Klemens Junosza
_(cropped).jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
23 listopada 1849 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 marca 1898 |
| |
Klemens Junosza, właśc. Klemens Szaniawski (ur. 23 listopada 1849 w Lublinie, zm. 21 marca 1898 w Otwocku) – powieściopisarz, nowelista i felietonista polski.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Władysława, podprokuratora sądu, i Leontyny z Brodowskich (zm. 1855). Wcześnie utraciwszy rodziców, uczył się u pijarów w Łukowie, następnie w Siedlcach (1862–1865). Wskutek trudnych warunków materialnych szkoły nie ukończył, lecz wrócił do Lublina, gdzie kilka lat pracował w Izbie Obrachunkowej.
Po roku 1875 zamieszkał w Warszawie, zajmował się pracą literacką i dziennikarstwem, a także zarządzał majątkiem rodzinnym w Woli Korytnickiej pod Węgrowem. W latach 1877–1883 był sekretarzem redakcji dziennika „Echo”, potem członkiem redakcji „Wieku”. Przez jakiś czas redagował „Wędrowca” oraz wydawnictwo „Biblioteka Dzieł Wyborowych”. Mieszkając w Warszawie, utrzymywał łączność z Lublinem. Liczne teksty opublikował w „Gazecie Lubelskiej” i „Kalendarzu Lubelskim”.
Ożeniony w roku 1875 z córką lubelskiego rejenta Karoliną (Zofią) Piasecką, miał z nią trzech synów: Władysława[1], Stefana i Jerzego[2]. Ona również była literatką, zamieszczała opowiadania w czasopismach lubelskich i warszawskich; w „Kalendarzu Lubelskim” opublikowała sztukę dla dzieci i powieść dla dorastających panien (Teatr dla dzieci[3], Nacię – obie w 1896 roku).
Szaniawski zmarł na gruźlicę 21 marca 1898 roku w sanatorium w Otwocku. Czyniąc zadość jego woli, pochowano go przy grobie matki na cmentarzu w Lublinie przy ul. Lipowej (kwatera 18b). Rodzinne miasto urządziło pisarzowi uroczysty pogrzeb, który stał się wielką manifestacją ludności i został opisany przez liczne czasopisma polskie. Jeszcze w tym samym 1898 roku na grobie Szaniawskiego stanął okazały i oryginalny pomnik według projektu budowniczego W. Krzesińskiego. Wykonany w zakładzie kamieniarsko-rzeźbiarskim A. S. Timmego w Lublinie, miał kształt zwieńczonej półkoliście kapliczki. Czołową ścianę zdobiły atrybuty pisarskie: pióro i gałązka laurowa, wyżej w arkadowej wnęce umieszczone zostało popiersie portretowe Szaniawskiego dłuta Ludwika Pyrowicza[4].
W Lublinie na osiedlu Wieniawa istnieje ulica jego imienia. Jego imieniem nazwano również jedną z ulic w krakowskiej dzielnicy Łagiewniki.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Jako pisarz zadebiutował w czasopiśmie „Kolce” w 1874 roku Szaniawski celował przede wszystkim w małych formach prozatorskich: noweli, opowiadaniu, obrazku, szkicu. W swoich utworach chętnie portretował środowiska chłopskie, drobnoszlacheckie, ale także mieszczan i Żydów warszawskich.
Do Lublina odnosi się opowiadanie Cud na kirkucie[5] (1888) oparte na miejscowej żydowskiej tradycji. Szpada Hamleta (1894) jest wspomnieniem o starym aktorze teatru lubelskiego, Zarębie. Kilka obrazów z miasta zawiera szkic zatytułowany Lublin. W Lubartowie zaś umiejscowił akcję powieści Pan sędzia (1887) i opowiadania Dworek przy cmentarzu[6] (1900).
Był świetnym odtwórcą zwłaszcza typów żydowskich oraz stosunków panujących na wsi i w mieście (Czarnebłoto[7], Pająki, Łaciarz[8], Panowie bracia, Syzyf[9], Synowie pana Marcina[10], Buda na karczunku[11], Na bruku[12], Zagrzebani[13], Za mgłą[14]).
Niektóre publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Z mazurskiej ziemi[15], 1884 (opowiadanie)
- Przy kominku[16], 1896 (opowiadanie)
- Pan sędzia[17], 1887 (powieść)
- Nasi Żydzi w miasteczkach i na wsiach, 1889
- Obrazki szare, 1890
- Panowie bracia, 1891
- Pająki[18], 1894 (powieść)
- Z Warszawy. Nowelle[19], 1894 (opowiadania)
- Czarnebłoto. Pająki wiejskie, 1895
- Żywota i spraw imć pana Symchy Borucha Kaltkugla ksiąg pięcioro[20], 1895
- Fotografie wioskowe[21], 1895
- Na bruku, 1897
- Z pola i z bruku[22], 1897
- Kłusownik, 1898
- Na zgliszczach[23], 1898
- Z „Zapisek myśliwego”, 1898
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Władysław Mateusz Szaniawski h. Junosza [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-11-02].
- ↑ Pogrzeb Klemensa Junoszy. Kurier Warszawski, nr 85, s. 3, 26 marca 1898. [dostęp 2024-11-02]. (pol.).
- ↑ Teatr dla dzieci. Sześć komedyjek jednoaktowych przez Karolinę Szaniawską, wyd. 1896 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Na grobie Junoszy. Kurier Lwowski, nr 329, s. 4, 27 listopada 1898. (pol.).
- ↑ Cud na Kirkucie, wyd. 1905 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Dworek przy cmentarzu. Z niewydanego rękopisu, wyd. 1900 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Czarnebłoto (Pająki wiejskie), wyd. 1895 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Łaciarz obrazek przez Klemensa Junoszę, wyd. 1888 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Syzyf, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Synowie pana Marcina. Powieść wiejska, wyd. 1896 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Buda na karczunku. Powieść z życia szlachty zagonowej, wyd. 1897 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Na bruku. Powieść z życia miejskiego, wyd. 1897 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Zagrzebani. Powieść z życia wiejskiego przez Klemensa Junoszę, wyd. 1897 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Za mgłą. Obraz z życia wiejskiego, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Z mazurskiej ziemi ; Szkice i obrazki ; Na zgliszczach ; Łaciarz ; Pułkownik ; Spełnione marzenie przez Klemensa Junoszę, wyd. 1884 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Przy kominku ; Obrazki i opowiadania ; Tryumf stryjenki ; Człowiek o skrzypiących butach ; Babska dusza ; Obywatel z Tamki ; Sen o kwiatach, wyd. 1896 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Pan sędzia, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Pająki. Obrazek z życia warszawskiego, wyd.1894 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Z Warszawy. Nowelle ; Fałszywa kuropatwa ; Mąż do asystencyi ; Sukcesorowie skąpca, wyd. 1894 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Żywota i spraw imć pana Symchy Borucha Kaltkugla ksiąg pięcioro, wyd. 1895 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Fotografie wioskowe, wyd. 1895 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Z pola i z bruku: nowelle, wyd. 1897 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
- ↑ Klemens Junosza, Na zgliszczach: (powieść wiejska). Klemens Junosza ; z przedm. Teodora Jeske-Choińskiego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-04].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nowy Korbut, t. 15, s. 624–635.
- A. Lublin, Pomnik Junoszy, „Głos” 1898, nr 14.
- K. Laskowski, Lublin w dni pogrzebu Klemensa Junoszy. Wrażenia, „Niwa” 1898, nr 14.
- W. Trąmpczyński, W Otwocku i w Lublinie. Pogrzeb śp. Klemensa Junoszy Szaniawskiego, „Wędrowiec” 1898, nr 14, s. 266–267.
- A. Grychowski, Lublin w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1965.
- J. Rurawski, Klemens Junosza, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX w., seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 2, Warszawa 1966.
- Słownik biograficzny miasta Lublina, red. Adam A. Witusik, Jan Skarbek, Tadeusz Radzik, Lublin 1993.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Utwory Klemensa Junoszy w serwisie Wolne Lektury
- Dzieła Klemensa Junoszy w bibliotece Polona