Przejdź do zawartości

Piotr Wysocki (wojskowy)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy oficera Wojska Polskiego. Zobacz też: Piotr Wysocki.
Piotr Wysocki
ilustracja
Piotr Wysocki 29 listopada 1830 (litografia według rysunku Jana Nepomucena Żylińskiego)
Herb
Odrowąż
Rodzina

Wysoccy herbu Odrowąż

Data i miejsce urodzenia

10 września 1797
Winiary koło Warki

Data i miejsce śmierci

6 stycznia 1875
Warka

Ojciec

Jan Wysocki

Matka

Katarzyna z Brzumińskich

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Uroczystości przed grobem Piotra Wysockiego w Warce przed 1933
Popiersie Piotra Wysockiego[a] dłuta Aleksandra Żurakowskiego z 1926, od 1980 znajdujące się w warszawskich Łazienkach przy Podchorążówce
Pomnik Piotra Wysockiego w Warce odsłonięty 29 listopada 2007 w 150 rocznicę powrotu z zesłania
Popularny, „tradycyjny”, lecz imaginacyjny[1] – nieprawdziwy, wizerunek Piotra Wysockiego według sztychu francuskiego – litografia François Le Villaina

Piotr Jacek Wysocki (ur. 10 września 1797 w Winiarach, zm. 6 stycznia 1875 w Warce[2]) – pułkownik[3] Wojska Polskiego, inicjator powstania listopadowego, działacz niepodległościowy, przywódca sprzysiężenia podchorążych, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego (29 listopada 1830), zesłaniec. 3 marca 1831 roku został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (numer krzyża 1)[4]

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Odrowąż, wywodzącej się z Chociwia Wielkiego. Był jednym z czterech synów Jana i Katarzyny z Brzumińskich. W młodości kształcił się w Warszawie; najpierw w szkole pijarskiej, a następnie, od roku 1824[5][6][7], jako kadet w Szkole Podchorążych Piechoty (do maja 1827[8]). Służba w 4 pułku grenadierów, stosunki panujące w polskiej armii, zwierzchność cara i ciężkie warunki służby wpłynęły na poglądy Wysockiego, zbliżając go do kół patriotycznych.

Gdy w roku 1827[8] został instruktorem musztry w Szkole Podchorążych, energicznie zabrał się do stworzenia i działań wewnątrz tajnego związku niepodległościowego, zwanego potocznie Sprzysiężeniem Wysockiego.

Powstanie listopadowe

[edytuj | edytuj kod]

Wieczorem 29 listopada 1830 roku poderwał do powstania podchorążych, wchodząc do Szkoły Podchorążych, przerywając zajęcia z taktyki – wygłaszając mowę: „Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów[9][10].

Po wybuchu powstania został mianowany kapitanem, w powstaniu dosłużył się stopnia pułkownika[b][3], był adiutantem naczelnego wodza Michała Radziwiłła. Uczestniczył w bitwach: pod Wawrem, pod Grochowem, pod Dobrem i pod Okuniewem. Brał także udział w wyprawie generała Józefa Dwernickiego na Wołyń, przeszedł granicę austriacką, ale uniknął internowania i przedostał się z powrotem do kraju[11]. We wrześniu 1831 roku, będąc dowódcą 10 pułku piechoty liniowej, został ranny podczas walk w obronie reduty nr 56 na warszawskiej Woli i 6 września 1831 roku dostał się do niewoli rosyjskiej.

Zesłanie

[edytuj | edytuj kod]

Więziony był w Bobrujsku, w twierdzy zamojskiej, w osławionym więzieniu w pokarmelitańskim klasztorze w Warszawie na Lesznie. Dwukrotnie (29 października 1831 i 29 listopada 1833 roku) został skazany na karę śmierci przez powieszenie, lecz ukaz carski zamienił wyrok na 20 lat ciężkich robót na Syberii. Miejscem zesłania była początkowo wieś Aleksandrowsk pod Irkuckiem. Podczas próby ucieczki został schwytany i skazany na karę tysiąca[12] lub półtora tysiąca[13] kijów niemal równoznaczną z karą śmierci. Po informacji o wykonaniu tej kary w niektórych kręgach emigracji polskiej uznawano Wysockiego za zmarłego, a jednak przeżył i karnie przeniesiono go na katorgę do kopalni miedzi w Akatui, w kolonii katorżniczej w Nerczyńsku, gdzie pracował przykuty przez dwa lata do taczki[14]. Po trzech latach, na przełomie 1842 i 1843 roku, pozwolono mu na „wolne” osiedlenie się w mieście Akatuja. Osiadł w niewielkim domku w Zakrajce pod Akatują, gdzie niebawem otworzył firmę pod nazwą „P.W. Akatuja”, która zajmowała się wytwarzaniem mydła, dostarczanego nawet do odległych zakątków Syberii. Trudnił się także uprawą roli. Uzyskany dochód pozwalał mu na materialne wspieranie towarzyszy niedoli. Każdego roku, 29 listopada, w domu Wysockiego zbierali się przymusowi osiedleńcy polscy, przybywając niejednokrotnie z dalekich stron, aby wspominać rocznicę powstania. Na początku lat pięćdziesiątych XIX w. zezwolono mu na przeniesienie się do Czyty[15]. Na mocy amnestii carskiej 24 lipca 1857 roku otrzymał zgodę na powrót do kraju, z tym jednak zastrzeżeniem, że miał się trzymać z dala od Warszawy.

Pobyt w Warce

[edytuj | edytuj kod]

15 października?/27 października 1857[c] roku wrócił z zesłania. Zamieszkał w podarowanym mu przez społeczeństwo domu tzw. na wójtostwie w Warce przy ul. Wójtowskiej 24 – obecnie pomnik[d]. Poświęcił się pracy historycznej. W Paryżu (1867) ukazał się jego pamiętnik[e]. Zorganizował przeniesienie domniemanych zwłok księcia Trojdena I i Ziemowita z kościoła podominikańskiego do kościoła pw. MB Szkaplerznej (pofranciszkański), fundując pamiątkową tablicę[16]. Zmarł w Warce 6 stycznia 1875 roku jako bohater narodowy, pochowany został na miejscowym cmentarzu. Jego pogrzeb stał się wielką narodową manifestacją. Na płycie nagrobnej wyryto napis: „Wszystko dla ojczyzny – nic dla mnie”.

Pamiętnik Piotra Wysockiego

[edytuj | edytuj kod]

Wysocki jest autorem Pamiętnika Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku[17][18]. Pamiętnik opisuje wydarzenia Nocy Listopadowej, został napisany w Warszawie 9 grudnia 1830 roku. Wydanie paryskie ukazało się w 1867 roku[19] wraz z komentarzem Leonarda Rettla i fragmentem wspomnień Agatona Gillera. Wydanie polskie z 2006 jest wiernym przedrukiem tekstu wydania paryskiego z 1867 roku. Istniały prace Piotra Wysockiego niepublikowane, o których wspomina Aleksander Kraushar.

Postać Piotra Wysockiego w literaturze i sztuce

[edytuj | edytuj kod]

Piotr Wysocki jest bohaterem dramatów Noc listopadowa (1904) Stanisława Wyspiańskiego, III części Dziadów (1832) Adama Mickiewicza, „Niebezpiecznie panie Mochnacki” Jerzego Mikke, powieści Edmunda Jezierskiego: „Noc Listopadowa (Piotr Wysocki)”, „W pętlach bezwładu”, Walerego Przyborowskiego „Reduta Woli”, Jerzego Andrzejewskiego „100 lat temu i dziś”. Sprzysiężenie Wysockiego przedstawiono jako spisek koronacyjny w dramacie Kordian (1834) Juliusza Słowackiego, gdzie pewne cechy Piotra Wysockiego niesie postać Podchorążego.

W scenie „Salon warszawski” w III części Dziadów Wysocki wypowiada zdanie:

   Powiedz raczej: na wierzchu. Nasz naród jak lawa,
   Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
   Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
   Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Piotr Wysocki jest również bohaterem piosenki Jacka Kaczmarskiego pt. „Starość Piotra Wysockiego”.

W fabularyzowanym filmie dokumentalnym pt. Powstanie listopadowe 1830–1831 w reżyserii Lucyny Smolińskiej z 1980 w postać Piotra Wysockiego wcielił się aktor Karol Strasburger[20].

Film Fucha (1983) w reżyserii Michała Dudziewicza (na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha „Partanina”) jest fabularną opowieścią o renowacji grobu Piotra Wysockiego[21].

Upamiętnienie Piotra Wysockiego w polskich miastach

[edytuj | edytuj kod]

Ulica Piotra Wysockiego jest jedną z największych ulic warszawskiego Targówka. Swój początek przy północno-wschodnim narożniku Cmentarza Bródnowskiego, a kończy się przy Trasie Toruńskiej.

We Wrocławiu, na Sępolnie łączy ulice Adama Mickiewicza z Kosynierów Gdyńskich krzyżując się z ulicą Belwederczyków. Dodatkowo, we Wrocławiu, znajduje się XV Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Wysockiego.

Drzewo genealogiczne

[edytuj | edytuj kod]
 
Kazimierz Wysocki
 
 
 
Anna Zebrzydowska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Antoni Wysocki
 
 
 
Teresa NN
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jan Wysocki (1754-ok. 1808)
 
 
 
Katarzyna Brzumińska (1770-ok. 1818)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Józef (1792-ok.1879)
 
Piotr Jacek (1797-1875)
 
Urszula Katarzyna (1802-1803)
 
Jan Karol (1806-?)
 
Stanisław Florian (1808-ok. 1820)

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Wykaz literatury uzupełniającej: Piotr Wysocki (wojskowy).

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Popiersie ze Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, po 1945 r. zaginione i odnalezione w 1978 r., odsłonięte w Łazienkach w 150 rocznicę powstania listopadowego 29 listopada 1980 r. – więcej: Popiersie Piotra Wysockiego.
  2. ↑ Od maja do września 1831 r. dowodził pułkiem, jak i po powrocie do Polski z zesłania, Piotra Wysockiego tytułowano pułkownikiem, co pozwala domniemywać, że oddaje przyznany stopień w obronie Warszawy 1831, którego dokumentacja zaginęła wraz z upadkiem Powstania Listopadowego. Autor biografii Piotra Wysockiego podaje stopień majora, a „pułkownik” używa w cudzysłowie, ponieważ nie udało się mu odszukać potwierdzenia w dokumentach, za T. Łepkowski, „Piotr Wysocki”, s. 186.
  3. ↑ 15 października 1857 roku według „starego stylu” (tj. kalendarza juliańskiego) obowiązującego wówczas w Rosji – daty przytaczanej w niektórych dokumentach.
  4. ↑ Dom Piotra Wysockiego spłonął w 1939 r.
  5. ↑ Fakt wydania pamiętnika nie był powszechnie znany – m.in. biografowi Piotra Wysockiego – „Prace własne „pułkownika” nie zachowały się...” za T. Łepkowskiemu, „Piotr Wysocki”, s. 146.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ „...portret „tradycyjny”, lecz nieprawdziwy, będący wytworem fantazji artysty.” – za T. Łepkowski „Piotr Wysocki”, po str. 96.
  2. ↑ Skan aktu zgonu nr. 3/1875 parafii Warka.
  3. ↑ a b „W czasie trwania powstańczej kampanii dosłużył się stopnia pułkownika” za (wstępem red. D.H. Grasiewicz do): Pamiętnik Piotra Wysockiego. Warszawa: Redakcja Wydawnictw WAT, 2006, s. 7. ISBN 83-89399-34-2.
  4. ↑ Stanisław Tarnowski: Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymż roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych. Lwów: 1881, s. 91.
  5. ↑ Patron [online], XV LO we Wrocławiu [dostęp 2021-11-23] (pol.).
  6. ↑ Odpowiedz, Piotr Wysocki. Kim był człowiek, który wywołał powstanie listopadowe? [online], TwojaHistoria.pl [dostęp 2021-11-23] (pol.).
  7. ↑ Nasz patron [online], sp215.info [dostęp 2021-11-23].
  8. ↑ a b Tadeusz Łepkowski, Piotr Wysocki, 1972, s. 19.
  9. ↑ Za: Pamiętnik Piotra Wysockiego. Warszawa: Redakcja Wydawnictw WAT, 2006, s. 35–36. ISBN 83-89399-34-2.
  10. ↑ „Polacy! Godzina zemsty wybiła, dzisiaj umrzeć lub zwyciężyć potrzeba. Idźmy!... a piersi nasze niech będą Termopilami dla wrogów.” za T. Łepkowski „Piotr Wysocki” według Józef Patelski: Wspomnienia wojskowe 1823 – 1831, Wilno, 1914, inne opracowania przytaczają zbliżone wersje.
  11. ↑ Kronika powstań polskich 1794-1944. Marian B Michalik (red.), Eugeniusz Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 96, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
  12. ↑ http://www.owysockim.pl/files/piotr-wysocki.pdf.
  13. ↑ Marek Klecel:Ucieczki syberyjskich zesłańców. Nr 2/50, 02.2006.
  14. ↑ Kronika powstań..., s. 96.
  15. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Syberyjskie losy Piotra Wysockiego, „Życie Literackie” nr 48, 1988, s. 1, 13.
  16. ↑ T. Łepkowski, s. 147.
  17. ↑ Piotr Wysocki, Pamiętnik Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku. T. 1, Paryż: Księg. Luxemburgska, 1867.
  18. ↑ Piotr Wysocki, Pamiętnik Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku. T. 2, Paryż: Księg. Luxemburgska, 1867.
  19. ↑ Piotr Wysocki, Pamiętnik Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku [online], polona.pl [dostęp 2020-11-03].
  20. ↑ Powstanie listopadowe 1830–1831. filmpolski.pl. [dostęp 2019-11-25].
  21. ↑ Fucha (1983). FilmPolski.pl. [dostęp 2011-11-22]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piotr Wysocki: Pamiętnik Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku (Biblioteka Ludowa Polska). T. I i II. Paris (Paryż): Księgarnia Luxemburska, 1867. OCLC 177321637.
  • Piotr Wysocki: Pamiętnik Piotra Wysockiego. Danuta Hanna Grasiewicz (red., ed. i oprac.). Warszawa: Redakcja Wydawnictw Wojskowej Akademii Technicznej, 2006. ISBN 83-89399-34-2.
  • Tadeusz Łepkowski: Piotr Wysocki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0210-0.
  • Juliusz Stanisław Harbut: Noc Listopadowa w świetle i cieniach historii i procesu przed najwyższym sądem kryminalnym. Warszawa: Książnica Atlas, 1930, s. 244. OCLC 69512482.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piotr_Wysocki_(wojskowy)&oldid=74967773”