Racicznica zmienna

Racicznica zmienna
	Dreissena polymorpha
	(Pallas, 1771)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	małże
Podgromada	Heterodonta
Rząd	Veneroida
Rodzina	racicznicowate
Rodzaj	Dreissena
Gatunek	racicznica zmienna
Synonimy
	Mytilus polymorpha Pallas, 1771;
	Mytilus polymorpha Pallas, 1771;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Racicznica zmienna (Dreissena polymorpha) – eurytopowy gatunek słodkowodnego małża z rodziny racicznicowatych (Dreissenidae). W Polsce jest jedynym przedstawicielem rodziny^[3], pospolitym w zalewach i jeziorach. Obrasta gęsto podwodne urządzenia techniczne, jest ważnym biofiltratorem.

Morfologia i ekologia

Długość maksymalna 25–40 mm, szerokość 17–23 mm, wysokość 13–18 mm^[4], muszla w kształcie trójkąta, beżowa w czarne pręgi. Prowadzi osiadły tryb życia, przytwierdzając się do podwodnych skał, zatopionych pni, wraków, a także do podwodnych części takich urządzeń technicznych, jak rurociągi, śluzy, jazy i przepusty, zakłócając ich prawidłowe działanie. Stwierdzono, że racicznice dobrze oczyszczają wody zbiorników wodnych z zawieszonych w nich cząstek organicznych i nieorganicznych oraz glonów występujących masowo i powodujących zakwity wód. Przez organizm racicznicy przechodzą wszystkie substancje występujące w wodzie. Racicznice są wrażliwe na zbyt duże zanieczyszczenie zbiornika, są więc bioindykatorami środowiska. Wykazują natomiast dużą tolerancję na zasolenie wód. Odpowiednia głębokość siedlisk to 1,5-2,0 m poniżej lustra wody. Jako jedne z nielicznych małży słodkowodnych wydzielają tzw. bisior.

Ekspansja gatunku

Racicznica zmienna pochodzi ze strefy Morza Kaspijskiego i Morza Czarnego. W XIX wieku trafiła do Europy poprzez żeglugę rzeczną, a w latach 80. XX wieku dotarła do Ameryki Północnej. Obecnie znajduje się w fazie ekspansji i kolonizuje wody słodkie w Europie, Azji i Ameryce Północnej, powodując jednocześnie ogromne straty ekonomiczne. Niszczy infrastrukturę zbiorników wodnych, statków, silników, turbin, itp. Zakłada kolonie w rurach i wodociągach stanowiąc zagrożenie dla zaopatrzenia w wodę terenów rolniczych, przemysłowych i urbanizacyjnych.

Poza strefą pochodzenia racicznica zmienna jest uznawana za gatunek inwazyjny. Powoduje wielkie szkody w ekosystemie Ameryki Północnej (zwłaszcza w systemie Wielkich Jezior), poprzez wypieranie i eliminowanie lokalnych zagrożonych gatunków, co oznacza zubożenie naturalnej fauny. To racicznica odpowiada m.in. za praktycznie całkowite zniszczenie populacji kilku gatunków małży z rodziny skójkowatych (Unionidae) w jeziorze St. Clair i w zachodniej części basenu jeziora Erie w prowincji Ontario w Kanadzie. W europejskich ekosystemach nie jest jednak tak szkodliwa. Wiązać się to może z faktem występowania racicznicy w Europie przed epoką lodowcową. Dzięki temu małż ten nie jest całkiem obcy naszej faunie.

Podstawą szkód wyrządzanych przez racicznicę zmienną jest jej szybka proliferacja. Ma zwykle dwa cykle rozrodcze w roku: wiosną i jesienią. Obecność jednego dorosłego przedstawiciela w górze rzeki oznacza wprowadzenie do koryta ok. miliona larw, jest to ewidentny przykład strategii reprodukcyjnej. Destruktywny jest także sam system budowania kolonii, w której jedne osobniki rosną bezpośrednio na drugich, przez co szybko nanoszą muł, zapychają i niszczą rury, pompy, zbiorniki, filtry itp. Niezwykła jest odporność tego mięczaka na temperaturę i zasolenie wody oraz na obecność w niej chloru – co oznacza, że wszelkie próby wyeliminowania go z ekosystemu otwartego poniosą za sobą eliminację znakomitej większości innych jego mieszkańców. Wśród naturalnych wrogów racicznicy zmiennej należy wymienić piżmaka, który często uzupełnia swą dietę tymi mięczakami w okresie zimowym, gdy brakuje odpowiedniej ilości pokarmu roślinnego.

Znany jest pożyteczny efekt obecności racicznicy zmiennej jako organizmu oczyszczającego zbiorniki wodne, popularny zwłaszcza w Europie Północnej. Wielkie kolonie tego mięczaka o dużej zdolności do filtrowania znacząco obniżają mętność wody. Ten pożyteczny efekt od dawna budzi kontrowersje, jako że nie przestaje być alteracją w ekosystemie wywołaną przez gatunek-najeźdźcę.

Zobacz też

Mięczaki Polski

Przypisy

↑ Dreissena polymorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Dreissena polymorpha, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 417. ISBN 978-83-88147-09-8.
↑ Anna Stańczykowska i Krzysztof Lewandowski: Dreissena polymorpha (Pallas, 1771). [w:] Księga gatunków obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2010-11-15].

Bibliografia

Poradnik badania jakości wód, NFOŚ, Warszawa 1996, ISBN 83-85908-29-3

[itis-1] Dreissena polymorpha, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Dreissena polymorpha, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[FaunaT3-3] Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 417. ISBN 978-83-88147-09-8.

[IOP-4] Anna Stańczykowska i Krzysztof Lewandowski: Dreissena polymorpha (Pallas, 1771). [w:] Księga gatunków obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2010-11-15].

[1]

[2]

[3]

[4]