Antoni Słonimski

Antoni Słonimski
Pro-rok
	; Antoni Słonimski (1933)
Data i miejsce urodzenia	15 listopada 1895 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 lipca 1976 ; Warszawa
Narodowość	żydowska
Alma Mater	Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Alfabet wspomnień
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Antoni Słonimski, ps. „Pro-rok” i in. (ur. 15 listopada 1895 w Warszawie, zm. 4 lipca 1976 tamże) – polski poeta pochodzenia żydowskiego, dramatopisarz, prozaik, felietonista, tłumacz, członek założyciel kabaretu „Pod Picadorem” (1918) i grupy literackiej „Skamander” (1918), w latach 1924–1939 współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”, w latach 1926–1934 współpracownik tygodnika „Cyrulik Warszawski”, od 1928 członek Związku Zawodowego Literatów Polskich; w czasie II wojny światowej przebywał na emigracji; w latach 1948–1951 dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, w latach 1956–1959 prezes Związku Literatów Polskich, autor i sygnatariusz Listu 34 (1964), sygnatariusz Listu 59 (1975); malarz, grafik i rysownik, w latach 1913–1919 współpracownik tygodnika „Sowizdrzał”; krytyk literacki, teatralny i filmowy^[1]^[2].

Życiorys

Młodość

Urodził się 15 listopada 1895 roku^[3] w Warszawie, w rodzinie pochodzenia żydowskiego, w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Niecałej 6^[4]. Był synem Stanisława Słonimskiego i Marii Eugenii Goldman^[5], wnukiem Chaima Zeliga Słonimskiego i prawnukiem Abrahama Jakuba Sterna^[6].

Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara^[7]. W 1917 roku ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie^[8]. Organizował wystawy swych prac plastycznych oraz współpracował z czasopismami artystycznymi, m.in. z miesięcznikiem Pro Arte.

Twórczość

W 1918 roku współtworzył kawiarnię literacką „Pod Picadorem”, a w roku 1919 grupę poetycką Skamander. Współpracował z nią, z przerwami, do wybuchu wojny. W latach międzywojennych współpracował także z „Kurierem Polskim” (1920–1923) i „Wiadomościami Literackimi” (1924–1939).

W 1934 roku zawarł związek małżeński z Janiną Konarską (1900–1975)^[9].

Jego teksty wykorzystywały m.in. kabarety „Czarny Kot”, „Qui Pro Quo”, „Cyrulik Warszawski”, „Tip Top” oraz rosyjski awangardowy „Niebieski Ptak”. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i polskiej sekcji PEN Clubu.

W działalności publicystycznej sprzeciwiał się zarówno postawom Narodowej Demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za racjonalizmem i demokracją. Od wczesnej młodości związany z PPS, popierał działalność Józefa Piłsudskiego aż do czasów utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.

W swoim dorobku ma także dwie powieści science-fiction: Torpeda czasu z 1924 roku i Dwa końce świata (1937). Widać w nich inspirację twórczością H.G. Wellsa, bardzo cenionego przez Słonimskiego. W książkach tych pisarz pokazywał groźne skutki militaryzmu i rozwoju totalitaryzmu.

13 kwietnia 1924 roku pojedynkował się na pistolety z Mieczysławem Szczuką, który chciał się zemścić za bezlitosną krytykę manifestu autorstwa jego przyjaciela, Henryka Berlewiego. Pojedynek odbył się w kawiarni, Słonimski wyszedł bez szwanku, Szczuka został ranny w nogę.

Kilka dni po wybuchu II wojny światowej, 5 września 1939 roku, wraz z żoną opuścił Warszawę^[10]. Przekroczyli granicę w Zaleszczykach na kilka godzin przed zajęciem tej miejscowości przez Armię Czerwoną^[11]. Przez Rumunię, Jugosławię i Włochy^[12] dotarł do Paryża, a po upadku Francji w 1940 do Londynu^[13]. Współpracował z rozmaitymi periodykami emigracyjnymi, m.in. z Polską Walczącą i Wiadomościami Polskimi, Politycznymi i Literackimi. W roku 1942, na skutek różnicy poglądów, odszedł z Wiadomości i wraz z Karolem Estreicherem założył miesięcznik „Nowa Polska“ (ukazujący się do roku 1946)^[14].

W swych artykułach opowiadał się za ideą Polski wielokulturowej i tolerancyjnej, opartej na zasadach wolności i równości.

Po zakończeniu II wojny światowej kierował do 1948 roku sekcją literatury UNESCO, następnie był do roku 1951 dyrektorem podlegającego władzom komunistycznym Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. W 1948 roku wziął udział we wrocławskim Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju podpisując jego rezolucję przyjętą po opuszczeniu kongresu przez część zachodnich intelektualistów. W 1951 roku powrócił na stałe do kraju.

Pisywał artykuły, wiersze i felietony do wielu gazet ogólnopolskich, m.in. do „Nowej Kultury” (1950–1962), „Szpilek” (1953–1973) i „Przeglądu Kulturalnego”. W 1954 poddał ostrej krytyce ówczesne podręczniki do historii literatury, przez co jego dzieła zostały wycofane z obiegu. W 1955 roku był jednym z założycieli Klubu Krzywego Koła.

Na fali odwilży w 1956 roku został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do roku 1959.

Odsunięty przez Władysława Gomułkę od sprawowania funkcji publicznych, Słonimski poświęcił się działalności na rzecz rozmaitych inicjatyw opozycyjnych. W marcu 1964 roku wraz z Janem Józefem Lipskim zainicjował tzw. List 34 przeciwko polityce kulturalnej partii. Krytykował władze w związku z antysemicką nagonką po marcu 1968 roku. W 1975 roku był jednym z sygnatariuszy Memoriału 59 oraz Listu 14 w proteście przeciw planowanym zmianom w konstytucji PRL.

Z powodu działalności opozycyjnej jego dzieła ponownie wpisano na listę cenzorską. Od 1970 publikował w „Tygodniku Powszechnym”.

Zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wyniku powikłań po wypadku samochodowym. Został pochowany z żoną na cmentarzu leśnym w Laskach. Testamentem zapisał autorskie prawa majątkowe do swych utworów Zakładowi dla Niewidomych w Laskach.

Cenzura komunistyczna

Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Antoniego Słonimskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów^[15].

Dzieła

Poezja

1918: Sonety
1919: Harmonja
1929: Facecje republikańskie (z Janem Lechoniem),
1919: Czarna wiosna
1920: Parada
1923: Godzina poezji
1923: Djalog o miłości ojczyzny między Josephem a Stefanem
1924: Droga na wschód
1926: Z dalekiej podróży
1928: Oko w oko
1933: Rodzina
1935: Okno bez krat
1940: Alarm
1942: Popiół i wiatr
1945: Wiek klęski
1959: Nowe wiersze
1961: Rozmowa z gwiazdą
1963: Wiersze 1958–1963
1973: 138 wierszy
2022: „Wiem, o co ci chodziło…". Przeszłość jest moją ojczyzną

Publicystyka, proza

1919: Bolszewicy w Warszawie: wieczór na cześć Koalicji urządzony przez Związek Pisarzy Białego Orła (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1920: Wycieczki osobiste, wyd. Skład Główny w księgarni E. Wende i S-ka w Warszawie (wyd. pod pseudonimem Pro-Rok)
1925: Pod zwrotnikami: Dziennik okrętowy, wyd. Gebethnera i Wolffa
1927: O dzieciach, warjatach i grafomanach, wyd. Bibljoteka Groszowa
1928: Amanullach, czarny władca, „Ciekawa Bibljoteczka” (wyd. pod pseudonimem dr Antoni Gorzeń)
1929: Mętne łby, wyd. Bibljoteka Groszowa
1932: Moje walki nad Bzdurą, wyd. Rój
1932: Moja podróż do Rosji, wyd. Rój
1957: Wspomnienia warszawskie, Czytelnik
1958: W oparach absurdu (z Julianem Tuwimem), Wydawnictwo „Iskry”
1959: Artykuły pierwszej potrzeby. Notatki i uwagi 1951–1958, Państwowy Instytut Wydawniczy
1959: Gwałt na Melpomenie. Felietony teatralne 1924–1939, Czytelnik (nakład ocenzurowany i przeznaczony na przemiał)
1963: Załatwione odmownie. Felietony 1960–1961, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Załatwione odmownie seria druga. Felietony 1962–1964, Państwowy Instytut Wydawniczy
1964: Jawa i mrzonka. Spowiedź emigranta. Jak to było naprawdę, Państwowy Instytut Wydawniczy
1975: Alfabet wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy
1973: Obecność, Czytelnik, Warszawa
1981: Ciekawość. Felietony 1973–1976, Czytelnik
1995: Kroniki londyńskie, wyd. Oficyna Wydawnicza INTERIM, ISBN 83-85083-37-5
2001: Kroniki tygodniowe t. 1 1927–1931, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-31-0
2001: Kroniki tygodniowe t. 2 1932–1935, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-08-6
2004: Kroniki tygodniowe t. 3 1936–1939, Literackie Towarzystwo Wydawnicze, ISBN 83-88736-47-7
2007: Romans z X muzą. Teksty filmowe z lat 1917–1976, Biblioteka „Więzi”, ISBN 978-83-60356-22-7
2013: Szopki polityczne 1922–1931. Pikadora i Cyrulika Warszawskiego (z Julianem Tuwimem, Marianem Hemarem i Janem Lechoniem), Wydawnictwo „Iskry”, ISBN 978-83-244-0339-4

Utwory sceniczne

1927: Wieża Babel, dramat wierszem
1928: Murzyn warszawski, komedia
1930: Lekarz bezdomny, komedia
1933: Rodzina, komedia

Powieści

1922: Teatr w więzieniu, Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”
1924: Torpeda czasu: powieść fantastyczna, Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”
1937: Dwa końce świata, wyd. J. Przeworskiego

Przekłady

1923: Mark Twain, Opowiadania, wyd. B. Rudzki
1986: Mark Twain, Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg, wyd. Książka i Wiedza
wybrane opowiadania Marka Twaina
wybrane wiersze Arthura Rimbauda, Władimira Majakowskiego, Salvatore Quasimodo

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[16]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)^[17]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[18]

Nagrody

Nagroda Państwowa I stopnia za twórczość poetycką (1955)^[19]^[20]
Nagroda m.st. Warszawy (1956)

Upamiętnienie

Od 1988 r. imię Antoniego Słonimskiego nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów^[21].

W 1997 r. imię Antoniego Słonimskiego nadano skwerowi w dzielnicy Mokotów w Warszawie^[22]. We Wrocławiu w dzielnicy Psie Pole w 2013 r. powstała ulica jego imienia, a w 2012 r. w Gdańsku w dzielnicy Wrzeszcz Górny.

Uchwałą Sejmu RP X kadencji z 24 lipca 2024 zdecydowano o ustanowieniu roku 2025 „Rokiem Antoniego Słonimskiego” z okazji 130. rocznicy urodzin poety^[23]^[24].

Zobacz też

Piotr Słonimski – lekarz – brat Antoniego, ojciec Piotra
Piotr Słonimski – genetyk – bratanek Antoniego
Adam Michnik (był jego sekretarzem)
„Alarm”. Antoni Słonimski 1895–1976 – film poświęcony poecie

Przypisy

↑ Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 373–374. ISBN 83-01-01520-9.
↑ Czesław Miłosz: Historia literatury polskiej do roku 1939. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1993, s. 451–453. ISBN 83-7006-424-8.
↑ akt urodzenia https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/29/skan/full/Nc6Hu6pUxXKdRWHPcla-uw
↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 5. ISBN 978-83-268-2596-5.
↑ akt ślubu z 24.10.1894 r. https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/27/skan/full/29JQfmZGY6jBohxLkopfZA
↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 32. ISBN 978-83-268-2596-5.
↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 202. ISBN 978-83-63842-50-5.
↑ Małgorzata Olszewska: Antoni Słonimski. culture.pl, grudzień 2007. [dostęp 2022-12-02]. (pol.).
↑ Janina Konarska-Słonimska. Żona z artystycznymi zasługami [online], Muzeum Getta Warszawskiego [dostęp 2024-03-24] (pol.).
↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 100. ISBN 978-83-268-2596-5.
↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 102. ISBN 978-83-268-2596-5.
↑ Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 103−104. ISBN 978-83-268-2596-5.
↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 209. ISBN 978-83-63842-50-5.
↑ „Nowa Polska”, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-12-16] .
↑ Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1055 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-29].
↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
↑ DanutaD. Bieńkowska DanutaD., ElżbietaE. Umińska-Tytoń ElżbietaE., Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-27] .
↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 348. ISBN 83-86619-97X.
↑ M.P. z 2024 r. poz. 741.
↑ Rok 2025 będzie Rokiem Antoniego Słonimskiego. Za uchwałą głosowali prawie wszyscy posłowie [online], dzieje.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).

Bibliografia

Adolf Rudnicki: Rogaty warszawiak. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1981. ISBN 83-08-00675-2.

Joanna Kuciel-Frydryszak: Słonimski: heretyk na ambonie. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2012. ISBN 978-83-7747-653-6.
Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 95. ISBN 978-83-61344-70-4.

Linki zewnętrzne

Antoni Słonimski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .
Antoni Słonimski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
Pan Antoni – Adam Michnik o Słonimskim. [zarchiwizowane z tego adresu].
Szczupły Przechodzień Andrzej Kijowski o Słonimskim
Antoni Słonimski – dzieła w bibliotece Polona
To ja, Antoni... Szkic do portretu Antoniego Słonimskiego Film dokumentalny youtube.com

[1] Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 373–374. ISBN 83-01-01520-9.

[2] Czesław Miłosz: Historia literatury polskiej do roku 1939. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1993, s. 451–453. ISBN 83-7006-424-8.

[3] t urodzenia https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/29/skan/full/Nc6Hu6pUxXKdRWHPcla-uw

[4] Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 5. ISBN 978-83-268-2596-5.

[5] t ślubu z 24.10.1894 r. https://szukajwarchiwach.pl/72/1218/0/-/27/skan/full/29JQfmZGY6jBohxLkopfZA

[6] Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 32. ISBN 978-83-268-2596-5.

[7] Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 202. ISBN 978-83-63842-50-5.

[8] Małgorzata Olszewska: Antoni Słonimski. culture.pl, grudzień 2007. [dostęp 2022-12-02]. (pol.).

[:0-9] Janina Konarska-Słonimska. Żona z artystycznymi zasługami [online], Muzeum Getta Warszawskiego [dostęp 2024-03-24] (pol.).

[10] Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 100. ISBN 978-83-268-2596-5.

[11] Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 102. ISBN 978-83-268-2596-5.

[12] Antoni Słonimski: Wspomnienia warszawskie. Wydawnictwo Agora, 2017, s. 103−104. ISBN 978-83-268-2596-5.

[13] Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 209. ISBN 978-83-63842-50-5.

[14] „Nowa Polska”, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-12-16] .

[CITEREFStrzyżewski201595-15] Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.

[16] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[17] M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[18] M.P. z 1055 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[19] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-29].

[20] Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.

[21] DanutaD. Bieńkowska DanutaD., ElżbietaE. Umińska-Tytoń ElżbietaE., Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-27] .

[22] Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 348. ISBN 83-86619-97X.

[23] M.P. z 2024 r. poz. 741.

[24] Rok 2025 będzie Rokiem Antoniego Słonimskiego. Za uchwałą głosowali prawie wszyscy posłowie [online], dzieje.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]