Babkowate (rośliny)

Babkowate
	; Babka średnia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
	Nazwa systematyczna
	Plantaginaceae Juss.; Gen.Pl.:89, 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Babkowate (Plantaginaceae Juss.) – rodzina roślin należących do rzędu jasnotowców (Lamiales Bromhead). Obejmuje ok. 90 rodzajów z ok. 1900 gatunkami^[2]. Rodzajem typowym jest babka Plantago. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych okrytonasiennych (np. w systemie Cronquista z 1981) była to jedyna rodzina w obrębie rzędu Plantaginales obejmująca jedynie trzy rodzaje: babka (Plantago), brzeżyca (Littorella) oraz Bougueria. Późniejsze liczne prace filogenetyczne, podsumowane przez członków Angiosperm Phylogeny Group (APG), wykazały, że takson powinien znaleźć się w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales). Co istotne, okazało się, że babkowate w dawnym wąskim ujęciu (Plantaginaceae sensu stricto) są zagnieżdżone w obrębie linii rozwojowych kilkudziesięciu rodzajów dawniej zaliczanych do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), przy czym w liczbie tej nie znalazł się rodzaj typowy dla tej rodziny – trędownik (Scrophularia). Chociaż nazwa Veronicaceae (1782) jest najstarszą zastosowaną dla takiej grupy, to jednak nazwa Plantaginaceae (1789) została uznana za właściwą zgodnie z zasadami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej i ona też została użyta w kolejnych systemach publikowanych przez APG, w tym w systemach APG III z 2009 i APG IV z 2016^[2].

Babkowate w szerokim sensie (Plantaginaceae sensu lato) są rodziną bardzo zróżnicowaną i kosmopolityczną, choć najliczniej reprezentowaną w strefie klimatu umiarkowanego. Do rodziny tej należą rośliny zielne (w tym rośliny wodne). Zróżnicowanie utrudnia opisanie cech charakterystycznych. Cechami wyróżniającymi ją od innych przedstawicieli jasnotowców są niepodzielone poprzecznie główki włosków gruczołowych oraz podzielone torebki^[2].

Morfologia

Pokrój: Roczne lub wieloletnie rośliny zielne, rzadko krzewy^[2].
Liście: Skrętoległe (też w przyziemnych rozetach) lub naprzeciwległe, o blaszce pojedynczej lub złożonej^[2].
Kwiaty: Zróżnicowane u różnych przedstawicieli. U niektórych 4-krotne, u innych 5–8-krotne, często o symetrii grzbiecistej. U wielu przedstawicieli kwiaty są bardzo uproszczone np. u roślin wiatropylnych takich jak babki) lub wodnych jak przęstki i rzęśl^[2].
Owoce: Torebki^[2].

Systematyka

Grupa kilkunastu rodzajów z lindernią (Lindernia) wyodrębniona została w 2007 roku jako odrębna rodzina linderniowatych (Linderniaceae), co zostało uwzględnione w systemie APG III z 2009. Niektórzy autorzy sugerują także konieczność wyłączenia w randze osobnej rodziny grupy Gratiolaceae (m.in. z rodzajami konitrut Gratiola i limnofila Limnophila)^[2]. W systemie APG IV z 2016 nie wprowadzono zmian w klasyfikacji rodziny^[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Jedna z rodzin jasnotowców reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae

	Carlemanniaceae

	Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

	Calceolariaceae

	Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

	Byblidaceae byblisowate

	Linderniaceae linderniowate

	Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

	Martyniaceae martyniowate

	Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

	Schlegeliaceae

	Lentibulariaceae pływaczowate

	Thomandersiaceae

	Verbenaceae werbenowate

jasnotowate Lamiaceae

Mazaceae

Phrymaceae

	paulowniowate Paulowniaceae

	zarazowate Orobanchaceae

Podział rodziny według GRIN^[4] (w ujęciu odpowiadającym systemowi APG IV)

Plemię Angelonieae:

Angelonia Humb. & Bonpl. – angelonia
Basistemon Turcz.
Melosperma Benth.
Monopera Barringer
Monttea Gay
Ourisia Comm. ex Juss. – ouryzja

Plemię Antirrhineae:

Acanthorrhinum Rothm.
Albraunia Speta
Anarrhinum Desf.
Antirrhinum L. – wyżlin
Asarina Hill. – azaryna
Chaenorhinum DC.) Rchb. – lniczka
Cymbalaria Hill – cymbalaria
Epixiphium (Engelm. ex A. Gray) Munz
Galvezia Dombey ex Juss.
Gambelia Nutt.
Holmgrenanthe Elisens
Holzneria Speta
Howelliella Rothm.
Kickxia Dumort. – kiksja
Lafuentea Lag.
Linaria Mill. – lnica
Lophospermum D. Don
Mabrya Elisens
Maurandella (A. Gray) Rothm.
Maurandya Ortega
Misopates Raf. – misopat
Mohavea A. Gray
Neogaerrhinum Rothm.
Nuttallanthus D. A. Sutton
Pseudomisopates Güemes
Pseudorontium (A. Gray) Rothm.
Rhodochiton Zucc. ex Otto & A. Dietr. – czarnoszyj
Schweinfurthia A. Braun

Plemię Callitricheae:

Callitriche L. – rzęśl
Hippuris L. – przęstka

Plemię Cheloneae:

Brookea Benth.
Chelone L. – żółwik
Chionophila Benth.
Collinsia Nutt.
Keckiella Straw
Nothochelone (A. Gray) Straw
Penstemon Schmidel – penstemon
Tonella Nutt. ex A. Gray
Uroskinnera Lindl.

Plemię Digitalideae:

Digitalis L. – naparstnica
Erinus L. – erynus
Isoplexis (Lindl.) Loudon

Plemię Globularieae:

Campylanthus Roth
Globularia L. – kulnik
Poskea Vatke

Plemię Gratioleae:

Achetaria Cham. & Schltdl.
Adenosma R. Br.
Bacopa Aubl. – bakopa
Benjaminia Mart. ex Benj.
Boelckea Rossow
Capraria L.
Cheilophyllum Pennell ex Britton
Conobea Aubl.
Darcya B. L. Turner & C.C. Cowan
Deinostema T. Yamaz.
Dizygostemon (Benth.) Radlk. ex Wettst.
Dopatrium Buch.-Ham. ex Benth.
Fonkia Phil.
Geochorda Cham. & Schltdl.
Gratiola L. – konitrut
Hydranthelium Kunth
Hydrotriche Zucc.
Ildefonsia Gardner
Leucospora Nutt.
Limnophila R. Br. – limnofila
Maeviella Rossow
Mecardonia Ruiz & Pav.
Otacanthus Lindl.
Philcoxia P. Taylor & V. C. Souza
Schistophragma Benth. ex Endl.
Schizosepala G. M. Barroso
Scoparia L.
Stemodia L.
Tetraulacium Turcz.
Trapella Oliver

Plemię Hemiphragmeae:

Hemiphragma Wall.

Plemię Plantagineae:

Aragoa Kunth
Littorella P. J. Bergius – brzeżyca
Plantago L. – babka

Plemię Sipthorpieae:

Ellisiophyllum Maxim.
Sibthorpia L.

Plemię Veroniceae:

Besseya Rydb.
Kashmiria D. Y. Hong
Lagotis Gaertn. – lagotis^[5]
Neopicrorhiza D. Y. Hong
Paederota L. – pedorota
Picrorhiza Royle ex Benth.
Scrofella Maxim.
Veronica L. – przetacznik (w tym: Chionohebe, Detzneria, Hebe, Parahebe, Synthyris)
Veronicastrum Heist. ex Fabr. – przetacznikowiec
Wulfenia Jacq. – wulfenia
Wulfeniopsis D. Y. Hong

Pozycja rodziny w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina babkowate (Plantaginaceae Juss.)^[6].

W ujęciu Reveala do rodziny zaliczane były tylko:

Bougueria Decne. – takson monotypowy z gatunkiem – Bougueria nubicola Decne (według GRIN gatunek włączany do rodzaju babka Plantago^[4])
Littorella P.J. Bergius – brzeżyca, w Polsce występuje jeden gatunek
Plantago L. – babka, w Polsce występuje kilka gatunków

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-19] (ang.).
↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.
↑ ^a ^b Family: Plantaginaceae. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-13]. (ang.).
↑ B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 522. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).
↑ Crescent Bloom: Plantaginaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-29]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-19] (ang.).

[apgIV-3] The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[grin-4] Family: Plantaginaceae. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-13]. (ang.).

[grabowska-5] B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 522. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).

[crescent-6] Crescent Bloom: Plantaginaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-29]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]