Pałac Sapiehów w Wieleniu

Pałac Sapiehów w Wieleniu
	nr rej. 138/5/A z 4.05.1964
	; Pałac Sapiehów w Wieleniu
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miejscowość	Wieleń
Adres	Aleja Zamkowa, 64-730 Wieleń
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Karol Martin Frantz
Inwestor	Piotr Sapieha
Kondygnacje	3
Zniszczono	1945
	Położenie na mapie Polski Pałac Sapiehów w Wieleniu
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Pałac Sapiehów w Wieleniu
	Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego Pałac Sapiehów w Wieleniu
	Położenie na mapie gminy Wieleń Pałac Sapiehów w Wieleniu
	Położenie na mapie Wielenia Pałac Sapiehów w Wieleniu
	52°54′07″N 16°10′37″E/52,901944 16,176944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Sapiehów w Wieleniu – pałac barokowy z XVIII wieku, położony w Wieleniu, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, w województwie wielkopolskim.

Zamek średniowieczny

Po raz pierwszy gród w Wieleniu został wzmiankowany w 1108 roku^[2]. W 1298 roku Władysław Łokietek nadał castrum kasztelanowi Wincentemu z Szamotuł^[2]. W 1335 roku na zamku przebywał król Kazimierz Wielki. Wieleń został wymieniony przez "Kronikę katedralną krakowską" wśród zamków wybudowanych przez Kazimierza Wielkiego^[2]. Zamek był zbudowany na wyspie na Noteci i prowadził do niego most o długości 14 metrów. W okolicy wjazdu wzniesiono basztę o wysokości 10 metrów^[2]. W XV lub XVI wieku zamek zmodernizowano i przystosowano do użycia artylerii. Do początku XVI w. zamek był własnością królewską, a następnie poprzez zamianę z królem przeszedł w 1515 r. do majątku kasztelana Łukasza Il Górki, późniejszego wojewody poznańskiego^[2]. Najstarszy opis zamku pochodzi z 1564 r., będąc wówczas własnością Stanisława Górki (wnuka Łukasza). W rękach Górków zamek pozostawał do 1592, a następnie jego właścicielami stali się spokrewnieni z nimi Czarnkowscy herbu Nałęcz. Od 1631 właścicielami zamku byli Kostkowie. Od 1651 roku właścicielami byli Grudzińscy. W 1654 roku zamek był już opuszczony^[2]. Podczas potopu szwedzkiego warownię spalono. Następnymi właścicielami od 1683 roku byli Opalińscy. Od 1699 roku właścicielami byli Sapiehowie i pozostawali nimi do 1789. Drugi raz stara budowla spłonęła w 1702 r.^[2]

Pałac barokowy

Barokowy pałac w Wieleniu stanął prawdopodobnie w miejscu obronnego, średniowiecznego zamku z XIV wieku^[2]. Pałac został wzniesiony około 1749 roku przez ówczesnego właściciela dóbr wieleńskich, wojewodę smoleńskiego, Piotra Sapiehę, ożenionego z Joanną Sułkowską. Architektem pałacu był Karol Marcin Frantz, nadworny architekt rodziny Sułkowskich. W założeniu miała to być rezydencja czworoboczna, czteroskrzydłowa, z dziedzińcem wewnętrznym. Budowa pałacu nie została jednak ukończona w całości. Udało się wybudować dwa skrzydła, południowe i zachodnie, oraz częściowo północne i wschodnie, które zostały rozebrane jeszcze w XVIII wieku. Za czasów Piotra Sapiehy zaprojektowano również park z alejami ozdobionymi kamiennymi rzeźbami.

Pod koniec XVIII wieku pałac przeszedł w ręce Fryderyka von Blankensee. Kolejnym właścicielem dóbr, w latach 1855–1945, była rodzina von Schulenberg. Pod koniec II wojny światowej pałac został spalony i przez lata popadał w ruinę, mimo to elewacja zachowała się w dobrym stanie. Pilastry, wsparte na boniowanym cokole, sięgają fryzu i gzymsu, a trójkątny naczółek z herbem von Schulenbergów, wieńczy trójosiowy ryzalit elewacji frontowej.

Do zespołu pałacowego należy budynek bramny, oficyna z 1885 r., oranżeria, dom ogrodnika, zabytkowy cmentarz z kaplicą-mauzoleum rodziny von Blankensee i von Schulenberg oraz park^[3]. Po II wojnie światowej drzewostan parku uległ zniszczeniu. Pierwotnie rosły w nim rodzime gatunki drzew, takie jak: platan klonolistny, klon, buk, dąb, olcha, lipa.

W zadrzewieniu parku znalazły się również: czeremcha, kasztanowiec drobnokwiatowy, daglezja, suchodrzew tatarski.

Park zdobiły także obrośnięte winoroślą pergole oraz aleje: lipowa, brzozowa i świerkowa.

Pałac w 2. poł. XIX w. wg Dunckera
Pocztówka
Ruiny w 1959

Przypisy

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h JanuszJ. Tomala JanuszJ., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna, Kalisz: Edytor - Sławomir Woźniak, 2011, ISBN 978-83-60579-77-0 [dostęp 2024-08-21] .
↑ Zabytki w mieście i gminie Wieleń. Serwis informacyjny miasta i gminy Wieleń. [dostęp 2012-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-15)].

Bibliografia

Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022. ISBN 978-83-213-5213-8.
Pałac w Wieleniu. Region Wielkopolska. [dostęp 2012-10-06].
Stanisława Zajchowska: Powiat trzcianecki wczoraj i dziś. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1961, s. 37–38.

[1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .

[:0-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h JanuszJ. Tomala JanuszJ., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna, Kalisz: Edytor - Sławomir Woźniak, 2011, ISBN 978-83-60579-77-0 [dostęp 2024-08-21] .

[3] Zabytki w mieście i gminie Wieleń. Serwis informacyjny miasta i gminy Wieleń. [dostęp 2012-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-15)].

[1]

[2]

[3]