Arsenał Królewski w Warszawie
 nr rej. 87 z 1.07.1965[1]
| |
 Gmach Arsenału od strony południowo-zachodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Długa 52 |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Ukończenie budowy |
1643 |
| Ważniejsze przebudowy |
1752−54, 1779−82, 1822, 1935−1938 |
| Zniszczono |
1944 |
| Odbudowano |
1948–1950 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°14′44,267″N 21°00′05,292″E/52,245630 21,001470
| |
Arsenał Królewski – gmach dawnego arsenału znajdujący się przy ulicy Długiej 52 w Warszawie. Siedziba Państwowego Muzeum Archeologicznego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Warszawski arsenał, czyli królewski magazyn broni, to wczesnobarokowy, dwukondygnacyjny budynek w formie zamkniętego czworoboku o wymiarach 64 na 83 metry, z obszernym wewnętrznym dziedzińcem. Gmach ten wzniesiony został w latach 1638−1643 z rozkazu króla Władysława IV. Powstał w miejscu dawnego szpitala (przytułku) dla weteranów wojskowych założonego przez Stefana Batorego[2].
Budową kierowali kolejno Paweł Grodzicki i Krzysztof Arciszewski. W swojej niemal czterystuletniej historii był jeszcze wielokrotnie przebudowywany: w latach 1752−54 (według projektu Jana Zygmunta Deybla lub Joachima Daniela Jaucha), 1779−82, 1822 (przez Wilhelma Mintera), 1832–1835 (przebudowa na więzienie) i 1935−1938 (przez "Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska") − usunięcie z gmachu więzienia i adaptacja na potrzeby Archiwum Miejskiego Warszawy, przywracająca w dużej części pierwotny wygląd.
W połowie XVII wieku w Arsenale przechowywano ok. 100 dział oraz broń ręczną. We wrześniu 1655 budynek został zdobyty przez Szwedów. W 1702 został częściowo zniszczony wskutek wybuchu prochu wywołanego uderzeniem pioruna[3]. Zniszczeniu uległo skrzydło od strony ul. Nalewki[3]. W 1808 roku książę Józef Poniatowski zorganizował w budynku Arsenału Szkołę Artylerii oraz Saperów Księstwa Warszawskiego[4]. W 1809 stał się on pierwszą siedzibą Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierów[5].
Arsenał był kilkukrotnie świadkiem ważnych wydarzeń z polskiej historii. W nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku ludność Warszawy zdobyła budynek, wspierając tym samym rozpoczynające się powstanie listopadowe. Po upadku powstania władze rosyjskie ulokowały w budynku więzienie karne[6].
W 1938 zakończono przebudowę gmachu na siedzibę Archiwum Miejskiego Warszawy[7]. W trakcie prac dodano podcienia wraz z chodnikiem od strony ul. Nalewki[6]. Na ścianie od tej ulicy umieszczono również sgraffito z podobiznami Władysława IV i Józefa Piłsudskiego[8].
26 marca 1943 miała tu miejsce akcja Szarych Szeregów, znana jako akcja pod Arsenałem.
5 sierpnia 1944 budynek Arsenału zostaje zajęty przez powstańców, którzy bronili go do 23 sierpnia. Tego dnia zniszczeniu uległy najcenniejsze zbiory Archiwum Miejskiego zgromadzone w sali parterowej pawilonu zachodniego[9].
Uszkodzony w czasie walk powstańczych budynek został spalony przez Niemców 4 listopada. Całkowitemu zniszczeniu uległa wtedy pozostała część zbiorów Archiwum[9]. Budynek został zniszczony w 80%[10].
W latach 1948–50 Arsenał został odbudowany według projektu Brunona Zborowskiego. Nie odtworzono podcieni od strony ul. Nalewki gdyż funkcję tej ulicy przejęła obecna ul. Andersa[8]. W budynku mieściły się pracownia projektów warszawskiego metra i Biuro Projektów i Studiów Budownictwa Przemysłowego[10]. Od 1959 jest siedzibą Państwowego Muzeum Archeologicznego.
W 1965 gmach Arsenału został wpisany do rejestru zabytków[1].
31 sierpnia 2006 Rada Warszawy podjęła uchwałę o zmianie nazwy stacji warszawskiego metra Ratusz na Ratusz Arsenał[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − na 30 czerwca 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 31. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 159.
- ↑ a b Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 161.
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 12. ISBN 83-11-07350-3.
- ↑ Lech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy, 2008, s. 197. ISBN 978-83-88477-81-2.
- ↑ a b Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 164.
- ↑ Zbigniew Bania: Arsenał Warszawski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 77.
- ↑ a b Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 187. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ a b Zbigniew Bania: Arsenał Warszawski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 82.
- ↑ a b Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 76.
- ↑ Uchwała nr LXXX/2542/2006 Rady m. st. Warszawy w sprawie zmiany nazwy stacji Metra Warszawskiego w Dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy. bip.warszawa.pl, 07.09.2006. [dostęp 2013-05-10].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 35. ISBN 83-01-08836-2.