimowie przyporządkowani Eriszumowi I w poprawionej liście eponimów (REL)	rok sprawowania urzędu (według Barjamovica, Hertela i Larsena)
Szu-Isztar, syn Abili	1972 p.n.e.
Szukkutum, syn Iszuhuma	1971 p.n.e.
Iddin-ilum, syn Kurub-Isztara	1970 p.n.e.
Szu-Anum, syn Isaliji	1969 p.n.e.
Inah-ili, syn Kiki	1968 p.n.e.
Suetaya, syn Ir'ibuma	1967 p.n.e.
Daja, syn Iszuhuma	1966 p.n.e.
Ili-elliti	1965 p.n.e.
Szamasz-tab	1964 p.n.e.
Agusa	1963 p.n.e.
Idnaja, syn Szudaji	1962 p.n.e.
Quqadum, syn Buzu	1961 p.n.e.
Puzur-Isztar, syn Bedaki	1960 p.n.e.
La-qepum, syn Babidi	1959 p.n.e.
Szu-Laban, syn Kurub-Isztara	1958 p.n.e.
Szu-Belum, syn Iszuhuma	1957 p.n.e.
Nabi-Suen, syn Szu-Isztara	1956 p.n.e.
Hadaja, syn Elali	1955 p.n.e.
Ennam-Aszur, syn Begaji	1954 p.n.e.
Ikunum, syn Szudaji	1953 p.n.e.
Ismid-ilum, syn Ididy	1952 p.n.e.
Buzutaja, syn Iszuhuma	1951 p.n.e.
Szu-Isztar, syn Amaji	1950 p.n.e.
Iddin-Aszur, kapłan (kumrum)	1949 p.n.e.
Puzur-Aszur, wytwórca masła (ša Ì.NUN)	1948 p.n.e.
Quqadum, syn Buzu	1947 p.n.e.
Ibni-Adad, syn Susaji	1946 p.n.e.
Eriszum, syn Adad-rabiego	1945 p.n.e.
Minanum, syn Begaji	1944 p.n.e.
Iddin-Suen, syn Szalim-ahuma	1943 p.n.e.
Puzur-Aszur, syn Idnaji	1942 p.n.e.
Szuli, syn Uphakuma	1941 p.n.e.
La-qepum, syn Zukui	1940 p.n.e.
Puzur-Isztar, syn Erisuy	1939 p.n.e.
Agua, syn Adad-rabiego	1938 p.n.e.
Szu-Suen, syn Silliji	1937 p.n.e.
Ennam-Aszur, syn Begaji	1936 p.n.e.
Enna-Suen, syn Pussanuma	1935 p.n.e.
Ennanum, syn Uphakuma	1934 p.n.e.

Wzmianki w inskrypcjach późniejszych władców

W inskrypcji królewskiej Salmanasara III (858-824 p.n.e.), dotyczącej odbudowy murów miejskich miasta Aszur, znajduje się wzmianka o wcześniejszych władcach, którzy również prowadzili prace budowlane przy tych murach - wśród nich wymieniany jest „Ikunum, syn Eriszuma”. Z kolei w inskrypcji królewskiej Asarhaddona (681–669 p.n.e.) dotyczącej odbudowy świątyni boga Aszura w Aszur, wśród wcześniejszych władców prowadzących prace budowlane przy tej budowli wymieniany jest „Eriszum, syn Ilu-szumy”.

Bibliografia

• E. Frahm, Ērišu, w: Radner K. (red.), The Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, t. 1/II (B-G), 1999, s. 404-405.
• A.K. Grayson, Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (to 1115 BC), tom I z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 1), University of Toronto Press 2002.
• A.K. Grayson, Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin - New York 1980-83, s. 86-135.
• K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian Period, Academic Press Fribourg 2008.